From Wikipedia, the free encyclopedia
Отровниот брадавичар, аризонски брадавичар наречен и гилско чудовиште (науч. Heloderma suspectum) — вид на отровен гуштер брадавичар населен во југозападните Американски држави и северно Мексико и Гватемала[1] (но не и во Долна Калифорнија). Тежок, спор гуштер, долг до 60 сантиметри, отровниот брадавичар е единствениот отровен гуштер населен во Америка и еден од единствените два вида на отровни гуштери во Северна Америка, а другиот е близу сроден со мексиканскиот брадавичар (H. horridum)
 | Оваа статија можеби бара дополнително внимание за да ги исполни стандардите за квалитет на Википедија. Ве молиме подобрете ја оваа статија ако можете. |
| Отровен брадавичар | |
|---|---|
 | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Животни |
| Колено: | Хордати |
| Класа: | Влекачи |
| Ред: | Лушпари |
| Семејство: | Брадавичари |
| Род: | Брадавичар |
| Вид: | H. suspectum |
| Научен назив | |
| Heloderma suspectum Cope, 1869 | |
И покрај тоа што отровниот брадавичар е отроен, неговата мрзеливост значи дека претставува најмала закана за луѓето. Како и да е, има добиено застрашувачка репутација и најчесто се убивани од пешаци и сопственици на куќи и покрај тоа што се заштитени со закон во државите Аризона и Невада[2][3].
Постојат два подвида на отровен брадавичар: мрежесто (H. suspectum suspectum) и зрнесто (H. suspectum cinctum). Мрежестиот живее во јужниот дел на ареалот, додека зрнестото го зазема северниот дел, јавувајќи се главно во пустината Мохаве. Мрежестиот отровен брадавичар најчесто има светли белези прекршени од темни брадавичести лушпи давајќи мрежест изглед, додека зрнестото има повеќе непрекршени јазли од светли лушпи.
Отровниот брадавичар има еден близок жив сродник, мексиканскиот брадавичар (H. horridum), како и многу изумрени сродници од гуштерите чија еволуциска историја се открива назад во периодот на кредата. Видот хелодерма (Heloderma ) постои уште од Миоценот кога живееле H. texana и остатоци од остеодерми од отровен брадавичар се најдени во доцниот Плеистоцен (пред 8000-10,000 години) наталожени близу Лас Вегас, Невада. Бидејќи хелодерматидите останале прилично непроменети, морфолошки тие повремено се сфаќаат како живи фосили. Иако отровниот брадавичар изгледа близу сродно со гуштерите варани (varanids) од Африка, Азија и Австралија, широката географска поделба и уникатните белези кои не се наоѓаат кај вараните покажува дека отровниот брадавичар е подобро сместено во посебно семејство.
Назибот „гилско чудовиште“ се однесува на басенот на реката Гила во Аризона, кој некогаш изобилувал со овие влекачи. Начното Heloderma значи „кожа со нитни“ (т.е. брадавици), од старгрчките зборови хелос (нитна, рамен дел од шајка) и демра (кожа). Suspectum е изведено од опишувачот, палеонтолог Едвард Дринкер Коуп кој се сомневал дека гуштерите можеби се отровни поради вдлабнатините во забите.
Отровниот брадавичар е голем гуштер во облик на колбас со должина од 2,5 до 5 см и тежина од 1,3 до 2,25 килограми. Иако е помал од брадестиот гуштер, кој може да порасне и да биде долг до 1 метар, отровниот брадавичар е најголемиот домашен вид на гуштер во САД. Има дебела опашка која ја користи да складира маснотија и може да преживее од оваа маснотија со месеци или години според неколку анегдоти. Неговата опашка е пропорционално подолга од таа на брадестиот гуштер, карактер кој се користи да се разликува помеѓу овие два. Спротивно од многу други гуштери, опашката на отровниот брадавичар не се автотомизира и не расне повторно ако се откине. Отровниот брадавичар има големи предни стапала и остри нокти, совршени за копање, исто така и дебел црн јазик, навикнато да мириса со помош на Јаковсониот орган (Jacobson’s organ).
Крлушките на отровниот брадавичар изгледаат како сини, темнорозови, сребрени, розови, портокалови, бебешко сини или жолти зрна, поставени во сложена шара. Овие зрна (брадавици) се мали ковчести плочки кои формираат крлушки и се познати како остеодерми. Бојата на своите остеодерми е повеќе јасна отколку тие на блиските сродници, брадестиот гуштер. Крлушките на стомакот се правоаголни отколку округли. Зрнестата кожа на животното е таа што го привлече вниманието на северноамериканските Индијанци, дизајните кои се оживеани во индијанската уметност и кошничарството. Крлушките се јасни кога отровниот брадавичар е млад, како што старее боите стануваат побледи и повеќе мрежести. Отровниот брадавичар ја менува кожата на мали парчиња така што изгледа дека секогаш е во сред свлекување на кожата. Целосно менување на кожата се верува дека се случува еднаш годишно.
Отровниот брадавичар се среќава во југозападните САД и Мексико, со ареал во Сонора, Синалоа, Аризона, делови од Калифорнија, Невада, Јута и Ново Мексико ( но не и Долна Калифорнија). Тие населуваат грмушести предели, влажни пустини (succulent desert) и дабови шумски предели, тражејќи засолниште во дупки, грмушки и под карпи на места кои се лесно пристапни со влага. Всушност отровниот брадавичар се чини дека сакаат вода и можат да се набљудуваат како се потопуваат во вирчињата со вода по летен дожд. Тие избегнуваат да живеат на отворени места како рамништа и обработливо земјиште.
Проценето е дека отровниот брадавичар поминува 95% од времето под земја во дувла или каменести засолништа. Активно е наутро во текот на сувата сезона (пролет и рано лето), подоцна во летото може да е активно во топлите ноќи или по бура. На површината одржува телесна температура од 30 степени целзиусови (86 степени фаренхајти). Бавни се, не можат да трчаат брзо, но имаат релативно висока издржливост и максимален капацитет на воздух за гуштер.
Отровниот брадавичар се храни претежно со јајца од птици и гуштери, а понекогаш со мали птици, цицачи, жаби, гуштери, инсекти и мрша. Ретко се храни (само пет до десет пати годишно во дивината), но кога се храни може да изеде една третина од својата телесна маса. Го користи своето екстремно остро чувство за мирис за да го открие пленот, особено јајца. Има толку остро чувство за мирис што може да открие и ископа јајца од кокошка закопани длабоко 15 сантиметри и прецизно следи трага направена од тркалање на јајце. Ако е пленот голем може да го згмечи до смрт или ако е мал да биде жив изеден, голтнат прво од главата, потоа помогнат надолу од стегањето на мускулите и еластичноста на вратот. Обично откако храната е проголтана, отровниот брадавичар веднаш продолжува со движење на јазикот и пребарувачко однесување, веројатно како резултат од историјата на пронаоѓање на глупа плен како јајца и бебиња во гнезда. Способен е да се искачи на дрва и кактуси во потрага по јајца.
Отровот се создава во видоизменети плунковни жлезди во долната вилица на отровниот брадавичар, за разлика од змиите чиј отров се создава во горната вилица. Има недостаток од мускулатурата силно да го вбризга отровот, наместо тоа отровот е исфрлен од жлездата до забот преку џвакањето. Дејството на капиларите го спроведува отровот од забот во жртвата. Забите се лабаво прицврстени што им овоможува да бидат скршени и заменети во текот на животот. Отровниот брадавичар исто така се набљудувани како се превртуваат додека ја гризаат жртвата, веројатно за да се потпомогне текот на отровот во раната. Бидејќи пленот главно се состои од јајца, мали животни и друг „беспомошен плен“, се верува дека отровот на настанал за одбранбена отколку за ловечка употреба. Одбранбената употреба ќе ја објасни јасната предупредувачка обоеност на животното.
Иако отровот е невротоксин (отровот делува на нервниот систем) отровен како тој на коралната змија, отровниот брадавичар создава само мали количества. Каснувањето на отровниот брадавичар не е смртоносно за возрасен човек (нема потврдени извештаи за фаталности), но може да гризне брзо и да се држи цврсто и болно. Ако е гризната жртвата може ќе треба целосно да го нурне под вода гуштерот што нападнал за да се ослободи од каснувањето. Симптомите од каснувањето вклучуваат ужасна болка, хидропсија (oedema) и слабост поврзана со брзо опаѓање на крвниот притисок. Повеќе од дузина пептиди и белковини се одвоени од отровот на отровниот брадавичар, вклучувајќи хиалуронидас (hyaluronidase), серотинин, фосфолипас А2 (phospholipase A2) и неколку каликрејни гликобелковини ( kallikrein like glycoproteins) одговорни за болката и хидропсијата прдизвикани од каснување. Исто така четири потенцијални смртоносни отрови се одвоени од отровот на отровниот брадавичар вклучувајќи ужасен отров кој предизвикува крвавење на внатрешните органи и испакнување на очите и хелотермин (helothermine) што предизвикува апатија, делумна парализа на екстремитетите и хипотермија кај стаорците. Сепак состојките кои се најмногу насочени се биоактивните пептиди вклучувајќи хелодермин, хелоспектин, ексендин -3 (exendin-3) и ексендин -4(exendin-4) . Повеќето се слични во форма на васоактивен интестинален пептид (VIP) кој ги опушта рамните мускули и ја регулира водата и лачењето на електролити меѓу малите и големите црева. Овие биоактивни пептиди се способни да се врзат со VIP приемниците на многу различни човечки ткива. Еден од овие хелодермини е докажано дека го попречува растот на ракот на белите дробови.
Во 2005 година администрацијата за храна и лекови на САД го одобри лекот exenatide (обележан како Byetta) за управување на дијабетисот од типот 2. Тоа е синтетичка верзија на белковина, ексендин-4 ( exendin-4), произлезен од плунката на отровниот брадавичар. Во тригодишното истражување со луѓе со дијабетис од типот 2, егзенатидот (exenatide) доведува до здраво одржување на нивоата на гликоза и напредно губење на тежината. Ефикасноста се должи на фактот дека белковините на гуштерот е 50 % идентичен со гликагонски пептид – 1 ( glucagons like peptide-1) аналог (GLP-1), хормон ослободен од човечкиот дигестивен тракт кој помага во регулирањето на инсулинот и гликагонот. Белковината на гуштерот останува делотрворен подолго отколку човечкиот хормон помагајќи им на дијабетичарите да ги одржуваат нивоата на шеќер во крвта под контрола. Исто така егзенатидот го намалува празнењето на стомакот и предизвикува намалување на апетитот, придонесувајќи за губење на тежината.
Отровниот брадавичар излегува од хибернација во месецот јануари или февруари и се спарува во мај и јуни. Мажјакот започнува додворување со замавнување на неговиот јазик во потрага по мирисот на женката. Ако женката го одбие неговото додворување таа ќе го касне и ќе отползи. Кога е успешно, парењето е надгледувано да трае од 15 минути сè до 2,5 часа. Женката ќе снесе јајца во јули или август, закопувајќи ги во песок, 12,7 сантиметри под површината. Леглото се состои од 2 до 12 јајца, со 5 кои се за просечно легло. Процесот на инкубација трае 9 месеци кога изведените излегуваат во текот на месецот април низ јуни следната година. Изведените се отприлика 16 сантиметри долги и по изведувањето се способни да каснат и да вбризгаат отров. Малите карактеристично имаат поголеми јазли од розови крлушки од возрасните иако зрнестиот отровен брадавичар (H.s.cinctum) има склоност да ја задржи групната пругаста шара. Отровниот брадавичар полово созрева од 3-тата до 5-тата година. По снесувањето на јајцата возрасните отровни брадавичари постепено поминуваат помалку време на површината за да ги избегнат најтоплите делови од летото (иако тие може да бидат активни во ноќта), конечно да ја започнат нивната хибернација околу ноември.
Малку се знае за општественото однесување на отровниот брадавичар, но тие се набљудувани, фатени во борба мажјак со мажјак, во која доминантниот лежи врз потчинетиот и го боцка со предните и задните екстремитети. Двата гуштера ги свиткуваат своите тела, туркајќи се меѓу себе и извртувајќи се во обид да се добие доминантна положба. Боречкиот натпревар завршува кога притисокот при напрегањето ќе ги присили да се разделат, иако натпреварите може да се повторат во непрекинато времетраење. Овие натпревари се типично набљудувани точно пред сезоната на парење. Се верува дека тие со поголема сила и издржливост често победуваат и уживаат одличен репродуктивен успех. Иако отровниот брадавичар има слаб метаболизам и е еден од најслабите гуштери спринтери, има една од вредностите од обем на воздух (зголемено трошење на кислород од остатокот до максимално метаболичко напрегнување) меѓу гуштерите, што им овозможува да се вовлечат во силна аеробик активност за постојан период од времето. Набљудувани се дека мажјаците имаат поголем обем на воздух од женките веројатно поради сексуалниот избор за одлика корисна за продолжената борба. отровниот брадавичар може да живее до 20 години во дивината или 30 години во заробеништво.
Градкото ширење, трговијата со миленици и уништувањето на средината делуваат на бројот на отровни брадавичари. Како резултат на тоа, тие се заштитени од државните закони на Аризона и Невада, нелегалн е да се „ малтретира, повредува, прогонува, лови, да се пука во, да се рани, убива, да се намамува, заробува или да се собира отровниот брадавичар“. Во 1952 година тие станале првите отровни животни на кои им е дадена правна заштита. Отровните брадавичари се запишани како скоро загрозени според Меѓународиот сојуз за заштита на природата (IUCN). Зоолошката градина Сан Диего е првата зоолошка која успешно размножила единки во заробеништво, правејќи го тоа во 1963 година.
Иако отровниот брадавичар е отровен, неговите бавни движења значат дека тоа претставува мала закана за луѓето. Сепак има заслужено застрашувачки углед и често е убивано од луѓето што се плашат. Меѓу северноамериканските индијански племиња отровниот брадавичар имало измешана положба. Апачите верувале дека неговиот здив може да убие човек, а Тохоно одам( Tohono O’Odham) и Пимите (Pima) верувале дека поседува духовни моќи кои можат да предизвикаат болест. Во спротивност, Серите (Seri) и Јакуаите (Yaquai) верувале дека засолништето на отровниот брадавичар има лековити својства. Отровниот брадавичар има настапено како чудовиште во филм од Б катергорија, „Џиновското гилско чудовиште“. Митовите дека здивот на животното е доволно отровно да убие луѓе, дека може да плука отров или да скокне неколку стапки во воздухот за да нападне се сите невистинити. Друг мит верувал дека отровниот брадавичар немал анус и дека исфрлало отпадок низ устата, изворот од отровот и „смрдлив здив“.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
