From Wikipedia, the free encyclopedia
Грузиско-осетскиот судир — етно-политички судир околу Јужна Осетија, кој еволуирал во 1989 година и прераснал во војна. И покрај прогласениот прекин на огнот и бројните мировни напори, судирот останал нерешен. Во август 2008 година, воените тензии и судири меѓу Грузија и јужноосетските сепаратисти избувнале во Руско-грузиската војна. Оттогаш, Јужна Осетија е под де-факто руска контрола.
Грузиско-осетски судир | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Дел од Распад на Советскиот Сојуз | |||||||
Georgia high detail map.png Местоположба на Јужна Осетија (виолетово) во рамките на Грузија |
|||||||
|
|||||||
Завојувани страни | |||||||
Грузија | Јужна Осетија Конфедерација на планински народи на Кавказ (1989–2000) Русија (официјално по 2008) |
||||||
Команданти и водачи | |||||||
Саломе Зурабишвили | Алан Гаглоев |
Терминот „Јужна Осетија“ првпат се појавил во 19 век. Низ антиката, територијата на Јужна Осетија била дел од регионот Внатрешен Картли во рамките на грузиското кралство Иберија. Во средниот век, територијата била спорна помеѓу различни грузиски кнежевства и кралства пред сите да бидат обединети во Кралството Грузија до 1008 година. Во овој период, територијата била дел од Војводството Картли. Се верува дека миграцијата на Алано-Осетиите во регионот е поврзана со падот на Кралството Аланија на Северен Кавказ во 13 и 14 век кај Монголите, а подоцна и кај војските на Тимур. Тие се повлекле во планините на централниот Кавказ и постепено почнале да се движат кон југ, преку Кавказските планини во Кралството Грузија.[2] Територијата на Јужна Осетија станала дел од Кралството Картли по распадот на Кралството Грузија, а ја држело аристократското грузиско семејство Мачабели, станувајќи познато како Самачабло („Земја на Мачабели“). Во 17 век, под притисок на кабардиските кнезови, Осетите започнале втор бран на миграција од Северен Кавказ во Кралството Картли.[3] Во тоа време, Осетите почнале да формираат свои населби во Самачабло; сепак, тие сè уште биле побројни од домородните Грузијци. Во 19 век, грузиските кралства и кнежевства биле инкорпорирани во Руското Кралство, а миграцијата на Осетија во грузиските области продолжила во текот на 19 и 20 век. Терминот „Јужна Осетија“ се појавил во овој период, неговата прва документирана употреба датира од 19 век. Дотогаш, „Северна Осетија “ се нарекувала едноставно Осетија, а „Јужна Осетија“ како Картли или Самачабло. Терминот „Јужна Осетија“ станал широко распространет дури откако била основана Автономната област на Јужна Осетија во рамките на Грузиската Советска Социјалистичка Република од страна на советската администрација под притисок на Кавбуро (кавкаското биро на Централниот комитет на Руската комунистичка партија) во 1922 година [4]
Судирот меѓу Грузијците и Осетите датира најмалку од 1918 година. По Руската револуција, Демократска Република Грузија прогласила независност (26 мај 1918 година) под меншевиците, додека болшевиците ја презеле контролата врз Русија. Грузијците го задушиле болшевичкиот бунт во денешна Јужна Осетија со голема сериозност во 1918 година и следната година го прогласиле за незаконски Националниот совет на Јужна Осетија.[5] Во јуни 1920 година, осетските сили спонзорирани од Русија ја нападнале грузиската армија и Народната гарда. Грузијците одговориле енергично и ги поразиле востаниците, при што неколку осетски села биле запалени, а 20.000 Осети биле раселени во Советска Русија.[5] Осум месеци подоцна, Црвената армија успешно ја нападнала Грузија и била создадена автономна област на Јужна Осетија.[6] Некои веруваат дека болшевиците им ја дале оваа автономија на Осетите во замена за нивната ( болшевичка) лојалност во борбата против Демократска Република Грузија и фаворизирање на локалните сепаратисти, бидејќи оваа област никогаш не била посебен ентитет пред инвазијата на Црвената армија.[7]
Во доцните 1980-ти, била создадена осетска националистичка организација Адамон Нихас (Глас на народот).[8] На 10 ноември 1989 година, Врховниот совет на Јужна Осетија побарал од Врховниот совет на Грузиската Советска Социјалистичка Република статусот на регионот да се надгради во автономна република. Сепак, оваа апликација била одбиена на 16 ноември. На 23 ноември 1989 година, Грузијците организирале масовен протест во Цхинвали за да се спротивстават на сепаратистичките тенденции.[9]
Јужна Осетија прогласила свој државен суверенитет на 20 септември 1990 година. Во октомври 1990 година, парламентарните избори во Грузија биле бојкотирани од Јужна Осетија, која одржала избори за свој парламент во декември истата година. На 11 декември 1990 година, грузискиот парламент усвоил нацрт-закон со кој фактички се укинал автономниот статус на Јужна Осетија за да се спречи сепаратизмот. Русија интервенирала и била прогласена вонредна состојба во Јужна Осетија.[10]
На 4 мај 1991 година, парламентот на Јужна Осетија ја објавила својата намера да се оддели од Грузија и да се обедини со Северна Осетија, која се наоѓале во границите на Руската Федерација.[9]
Среде зголемените етнички тензии, избувнала војна кога грузиските полициски сили и паравоените организации влегле во главниот град на Јужна Осетија, Цхинвали, за да воспостават ред.[11] Се верува дека повеќе од 2.000 луѓе биле убиени во војната.[12] На сепаратистите им помогнале поранешните советски воени единици, кои досега биле под руска команда.[13] Приближно 100.000 Осетијци ја напуштиле Грузија и Јужна Осетија, додека 23.000 Грузијци ја напуштиле Јужна Осетија.[14] Договорот за прекин на огнот (Договорот од Сочи) бил постигнат на 24 јуни 1992 година. Иако преку договорот војната завршила, тој не се занимавал со статусот на Јужна Осетија. Била формиренаЗаедничка контролна комисија за решавање на грузиско-осетскиот конфликт и мировни сили, составена од руски, грузиски и осетски трупи. Осетската де факто влада го контролирала регионот независно од Тбилиси.[15] Активностите на ЈПКФ биле главно концентрирани во зоната на конфликтот, која опфаќала област во радиус од 15 километри од Цхинвали.[16]
Сепаратистите ја задржале контролата над областите Цхинвали, Јава, Знаури и делови од Ахалгори. Централната влада на Тбилиси го контролирала остатокот од Ахалгори и грузиските села во областа Цхинвали.[17]
Во 1996 година бил отворен пазарот Ергнети и набргу станал место каде што тргувале Грузијците и Јужноосетите. Во 1996 година, Лудвиг Чибиров победил на претседателските избори во Јужна Осетија. На 16 мај 1996 година во Москва бил потпишан меморандум за „Мерки за обезбедување безбедност и градење доверба“, што се сметало за прв чекор кон приближување меѓу Грузија и сепаратистите од Јужна Осетија. На ова следеле неколку средби меѓу претседателот на Грузија, Едуард Шеварнадзе и де факто претседателот на Јужна Осетија, Лудвиг Чибиров. Тие се сретнале во Владикавказ во 1996 година, во Јава во 1997 година и во Боржоми во 1998 година. Тоа резултирало со одредени позитивни движења како што се разговорите за враќање на внатрешно раселените лица, економски развој, политичко решение на прашањата и заштита на населението во зоната на судирот.[18]
Дванаесет години немало воени пресметки. Додека мировниот процес бил замрзнат, Осетите и Грузијците се вклучиле во жива размена и неконтролирана трговија. Нерешениот судир поттикнал развој на такви нелегални активности како киднапирање, трговија со дрога и трговија со оружје. До крајот на 2003 година, голем број службеници за спроведување на законот од Јужна Осетија и Грузија, наводно, учествувале во криминални економски активности. Властите на двете страни, наводно, соработувале за да профитираат од нелегалната трговија, како и руските цариници и мировните трупи.[19]
Кога Михаил Саакашвили бил избран за претседател во 2004 година, неговата цел била да ги врати отцепените региони на Грузија под централна контрола.[20]
По успехот во Аџарија, владата на претседателот Михаил Саакашвили го насочил своето внимание кон Јужна Осетија.[21][22]
Во јуни, Грузијците го затвориле пазарот Ергнети, кој бил главна трговска точка за шверцувана стока. Ова ја направило ситуацијата понапната.[23][24] Грузиската регионална администрација почнала да го обновува алтернативниот пат до Диди Лиахви.[24]
На 7 јули, грузиските мировници пресретнале руски конвој.[25] Следниот ден околу 50 грузиски мировници биле разоружани и приведени од страна на јужноосетските милиции.[26] Заробените грузиски мировници биле ослободени на 9 јули, со три исклучоци.[27] На 11 јули 2004 година, грузискиот претседател Саакашвили изјавил дека „кризата во Јужна Осетија не е проблем меѓу Грузијците и Осетите. Ова е проблем меѓу Грузија и Русија“.[28]
На 5 август 2004 година, руската Државна Дума издала официјална изјава во врска со влошувањето на ситуацијата околу Јужна Осетија и Абхазија во врска со „политичките дејствија на грузиските власти“. Во соопштението се предупредува дека Русија може да се вклучи во судирот и дека ќе преземе „соодветни дејствија во случај да бидат загрозени животите на руските граѓани“.[29] Стотици руски доброволци, главно Козаци, најавиле дека се подготвени да го заштитат народот на Јужна Осетија доколку судирот дополнително ескалира.[30]
Тензиите се зголемиле ноќта меѓу 10 и 11 август, кога грузиските и јужноосетските села во областа северно од Цхинвали биле под оган, а цивилите биле повредени. Се вели дека во размената на оган биле вклучени грузиски и јужноосетски членови на ЈПФК. На 13-ти август, грузискиот премиер Зураб Жванија и де факто претседателот на Јужна Осетија Едуард Кокоити се договориле за прекин на огнот, кој бил прекршен повеќепати од двете страни. За време на тензиите во јули и август биле убиени 17 Грузијци и 5 Осети. На итните седници на ЗКК на 17 и 18 август во Тбилиси и Цхинвали, страните дебатирале за комплексни предлози за прекин на огнот и проекти за демилитаризација. Во исто време, тие очекувале борбите да продолжат и го искористиле примирјето за да ги подобрат своите воени позиции и да ја зацврстат одбраната. На 19 август бил постигнат договор за прекин на огнот.
На 24 август, во интервју емитувано на телевизија Имеди, претседателот на грузискиот парламент за одбрана и безбедност, Гиви Таргамадзе, изјавил дека руската војска била подготвена да изврши напад на грузиска територија, но нападот бил спречена со одлуката на Саакашвили на 19. август да ги повлече грузиските сили од стратешките позиции во Јужна Осетија. Таргамадзе изјавил дека грузиската влада поседува тајно снимено видео од руските воени подготовки во близина на грузиската граница.[31]
На состанокот на високо ниво меѓу грузискиот премиер Зураб Жванија и лидерот на Јужна Осетија Едуард Кокоити на 5-ти ноември во Сочи, Русија, бил постигнат договор за демилитаризација на зоната на судирот. Извесна размена на оган продолжила во зоната на судирот по прекинот на огнот, очигледно првенствено инициран од осетската страна.[32][33]
Грузискиот претседател Михаил Саакашвили претставил нова визија за решавање на јужноосетскиот судир на седницата на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) во Стразбур, на 26 јануари 2005 година. Неговиот предлог вклучувал пошироки форми на автономија, вклучително и уставна гаранција за слободна и директно избрана локална самоуправа. Саакашвили изјавил дека парламентот на Јужна Осетија ќе поседува контрола врз прашања како што се културата, образованието, социјалната политика, економската политика, јавниот ред, организацијата на локалната самоуправа и заштитата на животната средина. Истовремено, Јужна Осетија би имала глас и во националните структури на власта, со уставна гаранција за застапеност во судската и уставно-судската гранка и во Парламентот. Грузија требало да се заложи за подобрување на економските и социјалните услови на жителите на Јужна Осетија. Саакашвили предложил преоден 3-годишен период за решавање на судирот, за кое време требало да се воспостават мешани грузиски и осетски полициски сили, под водство и покровителство на меѓународни организации, а осетиските сили постепено ќе се интегрираат во обединети грузиски вооружени сили. Саакашвили, исто така, изјавил дека меѓународната заедница треба да одигра позначајна и повидлива улога во решавањето на овој судир.[34][35]
Прераната смрт на Зураб Жванија во февруари 2005 година претставувало назадување во решавањето на судирот.[36]
На 3 септември 2006 година, силите на Јужна Осетија отвориле оган врз грузискиот хеликоптер МИ-8 во кој се наоѓал министерот за одбрана на Грузија, Иракли Окруашвили, кога тој прелетал над територијата под контрола на сепаратистите. Безбедно слетал на територијата под контрола на грузиската влада. Иако властите на Јужна Осетија известиле дека грузискиот хеликоптер влегол во нивниот воздушен простор и испукал истрели во земјата, Грузијците го негирале обвинението дека истрелите дошле од хеликоптерот. Официјалните претставници на Јужна Осетија потврдиле дека нивните војници се одговорни за нападот, но ги негирале тврдењата дека леталото било цел поради претходни разузнавачки информации дека во авионот бил Окруашвили. „Ние не сме заинтересирани да ги убиеме ниту Окруашвили, ниту [грузискиот претседател Михаил] Саакашвили, бидејќи тие ни помагаат да постигнеме независност“, изјавил министерот за внатрешни работи на Јужна Осетија, Михаил Минџаев.[37]
На 31 октомври 2006 година, јужноосетската полиција започнала престрелка во областа Јава, Грузија, во која убила група од 4 мажи.[38][39] Оружјето запленето од групата вклучувало автомати, пиштоли, фрлачи на гранати, гранати и експлозивни направи. Други предмети пронајдени кај милитантите вклучувале екстремистичка вахабистичка литература, мапи од областа Јава и комплети руски мировни униформи. Овие наоди ги навеле властите на Јужна Осетија да заклучат дека милитантите планирале да извршат акти на саботажа и терористички напади. Јужноосетските власти ги идентификувале мажите како Чеченци од грузиската клисура Панкиси. Јужна Осетија ја обвинила Грузија дека ангажирала чеченски платеници за извршување терористички напади во регионот.[38]
Грузиската страна категорично негирала вмешаност во инцидентот. Шота Хизанишвили, портпарол на грузиското Министерство за внатрешни работи, претпоставувал дека инцидентот може да биде поврзан со „внатрешни судири во Јужна Осетија“.
На 12 ноември 2006 година, во Јужна Осетија се одржале претседателски избори и референдум. Делот од регионот контролиран од сепаратистите го реизбрал Едуард Кокоити за де факто претседател и гласал за независност од Грузија. Во областите под контрола на Грузија, осетската опозиција организирала ривалски избори со кои бил избран Дмитриј Санакојев за алтернативен претседател и гласал за преговори со Грузија за идниот федерален договор.[40] Про-грузиската влада никогаш не била во можност да извлече значителна поддршка од сепаратистичките власти.[41]
На 29 март 2007 година, руското Министерство за надворешни работи предупредило во соопштение дека планот на Тбилиси да формира привремена административна единица во делот на отцепената Јужна Осетија „ќе ја разбие и онака кревката ситуација“.[42] На 10 мај 2007 година, Дмитриј Санакојев бил назначен за шеф на Привремениот административен ентитет на Јужна Осетија од претседателот на Грузија. Следниот ден, Санакојев се обратил пред Парламентот на Грузија, наведувајќи ја својата визија за планот за решавање на судирот.[43][44] Како одговор, јужноосетските сепаратисти извршиле масовна блокада на грузиските села во зоната на судирот и Едуард Кокојти побарал повлекување на грузиските трупи за специјални задачи и привремената влада на Јужна Осетија предводена од „алтернативниот претседател“ Дмитриј Санакојев.[45]
На 24 јули 2007 година, Тбилиси ја одржал својата прва државна комисија за дефинирање на статусот на Јужна Осетија во рамките на грузиската држава. Под претседателство на грузискиот премиер Зураб Ногајдели, комисијата вклучувала грузиски парламентарци, претставници на осетската заедница во Грузија и претставници на неколку грузиски организации за човекови права. Разговорите се воделе со администрацијата на Санакојев.[46]
Поддржувачите на Санакојев започнале кампања против Кокојти со име „Кокојти Фандараст“ („Збогум Кокојти“ на осетиски јазик ).[47]
На 6 август 2007 година, проектил паднал, но не експлодирал, во селото Цителубани, околу 65 километри од Тбилиси. Грузиските власти соопштиле дека рускиот авион, СУ-24 Фенсер, го нарушил нејзиниот воздушен простор и истрелал антирадарски тактички наведуван проектил Радуга Кх-58.[48] Русија ги отфрлила обвинувањата. Групата одбранбени специјалисти од САД, Шведска, Летонија и Литванија подоцна на 15 август изјавиле дека авионот трипати летал од рускиот воздушен простор и назад кон Грузија.[49]
Настаните пред август 2008 година се опишани во руско-грузиската дипломатска криза од 2008 година.
Тензиите помеѓу Грузија и Русија започнале да ескалираат во април 2008 година [50][51][52] Борбите започнале ноќта меѓу 14 и 15 јуни 2008 година, кога избувнал минофрлачки оган и размена на оган меѓу јужноосетските и грузиските сили. Јужна Осетија тврдела дека минофрлачки оган бил лансиран од селата контролирани од Грузија во Цхинвали, главниот град на Јужна Осетија, и дека нивните сили одговарале на оган од грузиските сили во предградието на главниот град. Грузија негирала дека го испукала првиот истрел, велејќи наместо тоа дека Јужна Осетија ги нападнала селата Ергнети, Никози и Приси кои се под контрола на Грузија.[53] Борбите дополнително ескалирале кога јужноосетските сепаратисти пукале врз грузиско воено возило на 1 август 2008 година. Во експлозијата биле ранети пет грузиски мировници. Како одговор,[54] грузиски снајперисти ги нападнале јужноосетските милиции во текот на вечерта.[55] Осетските сепаратисти започнале со гранатирање на грузиски села на 1 август, со спорадичен одговор од грузиските мировници и другите трупи во регионот.[55][56] Сериозни инциденти се случиле следната недела по осетските напади врз грузиските села и позиции во Јужна Осетија.[57][58]
Околу 19 часот на 7 август 2008 година, грузискиот претседател Михаил Саакашвили објавил унилатерален прекин на огнот и наредба без одговор.[59] Сепак, јужноосетските сепаратисти ги интензивирале своите напади врз грузиските села сместени во зоната на судирот во Јужна Осетија. Грузиските трупи возвратиле со оган и напредувале кон главниот град на самопрогласената Република Јужна Осетија, Цхинвали, во текот на ноќта на 8 август.[60][61] Според рускиот воен експерт Павел Фелгенхауер, Осетите намерно ги провоцирале Грузијците, па Русија би го искористила грузискиот одговор како изговор за однапред смислена воена инвазија.[62] Според грузиското разузнавање,[63] и неколку руски медиуми, делови од редовната (немировна) руска армија веќе се преселиле на територијата на Јужна Осетија преку тунелот Роки пред грузиската воена операција.[64]
До центарот на Цхинвали стигнале 1.500 лица од грузиските копнени сили до 10:00 часот на 8 август.[65] Еден грузиски дипломат изјавил за Комерсант истиот ден дека со преземањето на контролата врз Цхинвали сакале да покажат дека Грузија нема да толерира убивање грузиски граѓани.[66] Русија ја обвинила Грузија за агресија врз Јужна Осетија [7] и започнала голема инвазија на Грузија под превезот на мировната операција на 8 август. Руската војска го зазела Цхинвали за пет дена и ги протерала грузиските сили. Русија, исто така, започнала воздушни напади врз воената инфраструктура во Грузија.[67] Апхазиските сили отвориле втор фронт со напад на клисурата Кодори, држена од Грузија.[68] Руските сили ги окупирале грузиските градови Зугдиди,[69] Сенаки,[70] Поти [71] и Гори (последниот по преговарањето за прекин на огнот).[72] Руската Црноморска флота го блокирала грузискиот брег.[57]
И за време и по војната, јужноосетските сили и нередовната милиција спровеле кампања на етничко чистење против Грузијците во Јужна Осетија,[73] при што грузиските села околу Цхинвали биле уништени по завршувањето на војната.[74] Војната раселела 192.000 луѓе,[75] и додека многумина можеле да се вратат во своите домови по војната, една година подоцна околу 30.000 етнички Грузијци останале раселени.[76] Во интервју објавено во Комерсант, лидерот на Јужна Осетија Едуард Кокојти изјавил дека нема да дозволи Грузијците да се вратат.[77][78]
Претседателот на Франција Никола Саркози преговарал за договор за прекин на огнот на 12 август 2008 година [79] На 17 август, рускиот претседател Дмитриј Медведев објавил дека руските сили ќе почнат да се повлекуваат од Грузија следниот ден.[80] Руските сили се повлекле од тампон зоните во непосредна близина на Абхазија и Јужна Осетија на 8 октомври и контролата над нив била префрлена на Набљудувачката мисија на Европската унија во Грузија.
На 26 август 2008 година, Русија официјално ги признала Јужна Осетија и Абхазија како независни држави.[81]
Во 2015 година, обвинителот на Меѓународниот кривичен суд побарал овластување од судиите на судот да започне истрага за наводните воени злосторства во врска со воениот судир. Овој случај вклучува наводни злосторства извршени како дел од кампањата за протерување на етничките Грузијци од Јужна Осетија, како и напади врз мировници од страна на грузиските и јужноосетските сили.[82]
Руските и осетските трупи ја прошириле границата кон Грузија, протерувајќи ги етничките Грузијци од нивните домови.[83]
Имало неколку предлози за приклучување на Јужна Осетија кон Русија по војната. Најновиот датира од 2022 година.[84]
На 24-25 август 2019 година, тензиите се зголемиле на административната гранична линија во Јужна Осетија кога грузиската полиција подигнала контролен пункт помеѓу селата Чорчана и Цнелиси како одговор на тековните руско-јужноосетски работи за разграничување. На 29 август кај Чорчана било забележано движење на воена опрема и персонал. Јужноосетискиот функционер Егор Кочиев побарал итно демонтирање на контролниот пункт на грузиската полиција, во спротивно предупредувајќи дека Јужна Осетија ќе преземе „законски мерки“. Грузиските власти одговориле велејќи дека Грузија не го прифаќа „јазикот на ултиматумите“. Службата за државна безбедност на Грузија изјавила дека контролниот пункт бил подигнат на територија под контрола на Грузија, а грузиската влада треба да одлучи каде да постави полициски контролен пункт на грузиска територија. Министерството за надворешни работи на Грузија ги повикал де факто властите на Јужна Осетија да престанат со провокациите и незаконските разграничувања. На 29 август, претставниците на Јужна Осетија ненадејно го напуштиле состанокот со грузиската влада, спроведен во формат на Механизмот за спречување и одговор на инциденти (ИПРМ).
Во септември, властите на Јужна Осетија ги затвориле сите премини со територијата контролирана од грузиската влада, влошувајќи ја хуманитарната ситуација во регионот и ставајќи ги на посебен ризик околу 2.500 етнички Грузијци кои останале во областа Ахалгори.
Претставниците на Тбилиси, Москва и Цхинвали продолжиле да разговараат за ситуацијата за време на серијата „технички состаноци“, но останале сериозни безбедносни предизвици. Грузиските власти одбиле да разговараат за поставување полициски контролни пунктови на грузиска контролирана територија.
На 6 ноември 2023 година, граничарите на Руската Федерација убиле грузиски цивил и уапсиле друг во близина на границата во близина на селото Кирбали.[85][86]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.