Сирак (растение)

Сирак (науч. Sorghum) — род од многу видови на треви, што се одгледуваат како жито и фуражна култура. Успеваат во потоплите краишта. Видовите се автохтони во тропските и суптропските подрачја на сите континенти, покрај југозападното тихоокеанско подрачје и Австралазија. Ова растение спаѓа во потсемејството просолики (Panicoideae) и племето Andropogoneae (на кое припаѓа и шеќерната трска).

Сирак
Научна класификација
Царство:	Растенија
Нерангирано:	Скриеносеменици
Нерангирано:	Монокотиледони
Нерангирано:	Комелиниди
Ред:	Тревовидни
Семејство:	Треви
Потсемејство:	Просолики
Род:	Сирак L.
Видови
околу 30 видови, во текстот

Одгледување и употреба

Обичниот сирак или алаваџиско просо (Sorghum bicolor),^[1] е мошне важна житна култура во светот. Се користи како храна (во зрна и меласата), сточна храна, за произведување на алкохолни пијалаци и за биогорива. Највеќето сорти се отпорни на суша и топлина,^[2] па затоа се од особено значење во суви краишта, каде оваа житарка е важна за прехраната на сиромашното и селското население. Во разни тропски региони, овие сорти играат важна улога и како храна за стоката по пасиштата. Кај луѓето, сиракот е мошне значајна прехранбена култура во Африка, Средна Америка и Јужна Азија и претставува „петта најважна житна култура во светот“.^[3]

Некои видови сирак содржат извесна доза на цијановодород, хорденин и нитрати, кои се смртоносни ако животнотите ги јадат додека растението е младо. При услови на суша и жештини, дури и возрасните растенија стануваат отровни.^[4]

Друг вид пак, наречен алепски сирак или „Џонсонова трева“ (S. halapense) во САД претставува наезден (инвазивен) вид.^[5]

Одгледување во Македонија

Во Македонија се одгледува скромно количество сирак. Во 2017 г. се произведени 45 тони сирак, што претставува значаен пад од 82 тони во 1996 и дури 346 тони во 1992 г.^[6]

Поле со сирак во Средна Америка

Зрна на бел сирак

Споредба со други прехранбени култури

На табелава е претставена хранливата содржина на сиракот во однос на други основни прехранбени култури.

Хранлива содржина на основните прехранбени култури^[7]

ПРЕХРАНБЕНА КУЛТУРА:	Пченка[А]	Ориз[Б]	Пченица[В]	Компир[Г]	Маниока[Д]	Соја[Ѓ]	Сладок компир[Е]	Сирак[Ж]	Јам[Џ]	Готварска банана[Ш]
Состојка (на 100 г)	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина
Вода (гр)	76	12	11	79	60	68	77	9	70	65
Енергија (кЏ)	360	1528	1419	322	670	615	360	1419	494	511
Белковини (г)	3,2	7,1	13,7	2,0	1,4	13,0	1,6	11,3	1,5	1,3
Маст (г)	1,18	0,66	2,47	0,09	0,28	6,8	0,05	3,3	0,17	0,37
Јаглехидрати (г)	19	80	71	17	38	11	20	75	28	32
Влакна (г)	2,7	1,3	10,7	2,2	1,8	4,2	3	6,3	4,1	2,3
Шеќер (г)	3,22	0,12	0	0,78	1,7	0	4,18	0	0,5	15
Калциум (мг)	2	28	34	12	16	197	30	28	17	3
Железо (мг)	0,52	4,31	3,52	0,78	0,27	3,55	0,61	4,4	0,54	0,6
Магнезиум (мг)	37	25	144	23	21	65	25	0	21	37
Фосфор (мг)	89	115	508	57	27	194	47	287	55	34
Калиум (мг)	270	115	431	421	271	620	337	350	816	499
Натриум (мг)	15	5	2	6	14	15	55	6	9	4
Цинк (мг)	0,45	1,09	4,16	0,29	0,34	0,99	0,3	0	0,24	0,14
Бакар (мг)	0,05	0,22	0,55	0,11	0,10	0,13	0,15	-	0,18	0,08
Манган (мг)	0,16	1,09	3,01	0,15	0,38	0,55	0,26	-	0,40	-
Селен (µг)	0,6	15,1	89,4	0,3	0,7	1,5	0,6	0	0,7	1,5
Витамин Ц (мг)	6,8	0	0	19,7	20,6	29	2,4	0	17,1	18,4
Тиамин (мг)	0,20	0,58	0,42	0,08	0,09	0,44	0,08	0,24	0,11	0,05
Рибофлавин (мг)	0,06	0,05	0,12	0,03	0,05	0,18	0,06	0,14	0,03	0,05
Ниацин (мг)	1,70	4,19	6,74	1,05	0,85	1,65	0,56	2,93	0,55	0,69
Пантотенска киселина (мг)	0,76	1,01	0,94	0,30	0,11	0,15	0,80	-	0,31	0,26
Витамин Б6 (мг)	0,06	0,16	0,42	0,30	0,09	0,07	0,21	-	0,29	0,30
Фолат - вкуп. (µг)	46	231	43	16	27	165	11	0	23	22
Витамин А (МЕ)	208	0	0	2	13	180	14187	0	138	1127
Витамин Е, α-токоферол (мг)	0,07	0,11	0	0,01	0,19	0	0,26	0	0,39	0,14
Витамин К (µг)	0,3	0,1	0	1,9	1,9	0	1,8	0	2,6	0,7
β-каротин (µг)	52	0	0	1	8	0	8509	0	83	457
Лутеин+зеаксантин (µг)	764	0	0	8	0	0	0	0	0	30
Заситени масни киселини (г)	0,18	0,18	0,45	0,03	0,07	0,79	0,02	0,46	0,04	0,14
Мононезаситени масни киселини (г)	0,35	0,21	0,34	0,00	0,08	1,28	0,00	0,99	0,01	0,03
Полинезаситени масни киселини (г)	0,56	0,18	0,98	0,04	0,05	3,20	0,01	1,37	0,08	0,07

А пченка, слатка, жолта, сирова									Б ориз, бел, долгнавест, обичен, сиров
В пченица, тврда									Г компир, со лупка, сиров
Д маниока, сирова									Ѓ соини зрна, зелени, сирови
Е сладок компир, сиров									Ж сирак, сиров
Џ јам, сиров									Ш готварска банана, сирова

Видови

• Sorghum almum
• Sorghum amplum
• Sorghum angustum
• Sorghum arundinaceum
• Sorghum bicolor — обичен сирак или „алаваџиско просо“
  • Sorghum bicolor subsp. drummondii — „суданска трева“
• Sorghum brachypodum
• Sorghum bulbosum
• Sorghum burmahicum
• Sorghum ecarinatum
• Sorghum exstans
• Sorghum grande
• Sorghum halepense — алепски сирак или „Џонсонова трева“
• Sorghum interjectum
• Sorghum intrans
• Sorghum laxiflorum
• Sorghum leiocladum
• Sorghum macrospermum
• Sorghum matarankense
• Sorghum nitidum
• Sorghum plumosum
• Sorghum propinquum
• Sorghum purpureosericeum
• Sorghum stipoideum
• Sorghum timorense
• Sorghum trichocladum
• Sorghum versicolor
• Sorghum verticiliflorum
• Sorghum vulgare var. technicum  — „метларка“

Хибриди

• Sorghum × almum
• Sorghum × drummondii

Геном на сиракот

Во 2009, екипа на научни истражувачи од повеќе земји ја составиле низата на геномот на сиракот.^[8][9]

Поврзано

• Бајѓу — кинески алкохолен пијалак од сирак
• Просо

Наводи

1. Mutegi, Evans; Fabrice Sagnard, Moses Muraya, Ben Kanyenji, Bernard Rono, Caroline Mwongera, Charles Marangu, Joseph Kamau, Heiko Parzies, Santie de Villiers, Kassa Semagn, Pierre Traoré, Maryke Labuschagne (1 февруари 2010). „Ecogeographical distribution of wild, weedy and cultivated Sorghum bicolor (L.) Moench in Kenya: implications for conservation and crop-to-wild gene flow“. Genetic Resources and Crop Evolution. 57 (2): 243–253. doi:10.1007/s10722-009-9466-7. |access-date= бара |url= (help)CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
2. Ивановски, П. Р.; Прентовиќ, Т; Кабранова, Р. (2011). Практикум по фуражно производство (PDF) (I. изд.). Скопје: УКИМ. стр. 17.
3. Сирак — Совет за житарки на САД (англиски)
4. Цијанид (прусна киселина) и нитрат во посевите на сирак - Справување со ризиците. Главни стопански гранки и риболов Архивирано на 19 март 2012 г. - Влада на Квинсленд, 21 април 2011 (англиски)
5. Алепски сирак (Џонсонова трева) Архивирано на 7 мај 2009 г. - Министерство за земјоделство на САД, пров. 12 март 2009 (англиски)
6. „Производство на сирак во Македонија (1992-2017)“. Организација за исхрана и земјоделство на ООН. Посетено на 1 август 2019.
7. „Nutrient data laboratory“. United States Department of Agriculture. Посетено на August 10, 2016.
8. Завршено составувањето на геномската низа на сиракот - EurekAlert, 28 јануари 2010 (англиски)
9. doi:10.1038/nature07723
   Овој навод ќе се дополни автоматски во текот на следните неколку минути. Можете да го прескокнете редот или да го проширите рачно

• Watson, Andrew M. Agricultural Innovation in the Early Islamic World: The Diffusion of Crops and Farming Techniques, 700–1100. Cambridge: Cambridge University Press, 1983. ISBN 0-521-24711-X.

Надворешни врски

„Сирак (растение)“ на Ризницата ?

• Сирак на Викивидовите ^?
• „Сиракот и просото во човековата исхрана“ (1995) Архивирано на 1 октомври 2018 г. — ФАО (англиски)
• Прирачник за сирак Архивирано на 15 октомври 2010 г. — Совет за житарки на САД (англиски)
• Фази во растот на сиракот Архивирано на 29 април 2007 г. (англиски)
• Здружение а етанол од сладок сирак — организација што ја застапува употребата на сиракот за добивање на биогорива, особено етанол (англиски)