From Wikipedia, the free encyclopedia
Јоокаи [Yōkai (妖怪 , Дух, фантом, страшен привид)] се класа натприродни чудовишта и духови во јапонскиот фолклор. Зборот „yōkai“ е составен од канџи за "маѓепсување; привлечно; несреќа" и "дух; привидение; мистерија; сомнително".[1] Јоокаи се нарекуваат и ајакаши (あやかし), мононокe (物の怪) или мамоно (魔物). Одликите на јоокаи се движат различно од злонамерни и палави субјекти за кои се верува дека предизвикуваат несреќа и штета, до оние за кои се смета дека им носат среќа на оние што ги среќаваат.
Јоокаи често поседуваат животински одлики (како што е каппа, прикажан како слично на желка и тенгу, најчесто прикажан со крилја), но може да има и хуманоиден изглед, како што е кучисаке-онна. Некои јоокаи личат на неживи предмети (како што е цукумогами), додека други немаат видлива форма. За јоокаи обично се опишува дека имаат духовни или натприродни способности, а вообличување (менување на обликот) е најчеста одлика поврзана со нив. Јоокаи кои се вообличуваат се познати како бакемоно (化物) или обаке (お化け).
Јапонските фолклористи и историчари го објаснуваат јоокаи како персонификација на „натприродни или неодговорни појави пред нивните информатори“. Во периодот Едо, многу уметници, како што е Торијама Сеикен, измислиле нови јоокаи со инспирација од народните приказни или чисто од нивната сопствена фантазија. Денес, неколку такви јоокаи (како што е амикири) грешно се мисли дека потекнуваат од потрадиционалниот фолклор.[2]
Концептот на јоокаи, нивните причини и појави поврзани со нив во голема мера варираат низ јапонската култура и историските периоди; типично, колку е постар временскиот период, толку е поголема количината на феномени за кои се смета дека се натприродни и резултат на јоокаи.[3] Според јапонските идеи за анимизам, се верувало дека ентитетите слични на дух живеат во сите нешта, вклучително и во природните појави и предметите.[4] Таквите духови поседувале емоции и карактери: мирните духови биле познати како ниги-митама, кои носеле среќа; насилни духови, познати како ара-митама, носеле лошо богатство, како што се болести и природни катастрофи. Ниту еден вид дух не се сметал за јоокаи.
Исто така, можело да се смета дека се предци на некој и особено почитувани починати старешини како ниги-митама, стекнувајќи статус на заштитни духови кои им носеле среќа на оние што ги обожувале. Животните, предметите и природните одлики или појави биле исто така почитувани како ниги-митама или ара-митама, во зависност од областа.
И покрај постоењето на штетни духови, ритуали за претворање на ара-митама во ниги-митама биле изведувани со цел да ги задушат лошите духови, да спречат несреќи и да го ублажат стравот што произлегувал од феномени и настани што инаку немале објаснување.[5] Ритуалот за преобраќање на ара-митама во ниги-митама бил познат како чинкон [chinkon (鎮魂 ) , „смирување на духовите“ или „Реквием“)].[4] Чикон ритуали за ара-митама што не успеале да постигнат обожување како добродушни духови, без оглед дали е поради недоволно почитување или преку изгубени следбеници, а со тоа и нивната божественост, станале јоокаи.[5]
Со текот на времето, феномените и настаните за кои се сметало дека се натприродни се намалиле во број, со прикази на јоокаи во свитоци со слики кои почнале да се стандардизираат, претворајќи ги повеќе во карикатури отколку застрашувачки духовни ентитети. Елементи од приказните и легендите околу јоокаи почнале да се прикажуваат во јавна забава, почнувајќи уште во средниот век во Јапонија.[4] За време и по Едо периодот, митологијата и фолклорот на јоокаи станале подефинирани и формализирани.[4]
[[Податотека:Yoshitoshi_The_Ground_Spider.jpg|мини|лево|350п|Цучигумо ({{Јаз|ja-Latn|Tsuchigumo од „Шинкеи Санџуроккаи Сен“ [Shinkei Sanjurokkai Sen (新形三十六怪撰 )] од Цукиока Јошитоши.]]
Фолклористот Цутому Ема студирал литература и слики што ги опишуваат јоокаи и хенге [henge (変化 ), „сменети работи/мутанти“)], поделувајќи ги во категории како што е претставено во Нихон Јоокаи Хенге Ши и Обаке но Рекиши:
Во други категоризации на фолклористи, yōkai се класифицирани, слично како нимфите на старогрчката митологија, според нивната локација или феномените поврзани со нивната манифестација. Јоокаи се индексираат во книгата „Сохо Нихон Минзоку Гои“ [Sogo Nihon Minzoku Goi (綜合日本民俗語彙 , „Комплетен речник за јапонскиот фолклор“)][7] како што следува:
Античките времиња биле период изобилен во литературата и во народните раскази, споменувајќи и објаснувајќи ги јоокаи. Книжевноста, како што се Коџики, Нихон Шоки и разни Фудоки, изложени на легендите од античкото минато, и спомнувањата на они, орочи, меѓу другите видови на мистериозни појави веќе може да се видат во нив.[4] Во Хеијан периодот, збирките раскази за јоокаи и други натприродни појави биле објавени во повеќе томови, почнувајќи од публикации како „Нихон Рјооики“ и „Конјаку Моногатаришуу“, и во овие публикации може да се видат споменувања на феномени како што е Хјакки Јагјоо.[8] Јоокаи што се појавиле во оваа литература биле пренесени на подоцнежните генерации.[4] Сепак, и покрај литературата што ги спомнувала и објаснувала овие јоокаи, никогаш не им биле дадени визуелни прикази. Во будистичките слики како што е „Пеколниот свиток“ (Нара Национален музеј), кој потекнува од подоцнежниот Хеијан период, има визуелни изрази на идејата за они, но вистинските визуелни прикази се појавиле подоцна во средниот век, од периодот на Камакура и отаде.[4]
Јамата но Орочи првично бил локален бог, но се претворил во јоокаи кој бил убиен од Сусаноо.[3] Јасабуро првично бил разбојник чиј одмаздоубив дух (онријо) по смртта се претворил во отровна змија и ја загадил водата во оризовото поле, но на крајот станал обужуван како „богот на мудроста од бунарот (井の明神)“.[3] Каппа и инугами понекогаш се третирале како богови во една област и јоокаи во други области. Од овие примери, може да се види дека меѓу јапонските богови, постојат некои суштества што можат да одат од бог до јоокаи и обратно.[5]
Средновековна Јапонија бил временски период кога започнале да се појавуваат публикации како „Емакимоно“, „Отогизооши“ и други визуелни прикази на јоокаи. Додека имало религиозни публикации како што е „Џиша Енги“ (社縁起), други, како што е Отогизооши, биле наменети повеќе за забава, започнувајќи го трендот каде што јоокаи станувале сè повеќе и повеќе како предмет на забава. На пример, може да се каже дека приказните за истребување на јоокаи биле резултат на нагласување на супериорниот статус на човечкото општество, во однос на јоокаи.[4] Вклучени публикации:
На овој начин, јоокаите што се споменувале само во писмена форма, добиле и визуелен изглед во средниот век. Во Отогизооши се појавиле и познати приказни како „Урашима Тароо“ и „Исун-бооши“.
Следната голема промена во јоокаи се случила по периодот на завојуваните држави, во Едо периодот.
Токму во оваа ера, кога технологијата на печатарска машина и публикација за првпат започнале да се широко користени, се развивала издавачката култура и честопати била предмет на кибјоши[12] и други публикации.
Како резултат, продавниците за каши-хон кои ракувале со такви книги се ширеле и станале широко користени, правејќи го впечатокот на пошироката јавност за секој јоокај фиксиран, ширејќи се низ цела Јапонија. На пример, пред Едо периодот, имало многу толкувања за тоа кои се јоокаи кои биле класифицирани како каппа, но поради книгите и издаваштвото, поимот каппа се закотвил на денешниот модерен поим за каппа. Исто така, вклучително и други видови публикации, освен јоокаи родени од народни легенди, имало и многу измислени јоокаи кои биле создадени преку шеги или игри со зборови, а „Газу Кјакки Гагјо“ од Секиен Торијама е еден пример за тоа. Исто така, кога Хјакумоногатари Каиданкаи (друштвена игра) станала популарна во периодот на Едо, се смета дека една од причините за појавата на нови јоокаи било потребно за забавните приказни за духови, за јоокаи, за кои никој дотогаш не слушнал, што резултирало со некои јоокаи што биле едноставно направени со намена за раскажување на забавна приказна, а каса-обаке и тоофу-козоо се познати примери за нив.[13]
Тие се, исто така, често се прикажани во укијо-е, а има и уметници, кои сликале популарни јоокаи како Утагауа Кунијоши, Кауанабе Кјоосаи и Хокусаи, а исто така има и „Хјакки Јагуоо“ книги направени од уметници од Каноо училиштето.
Во овој период, играчките и игрите, како карута и сугороку, често ги користеле јоокаи како ликови. Така, со развојот на издавачката култура, јоокаи прикази што биле сочувани во храмовите и светилиштата можеле да станат нешто попознато за луѓето, и се смета дека тоа е причината, што иако првично јоокаи биле работи од кои требало да се плашат, тие на овој начин станале ликови со кои луѓето се чувствувале блиски.[14]
Со реставрацијата на Меиџи, западните идеи и преведените западни публикации почнале да влијаат, а западните приказни биле особено барани. Работи како бинбогами, јакубјогами и шинигами биле главна тема, и шинигами биле дури прикажани во класичната „Ракуго“, и иако шинигами биле погрешно разбрани како еден вид на јапонски јоокаи или ками, тие, всушност, станале познати меѓу населението преку ракуго наречен „Шинигами“ во Санјуутеи Енчоо, кои биле усвојувања на европски приказни како што е приказната на браќата Грим „Кумот Смрт“ и италијанската опера „Криспино“(1850г.). Исто така, во „Меиџи 41“ (1908), Кјоока Изуми и Тобари Чикуфуу заедно ја превеле претставата на Герхарт Хауптман „Потонатото Ѕвонче“. Подоцнежните дела на Кјоока, како што е „Јаша га Ике“, биле под влијание на „Потонатото Ѕвонче“ и така можело да се види дека народните приказни што доаѓале од Западот станале адаптирани во јапонските приказни за јоокаи.
Бидејќи јоокаи се вовеле во разни видови медиуми, тие станале добро познати кај старите, младите, мажите и жените. „Камишибаи“ од пред војната и индустријата за манга, како и продавниците за каши-хон кои продолжиле да постојат сè до „Шоуа 40“ (1970-тите), како и телевизијата придонеле за познавање и запознавање на јавноста со јоокаи. Јоокаи играат улога во привлекувањето на туризмот за заживување на локалните региони, како на пример местата прикажани во Тоно Моногата како Тоно, Иуате, префектурата Иуате и префектурата Тотори, која е родното место на Шигеру Мизуки.
На овој начин, за јоокаи се зборува во легендите во различни форми, но традиционалното орално раскажување приказни од страна на старешините и постарите луѓе е ретко, а регионално уникатните ситуации и позадината во усното раскажување не се пренесуваат лесно. На пример, класичниот јоокаи претставен со цукумогами може да се почувствува како нешто реално само ако се живее близу до природата, како што се со тануки (јапонски ракун кучиња), лисици и ласици. Понатаму, во предградијата и другите региони, дури и кога живеат во примарен сектор, има алатки што повеќе не се гледаат, како што се мастило, кама (голем сад за готвење) или цурубе (кофа за вадење вода од бунар), и постојат јоокаи кои потсетуваат на стариот стил на живот, како што се азукијарај и доротабо. Како резултат, дури и за оние родени во првата декада од Шооуа периодот (1925–1935), освен за некои кои биле евакуирани на село, тие би чувствувале дека оние работи што стануваат јоокаи „не се познати“ и „не се многу разбирливи“. На пример, во класичното ракуго, иако луѓето ги разбираат зборовите и на што се повикуваат, тие не се во можност да го замислат како нешто што може да биде реално. Така, модернизацијата на општеството има негативно влијание врз местото на јоокаи во класичната јапонска култура.
Од друга страна, јоокаи воведени преку масовните медиуми не се ограничени само на оние што доаѓаат од класични извори како што е фолклорот, и исто како и во Едо периодот, продолжуваат да се измислуваат нови измислени јоокаи, како што се застрашувачки училишни приказни и други урбани легенди како кучисаке-онна и Ханако-сан, раѓајќи нови јоокаи. Од 1975 година наваму, почнувајќи со популарноста на кучисаке-она, овие урбани легенди почнале да се нарекуваат во масовните медиуми како „модерни јоокаи“.[15] Оваа терминологија била користена и во неодамнешните публикации кои се занимавале со урбани легенди,[16] и истражувачот за јоокаи, Бинтароо Јамагучи, го користел ова особено често.
Во текот на седумдесеттите години од минатиот век, биле објавени многу книги што ги вовеле јоокаи преку енциклопедии, илустрирани референтни книги и речници како дел од детските хорор книги, но заедно со јоокаи што дошле од класиците како фолклорот, „Каидан“ и есеите, било истакнато според современите истражувања, имало некои мешани во кои не спаѓале во класиците, туку биле новосоздадени. Некои познати примери за нив се гашадокуро и јубокко. На пример, за Арифуми Сато е познат творецот на модерните јоокаи, а Шигеру Мизуки, манга-уметник за јоокаи, во списите во врска со истражувањето за јоокаи, посочил дека новосоздадените јоокаи навистина постојат[17][18] и самиот Мизуки, преку „ГеГеГе но Китароо“, создал околу 30 нови јоокаи.[19] Постоеле многу критики дека ова мешање на класичните јоокаи со новосоздадените, ја сквернавеле традицијата и легендите. Сепак, бидејќи веќе имало такви од периодот Едо, како Секиен Торијама, кои создале многу нови јоокаи, постои и мислење дека е неразумно да се критикуваат модерните творби, без да се прави истото и за класичните творби. Понатаму, постои поволно гледиште кое велело дека воведувањето на разни јоокаи карактери преку овие книги, ја негувало креативноста и емоционалниот развој на младите читатели од тоа време.
Кат:Јоокаи во поп културата
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.