From Wikipedia, the free encyclopedia
Тексас (англиски: Texas) е сојузна држава во јужниот дел од САД. Главен град е Остин, а други поголеми се Хјустон, Далас, Сан Антонио, Форт Ворт и други.
| Тексас State of Texas | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Службен јазик | нема | ||||||||||||
| Главен град | Остин | ||||||||||||
| Најголем град | Хјустон | ||||||||||||
| Површина | 2. место | ||||||||||||
| - Вкупно | 696 241[1] км² | ||||||||||||
| - Широчина | 1.244[2] км | ||||||||||||
| - Должина | 1.270 км | ||||||||||||
| - % вода | 2,5[1] | ||||||||||||
| - Гео. ширина | 25° 50′ N to 36° 30′ N | ||||||||||||
| - Гео. должина | 93° 31′ W to 106° 39′ W | ||||||||||||
| Население | 2. место | ||||||||||||
| - Вкупно | 25 145 561 (Попис 2010)[3] | ||||||||||||
| - Густина | 37,2[4]/км² (26. место) | ||||||||||||
| Надм. вис. | |||||||||||||
| - Највисока точка | Гваделупе[5] 2 667 м | ||||||||||||
| - Најниска точка | Мексикански Залив[5] 0 м | ||||||||||||
| Влез во сојузот | 29 декември 1845 (28) | ||||||||||||
| Гувернер | Рик Пери | ||||||||||||
| Сенатори | Кеи Били Хачинсон Џон Корнин | ||||||||||||
| Делегација на конгресот | |||||||||||||
| Часовен појас | {{{часовен појас}}} | ||||||||||||
| Кратенки | TX Tex. US-TX | ||||||||||||
| Портал | {{{веб-сајт}}} | ||||||||||||
Тексас е втората најголема држава во Соединетите Американски Држави и според површина и според население, како и најголема држава во соседните земји на Соединетите држави. Името, што значи “пријатели” или “сојузници” на Индијански јазик, го наметнале Шпанците кои погрешно го користеле за именување на самите Индијанци и нивната населба во Источен Тексас.[6] Тексас се наоѓа во средината на јужниот дел на САД и граничи со Мексико на југ, со Ново Мексико на запад, со Оклахома на север, со Арканзас на североисток и Луизијана на исток. Површината на Тексас изнесува 268.820 квадратни милји (696.200 км2)и население во пораст од 25,1 милиони жители.[7]
Хјустон е најголемиот град во Тексас и четврти по големина во САД, додека Сан Антонио е втор по големина во државата, а седми во САД. Далас- Форт Ворт и Големиот Хјустон го заземаат четвртото и шестото место меѓу најголемите метрополски области во САД. Други поголеми градови во Тексас се Ел Пасо и Остин, кој воедно е и главен град на државата. Тексас го нарекуваат Lone Star Statе (државата на осамената ѕвезда) што ја означува оваа држава како независна Република и како потсетник на Битката за независност од Мексико. Осамената ѕвезда може да се види и на државното знаме на Тексас, а денес и на државниот печат.[8]
Поради својата големина и геолошките обележја како што е зоната Балконес Фолт, Тексас содржи различни пејзажи кои личат на оние во јужна и југозападна Америка.[9] Иако Тексас се поврзува со југозападните пустини, помалку од 10% од површината во Тексас се пустини.[10] Поголем дел од населените места се наоѓаат во областите на некогашните степи, пасишта, шуми и на крајбрежјата. Движејќи се од исток кон запад, може да се набљудува теренот на кој може да се видат, почнувајќи од крајбрежни мочуришта и борови шуми, па сè до тркалезни рамнини и каменливи ридови, за на крај да се забележи пустината и планините на Биг Бенд.
Терминот „шест знамиња над Тексас“ настанал поради неколкуте нации кои владееле со оваа територија. Прва Европска земја што ја поседувала областа на Тексас била Шпанија. Франција имала краткотрајна колонија во Тексас. Мексико владеел со оваа територија сè до 1836год., кога Тексас се изборил за независност и не станал независна Република. Тексас во 1845год. се приклучил кон САД како 28ма држава. Ова присоединување предизвикало синџир на настани кои довеле до почеток на војна помеѓу Мексико и Америка во 1846год. Тексас, држава во која било дозволено чувањето на робови, се отцепил од САД во раната 1861 г. со пристапувањето кон Конфедеративните држави на Америка за време на Американската граѓанска војна. По завршувањето на војната и по повторното приклучување кон Унијата, во Тексас следел долг период на економска стагнација.
Единствена индустрија што напредувала во Тексас по граѓанската војна било чувањето на добиток. Поради долгата историја како главна индустрија, Тексас се поврзувал со каубојската слика. Економската среќа на државата се сменила во раниот 20 век кога била пронајдена нафтата и настапил економски „бум” во државата. Со големото инвестирање на Тексас во државните универзитети, Тексас развил разновидна економска и високо технолошка индустрија во средината на 20 век. Во 2010год., заедно со Калифорнија, Тексас се нашол на 57мо место на списокот на 500те најбогати земји.[11] Со значаен пораст во индустријата, Тексас водел во многу индустрии, како што се: земјоделство, петрохемиска индустрија, енергетика, компјутерска и електронска индустрија, воздушна индустрија и биомедицинските науки. До 2002год. државата се нашла на второ место помеѓу државите со највисок бруто-домашен производ според приходите од извоз. Тексас се нашол на 29 место според бруто-домашниот производ по глава на жител, што е под просекот на државно ниво.
Тексас се наоѓа помеѓу двете најголеми културни сфери на предколумбовска Северна Америка: југозападна и преријска област. Археолозите откриле дека три главни домородни култури живееле на оваа територија и го достигнале својот развоен врв уште пред првиот контакт со Европејците. Тие се:[12]
Во тој период не доминирала ниедна култура во регионот на Тексас и многу луѓе се населиле на оваа просторија.[12] Северноамерикански Индијански племиња што живееле во границите на денешен Тексас се: Алабама, Апачи, Атакапан, Бидаи, Кадо-Индијанци, Коавилтеки, Команчи, Чокто, Коасати, Хасинај, Хумано, Каранкава, Кичкапо, Кајова, Тонкава и Вичита.[13][14] Името Тексас доаѓа од зборот táyshaʔ , со потекло од јазикот на индијанското племе Хасинај, со значење „пријатели” или „сојузници”.[1][15][16][17][18] Домородните племиња биле или пријателски или непријателски расположени кон европските истражувачи или доселеници во земјата.[19] Пријателските племиња ги подучувале како да одгледуваат домородни земјоделски култури, како да подготвуваат храна и да ловат дивеч. За разлика од нив, непријателските племиња се потрудиле да им го направат животот потежок и поопасен на Европејците, напаѓајќи ги и отпирајќи се на новодојдените.[20]
Прв историски документ поврзан со Тексас е мапата од Мексиканскиот Залив нацртана во 1519год. од шпанскиот истражувач Алонсо Алварез де Пинеда.[21][22] Девет години подоцна шпанскиот истражувач Алвар Нињез Кабеза де Вака и неговата група, по доживеаниот бродолом, биле првите Европејци што го населиле Тексас.[23][24] Европските сили го игнорирале Тексас сè додека случајно не се населиле таму во 1685год. Погрешната проценка на Рене Роберт Кавелиер де ла Сале се одразила со создавање на колонијата Форт Сан Луис во Матагорда Беј наместо на Мисисипи.[25] Оваа колонија постоела 4 години, по што потклекнала пред лошите услови и непријателските домородци.[26]
Во 1690 г. шпанските власти, се загрижиле дека Франција може да биде конкурентна закана за нив, па започнале неколку мисии во Источен Тексас.[27] По отпорот на Индијанците, шпанските мисионери се вратиле во Мексико.[28] Кога Французите започнале да ја населуваат Луизиана, најмногу во нејзините јужни делови, шпанските власти започнале со низа на нови мисии во Источен Тексас.[29][30] По две години, тие ја создале првата шпанска цивилна населба во Тексас, наречена Сан Антонио.[31]
Непријателските домородни племиња и оддалеченоста од околните шпански колонии се причините што ги обесхрабриле доселениците да се доселуваат во Тексас. Тоа била една од најмалку населените провинции на Нова Шпанија.[32] Во 1749год., Мировниот договор помеѓу Шпанија и племето Липан Апачи,[33] разлутил многу други племиња, меѓу кои и племињата Команчи, Тонкава и Хасинај.[34] Племето Команчи потпишало договор со Шпанија во 1785год.[35] и подоцна и помогнале да ги победи племињата Липан Апачи и Каранкава.[36][37] Бидејќи биле основани повеќе мисии, свештениците мирно ги преобраќале повеќето племиња. До крајот на 18 век, во христијани не се преобратиле само неколку номадски племиња.[38]
Кога САД од Франција ја откупил Луизиана во 1803год., американските власти настојувале во овој договор да биде вклучен и Тексас. На реката Сабина конечно била поставена границата помеѓу Нова Шпанија и САД во 1819 година.[39] Желни за нова земја, многу доселеници од САД одбиле да го признаат договорот. Неколку опструктори покренале армија за напад врз Тексас.[40] Во 1821год., во Mексиканската борба за независност била вклучена и територијата на Тексас, која станала дел од Мексико.[41] Поради ниското ниво на населеност, Мексико оваа област ја вклучил во државата Коауила и Тексас.[42]
Надевајќи се дека поголемиот број на доселеници би ги намалиле речиси постојаните рации на Команчи, мексиканските Тексашанци ја либерализирале нивната имиграциска политика за да им овозможат влез на имигрантите кои се наоѓале надвор од Мексико и Шпанија.[43] Според мексиканскиот имиграциски систем, доделувани им се големи парцели на земја на работодавците кои регрутирале доселеници од САД, Европа и внатрешноста на Мексико. Првиот грант на Мојсеј Остин по неговата смрт му бил доделен на неговиот син Стефан Ф. Остин.
Доселениците на Остин, тн. старите триста, се населиле по реката Бразос во 1822год.[44] Дваесет и тројца други работодавци исто така довеле доселеници во државата, поголем број од кои биле од САД.[44][45] Бројот на населението во Тексас брзо се зголемил. До 1825год., Тексас броел околу 3.500 жители, од кои најголем број потекнувале од Мексико.[46] До 1834год., Тексас броел 37.800 жители, од кои само 7.800 жители потекнувале од Мексико.[47] Многу имигранти отворено не го почитувале мексиканскиот закон, особено законот за забрана на ропството. Исплашени од обидите на САД да го купат Тексас, во 1830год. властите на Мексико одлучиле да ја забранат понатамошната имиграција на жители од САД.[48] Со новите закони, исто така започнале да се спроведуваат и царински давачки, кои ги налутиле не само домородните мексикански жители (Tejanos), туку и најновите доселеници.[49]
Немирите во Анахуак во 1832год. го означиле првиот отворен бунт против владеењето на Мексико и се поклопиле со бунтот во Мексико против претседателот на државата.[50] Тексашанците застанале на страна на федералистите кои биле против сегашната влада и ги избркале сите мексикански војници од Источен Тексас.[51] Тие го искористиле невниманието за да бараат поголема политичка слобода. Тексашанците се состанале на Конвенцијата од 1832год. за да го разгледаат, меѓу другите барања и барањето за независност.[52] Следната година, Тексашанците ги потврдиле своите барања на Конвенцијата од 1833год.
Во Мексико продолжиле тензиите помеѓу федералистите и централистите. На почетокот на 1835г., Тексашанците кои биле воено настроени формирале Комитети за кореспонденција и безбедност.[53] Неспокојството избило во вид на вооружен конфликт кон крајот на 1835г. во Битката кај Гонсалес.[54] Овој конфликт ја предизвикал Тексашката револуција и следните два месеци Тексашанците ги поразиле сите мексикански војски кои се наоѓале во овој регион.[55] Одбрале и делегати на Советот, со што се создала привремена влада.[56] Привремената влада набрзо се распаднала поради меѓусебните расправии и Тексас останал без јасно управување првите два месеци од 1836 година.[57][58]
Во такво време на политички немири, мексиканскиот претседател Антонио Лопес де Санта Ана лично ја навел својата армија да стави крај на бунтот.[59] Првично, мексиканската експедиција била успешна. Генералот Хосе де Уреа го совладал секој отпор од страна на Тексашанците, во близина на брегот, што кулминирал во масакрот кај Голијат.[60] Војските на Санта Ана, по тринаесет дневната опседа, ги совладале тексашките бранители во Битката кај Аламо. Вестите за поразот предизвикале паника кај населението.[61] Ново избраните тексашски делегати на Конвенцијата од 1836 г. брзо потпишале Декларација за независност на 2 март и ја формирале Република Тексас. По избирањето на повремени офицери Конвенцијата била распуштена.[62] Новата влада се придружила на другото население во Тексас во тн. „гребење на бегалците”, кои бегале од мексиканската армија која се приближувала.[61] По неколкуте недели од повлекувањето, тексашката армија предводена од Сем Хјустон, ја нападнала и победила војската на Санта Ана во борбата кај Сан Хасинто.[63] Го заробиле Санта Ана и го натерале да ги потпише Договорите на Вељаско, ставајќи крај на војната.[64]
За време на освојувањето на независноста, се вжештиле политичките судири помеѓу две партии на новата Република. Националистите, предводени од Мирабо Б. Ламар, се залагале за понатамошна независност на Тексас, за протерување на Индијанците и за проширување на Републиката сè до Тихиот Океан. Нивните противници, предводени од Сем Хјустон, препорачувале Тексас да се присоедини кон САД и да продолжат мирно да живеат заедно со Индијанците. Овој конфликт помеѓу овие две партии го обележал инцидентот познат како војна на архивите во Тексас.[65] Во тоа време, Мексико започнал два мали походи во Тексас во 1842 г. Мексиканците двапати го заробиле градот Сан Антонио и ги победиле Тексашанците во битката наречена масакрот во Доусон. Но и покрај овие успеси, Мексико не успел да го окупира Тексас со својата војска и Републиката преживеала.[66] Неспособноста на Републиката да се одбрани влеала надежи за можно присоединување на Тексас со САД.
Уште во раната 1837 година, Републиката направила неколку обиди за преговори за присоединување со САД.[67] Опозицијата од националистичката партија во рамките на оваа држава, заедно со силната абиционалистичка опозиоција во рамките на САД, го забавиле нејзиното приклучување. Тексас конечно се присоединил кон САД кога на изборите во 1844 година победил експанзионистот Џејмс К. Полк. На 29 декември 1845 г., Конгресот го прогласил Тексас за составна држава на САД.[68]
По приклучувањето на Тексас, Мексико ги прекинал дипломатските врски со САД. Додека САД тврдел дека границата на Тексас се протега до Рио Гранде, Мексико трвдел дека границата е до реката Нуесес. Можеби бившата Република Тексас не можела да ги наложи барањата за своите граници, но САД ја имал потребната воена сила и политичка волја да го стори тоа. На 13 јануари 1846 г. претседателот Полк го испратил генералот Захари Тејлор на југ во Рио Гранде. Неколку месеци подоцна мексиканските војници ја протерале американската коњаничка патрола сè до спорната област, кај судирот за Торнтон, а со тоа и започнала војната помеѓу Мексико и Америка. Првите битки се одвивале на територијата на Тексас: опсадата на Форт Тексас, битката во Пало Алто и битката во Ресака де ла Палма. По овие пресудни победи, САД ја окупирале територијата на Мексико со што се ставил крај на битките на територијата на Тексас.[69]
По низата на победи на САД, со Договорот од Гвадалупе Идалго се ставил крај на двегодишната војна. За возврат, за 18.250.000 американски долари, Мексико им дал на САД целосна контрола над Тексас, отстапувајќи ја во 1848 г. територијата наречена Мексиканска грешка, поголем дел од која денес се нарекува Американски југозапад, а границите на Тексас биле поставени во Рио Гранде.[69]
На Компромисот во 1850 г. биле поставени границите на Тексас во нивниот сегашен облик. Тексас отстапил од своите барања од федералната влада, за териториите кои подоцна станале половина од денешната територија на Ново Мексико, третина од територијата на Колорадо и мали парцели од Канзас, Оклахома и Вајоминг, а за возврат примил сума од 10 милиони долари за покривање на долгот на бившата Република.[70] Повоениот Тексас бргу бил населен бидејќи мигрантите ги населувале земјиштата на државата кај што растел памукот.[71]
Тексас повторно војувал по изборите во 1860 г. Изборите на Абрахам Линколн ја предизвикале одлуката на Јужна Каролина за одделување од САД. На 28 јануари 1861год. во Остин, бил свикан државен конгрес, на кој било разгледано прашањето за отцепување од САД. На 1 февруари, со гласањето на 166-8, конгресот усвоил Одредба за отцепување од САД. Гласачите во Тексас ја одобриле оваа Одредба на 23 февруари 1861 г. и се приклучиле кон сојузничките држави на Америка, одобрувајќи го постојаниот Устав на сојузничките држави на САД на 23 март 1861 г.[1][72] На почетокот сите Тексашанци не биле наклонети кон отцепувањето на државата, меѓутоа многумина од нив подоцна ја поддржале јужната клаузула. Најзначајниот синдикалец во Тексас бил гувернерот на државата, Сем Хјустон. Бидејќи не сакал да ја влоши понатамошната состојба, Хјустон ги одбил двете понуди на претседателот Линколн, за војската на Унијата да му помогне да ја задржи Канцеларијата. По одбивањето да даде заклетва за верност кон Конфедерацијата, Хјустон бил поставен како гувернер.[73]
Иако бил далеку од главните фронтови на Американската граѓанска војна, Тексас сепак испратил голем број на мажи и опрема за остатокот од Конфедерацијата.[74] Војската на Унијата само накратко го окупирала Галвстон, главното пристаниште на државата. Границата на Тексас со Мексико била позната како „задна врата на Конфедерацијата” бидејќи трговијата се одвивала на границата, заобиколувајќи ја блокадата на Унијата.[75] Конфедерацијата ги спречила сите обиди на Унијата да го затвори овој пат,[74] но Тексас улогата на држава-снабдувач ја добил уште во средината на 1863 г. откако Унијата ја окупирала реката Мисисипи. Последната битка на граѓанската војна се водела близу Браунсвил во Тексас на ранчот Палмито[76] и завршила со победа на конфедеративците.
Два месеца Тексас се наоѓал во анархија и тоа во периодот помеѓу предавањето на власта од армијата на западна Вирџинија и преземањето на власта од страна на генералот на Унијата, Гордон Гренџер. Првите месеци на реконструкција биле проследени со насилство.[74] Денот на ослободувањето се паметел по објавувањето на Прокламацијата за ослободување во Галвстон од страна на генералот Гордон Генџер, дури по две и пол години по првото објавување.[77][78] Во 1866 г. претседателот Џонсон одлучил да ја врати граѓанската влада во Тексас[79] и покрај тоа што не ги задоволиле барањата за реконструкција, во 1870 г. Конгресот повторно го присоединил Тексас кон Унијата. Во Тексас продолжила општествената нестабилност бидејќи државата се борела со земјоделска рецесија и мала работна сила.[80]
На 10 јануари 1901 г. јужно од Бомонт бил пронајден Спиндлтоп, најголемиот нафтен дериват во Тексас. И други извори биле подоцна пронајдени во близина на Источен Тексас, Западен Тексас и под Мексиканскиот Залив. По овој „нафтен бум” следела трансформација на Тексас.[81]
Големата криза и песочните бури и нанеле двоен удар на економијата на државата, која што драстично се зголемила по граѓанската војна. Мигрантите ги напуштиле најнепогодните делови на Тексас оние години кога имало песочни бури. Од овој период па натаму, во периодот на големата миграција, црнците започнале да се отселуваат од Тексас, за да најдат работа во северните делови на САД или во Калифорнија и да избегаат од расното обесправување.[82]
Драстично влијание врз Тексас имала и Втората светска војна бидејќи државата донирала пари за изградба на воени бази, фабрики за муниција, кампови за притвор и воени болници. 750 000 млади луѓе заминале за да и служат на државата, градовите се збогатиле со нова индустрија, колеџите добиле нови улоги и стотици илјади на сиромашни земјоделци ги напуштиле фармите за подобро платени работни места, за никогаш повеќе да не се занимаваат со земјоделство.[83]
Во 1960-тите години Тексас го модернизирал и проширил својот систем на високо образование. Државата направила детален план за високо образование, во голем дел финансиран од приходите од нафтата, како и централен државен систем создаден за да управува поефикасно со државните институции. Со овие промени, универзитетите во Тексас добиле државни фондови за истражување.[84]
На 22 ноември 1963 година во Далас бил убиен претседателот Џон Кенеди.[85]
Поради големината и поради тоа што се наоѓа на раскрсницата на повеќе климатски зони, Тексас се одликува со многу променлива клима. Во областа Панхандл во државата, зимите се постудени отколку во Северен Тексас, додека во Мексиканскиот Залив има поблаги зими. Климата во Тексас е многу променлива кога станува збор за типовите на врнежи. Во Ел Пасо, кој се наоѓа на самиот западен крај на државата, врнежите во просек годишно изнесуваат 200мм, додека во Хјустон, кој се наоѓа на југоисток, во просек изнесуваат 1.400мм годишно.[86] Во Далас, кој пак се наоѓа на север во централниот дел на Тексас, има умерени врнежи кои просечно изнесуваат 940мм годишно.
Во областа Панхандл и во планинските области na Западен Тексас, снегот паѓа по повеќепати секоја зима, еднаш до двапати во северните делови на Тексас и еднаш на неколку години во централните и источните делови на Тексас. Многу ретко паѓа снег јужно од Сан Антонио или покрај брегот, освен во невообичаени случаи. Прв снежен Божиќ во Хјустон е забележан на Божиќната вечер во 2004 година кога снежна виулица натрупала 150мм снег сè до Кингсвил, каде што температурата во декември изнесува просечно 18 °C.[87] Во планинските делови на Западен Тексас како и на островот Галвстон максималните температури во летниот период во просек изнесуваат 26 °C, во долината на Рио Гранде изнесуваат околу 38 °C, но во другите делови на Тексас има постојано високи температури во текот на летото кои достигнуваат до 32 °C.
Бурите често го погодуваат Тексас, посебно во источните и западните делови на државата. Торнадо- патеката го зафаќа северниот дел на Тексас. Најголемиот број на торнада во САД се случиле точно на територијата на Тексас, просечно по 139 торнада годишно, погодувајќи ги најмногу северен Тексас и областа Панхандл.[88] Торнадата во Тексас се најчести во април, мај и јуни.[89] Некои од најкатастрофални урагани во историјата на САД се случиле во Тексас. Ураган во 1875 г. убил околу 400 луѓе во Индианола, по што следело и друг ураган во 1886 г. кој го уништил градот. По овие настани Галвстон станал главен пристаништен град. ураганот во Галвстон во 1900 г. го уништил градот, поради тоа што загинале околу 8000 луѓе (можеби и повеќе од 12000), што е најкрвавата природна катастрофа во историјата на САД. Други катастрофални урагани во Тексас ги вклучуваат и Галвстонскиот ураган во 1915 г., ураганот Одри во 1957 г. кога загинале повеќе од 600 луѓе, ураганот Карла во 1961год., ураганот Билах во 1967 г., ураганот Алисија во 1983 г., ураганот Рита во 2005 г. и ураганот Ајк во 2008 г.[90] Тропските бури, исто така, предизвикале големи штети, меѓу кои: Алисон во 1989 г. и повторно во 2001 г., како и Клодет во 1979 г.
Од цела територија на САД, во Тексас се испушта најмногу јаглерод диоксид.[91][92][93] Во Тексас се испуштаат годишно околу 680 милијарди кг на јаглерод диоксид. Како независна држава, Тексас се наоѓа на седмо место меѓу најголемите производители на овие гасови.[92] Како најголема причина за овие емитувања на гасови на стаклената градина се вбројуваат големиот број на фабрики кои работат на јаглен и развиените индустрии за производство и рафинирање во државата.[92]
Во 2009 година, државата броела 24.782.406 жители, што претставува зголемување од 1,97% од претходната година и 16,1% од 2000 година.[94] Државната стапка на природен пораст (раѓање и умирање) според последниот попис покажала пораст од 1.389.275 жители.
Имигрантите од другите држави на САД се зголемиле на 801.576 жители, а миграцијата внатре во државата се зголемила на 451.910 жители.[1] Во 2004 година, во државата имало 3,5 милиони жители родени надвор од границите на државата (што изнесувало 15,6% од целокупното население на државата), од кои околу 1,2 милиони биле илегални имигранти. Од 2000 година до 2006 година во Тексас имало најбрзо растечка стапка на илегална имиграција во САД.[95] Во 2010, околу 6% од населението на Тексас е составено од илегални имигранти. Ова е петтиот највисок процент што се јавил во некоја од државите во земјата.[96][97]
Густината на населението во Тексас изнесува 34.8 жители на км2 и е малку повисока од просечната густина на населението во цела територија на САД, што изнесува 31 жител на км2. Спротивно на тоа, иако Тексас и Франција се скоро еднакви по големина, Франција има густина на населението од 110 жители на км2.
Две третини од населението во Тексас се населени во метрополи како што е Хјустон. Најголемата метрополската област во Тексас е Далас- Форт Ворт. Иако Хјустон е најголемиот град во Тексас, а воедно и четврти по големина во САД, областа Далас- Форт Ворт е значително поголема од Хјустон.
Според американското општинско истражување, расниот и етничкиот состав е следниот:
Белите Американци се расно мнозинство во Тексас. Сепак, белците кои не се со шпанско потекло сочинуваат приближно 48% од населението, затоа Тексас претставува малцинско-мнозинска држава. Преку 17.020.000 од Тексашанците се белци (населението со и без шпанско потекло), а приближно 11,4 милиони од нив се белци кои немаат шпански потекло. Трите најголеми групи со европско потекло во Тексас се Германските, Ирските и Англиските Американци. Германските Американци сочинуваат 11,3% од населението и избројливи се над 2,7 милиони членови. Англиските Американци сочинуваат 7,7% од населението и бројат над 1,9 милиони членови. Има приближно 600.000 Француски Американци и 472.000 Италијански Американци, кои живеат во Тексас. Овие две етнички групи сочинуваат 2,5% и 2% од целокупното население.
Американските црнци се најголемото расно малцинство во Тексас. Црнците и со и без шпанско потекло сочинуваат 11,5% од населението, од кои 11,3% се оние кои немаат шпанско потекло. Овие црнци бројат околу 2,7 милиони поединци. Малку помалечко малцинство сочинува домородните Американци. Тие сочинуваат 0,5% од населението во Тексас и бројат околу 118.000 поединци. Домородните Американци кои немаат потекло од Шпанија сочинуваат 0,3% од населението со бројка од 75.000 поединци. Чероки Индијанците сочинуваат 0,1% од населението и бројат 19.400 членови. Спротивно на нив, само 583 поединци се изјасниле дека се Чипева Индијанци.
Азиските Американци се значителна малцинска група во Тексас. Американците со азиско потекло сочинуваат 3,4% од населението, од кои 3,3% немаат шпанско потекло. Заедно, тие бројат 808.000 жители, од кои 795.000 се оние што немаат шпанско потекло. Над 200.000 Индијанци се изјасниле дека живеат во Тексас. Во Тексас живеат и над 187.000 Виетнамци и 136.000 Кинези. 92.000 Филипинци и 62.000 Корејци, надополнети од 18.000 Јапонски Американци, живеат во државата. Покрај од овие држави, уште 111.000 луѓе во Тексас потекнуваат од старите азиски групи, како што се Камбоџа, Тајланд и Хмонг. Американците кои потекнуваат од територијата покрај Тихиот Океан се најмалото малцинство во Тексас. Според истражувањата, околу 18.000 Тексашанци се жители кои потекнуваат од тихоокеанските острови, од кои 16.400 немаат шпанско потекло. Има околу 5.400 домородни Хавајци, 5.300 Гваманианци и 6.400 жители кои припаѓаат на други групи. Американските Самоанци се во доста мал број, само 941 луѓе припаѓаат на оваа група.
Повеќе расните поединци се исто видливо малцинство во Тексас. Луѓето со повеќе расно наследство се застапени со 1,9% од населението и бројат над 448.000 луѓе. Скоро 80.000 Тексашанци се изјаснуваат како личности со европско и африканско потекло и се застапени 0,3% од населението. Луѓе со европско и домородно американско потекло бројат 108.800 (што е прилично иста бројка со домородните Американци), застапени со 0,5% од населението. Жителите со европско и азиско потекло бројат 57.600 и се застапени со 0,2% од населението. Жителите со африканско и домородно американско потекло се со дури и помал број од 15.300 жители и се застапени со 0,1% од целокупното население.
Шпанците и Латиноамериканците се втората наголема група во Тексас после Евроамериканците кои немаат шпанско потекло. Над 8,5 милиони жители се изјаснуваат како Шпанци или Латиноамериканци. Оваа група е застапена со 36% од населението во Тексас. Жители само со мексиканско потекло бројат над 7,3 милиони и се застапени со 30,7% од населението. Над 104.000 жители со потекло од Порторико и околу 38.000 Кубанци живеат во државата. Над 1.1 милион жители (4,7% од населението) се со варирачко шпанско или латинско потекло, односно доаѓаат од Костарика, Венецуела и Аргентина.[98][99]
Жителите со германско потекло се населени најмногу во централните и во југозападните централни делови на Тексас. Над една третина од населението во Тексас се со шпанско потекло,[100] од кои, некои скоро се доселиле на овие простори, а некои од нив имаат предци и се врзани за Тексас со генерации наназад, почнувајќи уште од 18 век. За да се објасни големиот број на потомци од поранешната робовска цивилизација, се зема фактот дека многу дипломирани Афроамериканци дошле да бараат работа во државата за време на Новата голема миграција.[101] Во последно време во Тексас се зголемило азиското население, а најмногу во Хјустон и Далас. По кои следат Остин, Корпус Кристи и областа Шариленд, која се наоѓа веднаш до Мекален, Тексас. Во моментот, три државно признати племиња на домородни Американци живеат во Тексас и тоа: племето Алабама- Кушата, традиционалното племе Кикапу и Ислета дел сур Пуебло.[14]
Најраспространета религија според бројот на приврзаници во 2000 година беше Римокатоличката религија со 4.368.969 приврзаници, по која следува Јужната крстителска конвенција со 3.519.459, а потоа Црквата на здружените методисти со 1.022.342 приврзаници.[102] Познат како „тока” на Библискиот појас, Источен Тексас е социјално конзервативен.[103] Далас- Форт Ворт е дом на трите најголеми евангелистички состаноци и мноштво на манастри. Црквата Лејквуд во Хјустон е најпосетуваната црква со просечно 43.000 посетители неделно.[104] Лабок, пак, според локалното знаење, има најмногу цркви по глава на жител во државата.[103]
Приврзаниците на многуте нехристијански религии се сместени претежно во урбаните центри на Тексас. Околу 400.000 муслимани живеат во Тексас,[105] додека еврејското население брои околу 12.000 жители.[106] Во Тексас живеат и околу 146.000 приврзаници на неаврамските религии како што се хиндуизмот и сикизмот.[107]
Хјустон, Сан Антонио и Далас се трите градови во Тексас кои имаат над еден милион жители[108] и се наоѓаат помеѓу 10те најнаселени градови во САД. Во 2000 г., шест градови во Тексас имаа повеќе од 500.000 жители. Остин, Форт Ворт и Ел Пасо се наоѓаат помеѓу 25те најголеми градови во САД. Во Тексас има 4 метрополски области со над милион жители: Далас- Форт Ворт – Арлингтон, Хјустон – Шугар Ленд – Бејтаун, Сан Антонио – Њу Браунфелс и Остин – Раунд Рок – Сан Маркос. Областа Далас- Форт Ворт има 6.300.000, а Хјустон 5.700.000 жители.
Регионот тексашки триаголник го сочинуваат трите меѓудржавни автопати, I-35 – на запад (од Далас – Форт Ворт до Сан Антонио, помеѓу кои се наоѓа Остин), I-45 на исток (од Далас до Хјустон) и I-10 на југ (од Сан Антонио до Хјустон). Овој регион од 60.000 квадратни милји (160.000 км2) ги зафаќа повеќето најголеми градови и метрополски области, во кои има 17 милиони жители, што претставува скоро 75% од целокупното население во Тексас.[109] Далас и Хјустон се признати како бета светски градови.[110] Овие градови се шират низ државата. Тексас е составен од 254 земји, што е повеќе од секоја држава со 95 земји, како Грузија.[111]
За разлика од градовите, невклучените рурални населби, познати како колонии, се сиромашни и им фали инфраструктура.[112] Во 2007 г., во Тексас има 2.294 колонии низ целата територија, а најмногу на 2.008км од границата со Мексико.[112] Најголемиот дел од населението во Тексас, и тоа околу 400.000 жители, живеат во такви колонии.
| Бр. | Округ | Нас. | Бр. | Округ | Нас. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Хјустон  Сан Антонио |
1 | Хјустон | Харис | 2,320,268 | 11 | Лабок | Лабок | 258,862 |  Далас .jpg) Остин |
| 2 | Сан Антонио | Бер | 1,547,253 | 12 | Гарланд | Далас | 239,928 | ||
| 3 | Далас | Далас | 1,343,573 | 13 | Ервинг | Далас | 239,798 | ||
| 4 | Остин | Травис | 978,908 | 14 | Фриско | Колин | 200,490 | ||
| 5 | Форт Ворт | Тарант | 909,585 | 15 | Амарило | Потер | 199,371 | ||
| 6 | Ел Пасо | Ел Пасо | 681,728 | 16 | Мек Кини | Колин | 199,177 | ||
| 7 | Арлингтон | Тарант | 398,854 | 17 | Гранд Прери | Далас | 194,543 | ||
| 8 | Корпус Кристи | Нуесес | 326,586 | 18 | Браунсвил | Камерон | 182,781 | ||
| 9 | Плејно | Колин | 287,677 | 19 | Килин | Бел | 151,666 | ||
| 10 | Ларедо | Веб | 262,491 | 20 | Пасадена | Харис | 151,227 | ||
Сегашниот Устав на Тексас бил усвоен во 1876год. Како и во другите држави, тој јасно предвидува поделба на власта. Декларацијата за правата на државата е значајно подолга отколку во другите држави на САД и има одредби кои се единствени за Тексас.[114]
Од 2008 г., Тексас има бруто-домашен производ од 1.224 трилион долари и е на второ место во САД.[115][116] ГДП на Тексас може да се спореди со ГДП на Индија или Канада, кои се наоѓаат на 12 и 11 место во светот. Тексас се наоѓа на трето место во светот со најголема економија на Земјина поделба, веднаш зад Калифорнија и Токио. Личниот данок по глава на жител во 2007 г. изнесувал 37.083 долари, што го рангирал Тексас на 22ро место во САД. Големата населеност на Тексас, изобилството со природни ресурси и разновидноста на жителите и географијата довеле до широка и разновидна економија. Откако била пронајдена нафтата, нафтената индустрија влијаела врз државната економија. Во денешно време, бројно се зголемиле урбаните центри, каде што од 2005год. се сместени околу три четвртини од населението. Растењето на државната економија водело до ексурбанизација и последиците кои следуваат.[117]
Во 2010 невработеноста во Тексас била 8.2%.[118]
Тексас води политика на „ниски даноци, ниски услуги”.[119] Според даночната фондација државните и локалните даночни задолжувања во Тексас се меѓу најмалите во САД (седмо место со најнизок данок),. Државните и локалните даноци изнесуваат 3.580 долари по глава на жител или 8,4% од приходите по жител.[120] Тексас е една од седумте земји каде недостасува државен даночен доход.[120][121] Наместо тоа, државата собира приходи од данокот од продажба, кој е задолжен на стапка од 6,25%,[120] но локалните даночно самоуправи (градови, региони, специјално наменети единици и транспортни власти) исто можат да наметнат даноци за продажба и употреба до 2% за целосна стапка од 8,25%.[122] Тексас е тн. даночно добротворна држава, поради тоа што во 2005год., за секој долар што го исплатил секој жител на федералната влада како федерален данок на приход, државата имала корист од околу 0,94 долари.[120]
Во 2004 г., магазинот „Сајт селекшн” го прогласи Тексас за најбизнис-пријателска држава во нацијата, заради државниот Тексашки инвестиционен фонд од три милијарди долари.[123] Оваа држава ги држи најголем број од 500те седишта на компании во САД кои се објавени секоја година во магазинот „Фортуне”.[124][125]
Во 2010 година, имало 346.000 милионери во државата, што ја ставило на второ место во САД.[126][127]
Во Тексас се наоѓаат најголемиот дел од фармите и има најголема површина на земја во САД.[128] Тексас води во сточарско производство.[128] Стоката е највредниот земјоделски производ на државата и затоа државата води во производство на овчи и козји производи. Исто така води и во производтво на памук.[128] Овде се одгледуваат и произведуваат и огромни количини на житни култури.[128] Има развиена стопанска риболовна индустрија. Со своите минерални ресурси, Тексас води во производство на цемент, кршен камен, вар, сол, песок и чакал.[128]
Тексашанците со векови имале тешкотии да го пропатуваат Тексас поради големината на државата и нерамното земјиште. Меѓутоа Тексас надоместил со изградбата на најдолгиот автопат и железнички системи во Америка, гледани според должината, како и најголем број на аеродроми.[129] Регулативната власт и Министерството за транспорт и врски во Тексас ги одржуваат огромните државни железнички системи и го регулираат воздушниот сообраќај[130] и јавните ситеми за транспорт.[131] Бидејќи се наоѓа во центарот на Северна Америка, Тексас е важно средиште за транспорт. Од областа Далас-Форт Ворт, камионите можат да достигнат 93% од населението на нацијата за 48 часа и 37% за 24 часа.[132] Тексас има 33 Специјални економски зони (СЕЗ) т.е. најмногу во САД.[133] Во 2004год., вкупно 298 милијарди долари во стоки, поминале низ СЕЗ на Тексас.[133]
Историски гледано, културата во Тексас е мешавина од југозападното (мексиканско), јужното (диксичко) и западното (гранично) влијание. Најпопуларната храна, појадокот бурито, потекнува како последица на овие три влијанија, затоа што е составен од мека тортиља со брашно, обвиткана или наполнета со сланина и пржени јајца. Влијание врз традиционалната култура на Тексас, која е изградена во 18ти и 19 век, имале и имиграциите на луѓето со мешани култури од целиот свет кои се доделиле во Тексас.
Хјустон е еден од единствените пет американски градови со постојани професионални компании во сите најмногу изведувани уметнички дисциплини: Големата опера во Хјустон, Симфонискиот оркестар во Хјустон, Балетот во Хјустон.[134] Познат по динамичноста на визуелните и изведуваните уметности, околниот театар во Хјустон, кој се наоѓа во областа на 17тиот блок, точно во срцето на градот, се наоѓа на второ место во земјата според бројот на седишта во најконцентрираната централна област и тоа со 12.948 седишта за претстави во живо и 1.480 седишта за филмови.[134]
Современиот музеј на уметноста во Форт Ворт, кој исто се нарекува и „Модерниот”, е формиран во 1892 г. и е најстариот уметнички музеј во Тексас. Во центарот на Форт Ворт исто се наоѓаат и уметничкиот музеј Кимбел, музејот Амон Картер, националниот музеј Каугрл и салата на славата, меморијалниот центар за Вил Роџерс и салата за Бас изведбите. Уметничката област во центарот на Далас има уметнички места како што се Музејот на уметноста во Далас, симфонискиот центар Мортон Х. Мејерсон, театарот на операта на Маргот и Бил Винспир, колекцијата на азиска уметност на Трамел и Маргарет Кроу и Центарот на скулптура Нашер.[135]
Областа кај ''Deep Ellum'' во рамките на Далас станала популарна за време на 1920-тите и 1930-тите, кога започнале да се слушаат џез и блуз на југот на САД. Името “Deep Ellum” доаѓа од изговорот на месното население на „Deep Elm” како „Deep Ellum”.[136] Артистите Лемон Џеферсон, Роберт Џонсон, Хуџи „Лидбели” Ледбетер и Беси Смит играле во старите клубови на Deep Ellum.[137]
Остин, светскиот град на живата музика, може да се пофали со повеќе настапи со музика во живо по глава на жител, отколку музичките жаришта Нешвил, Мемфис, Лос Анџелес, Лас Вегас или Њујорк.[138] Музиката во овој град се врти по ноќните клубови на Шестата Авенија, случувањата како што се филмовите, музиката и мултимедијалниот фестивал се одржуваат на фестивалот ''South by Southwest'', најдолготрајните програми со музички концерти на американската телевизија ги емитуваат на Остин Сити Лимитс, а музичкиот фестивал на Остин Сити Лимитс се одржува во Зилкер Парк.[139]
Од 1980 година, Сан Антонио се претворил во „Светски главен град на тексашка музика”.[140] Тексашките музички награди направиле трибина со цел да ја зголемат свеста и почитта кон тексашката музика и култура.[141]
Вториот претседател на Републиката Тексас Мирабо Б. Ламар, е татко на образованието во Тексас. За време на неговиот мандат, државата издвоила три милји на земјиште во секоја од земјите, за опремување на државните училишта. Дополнителни 50 милји на земја биле издвоени за поддршка на двата универзитета кои подоцна станале основа на Постојан универзитетски фонд на државата.[142]
Преземањата на Ламар ја поставиле основата за Тексашкиот училиштен систем достапен за целата јавност.[143] Тексас се нашол 29 место на свидетелството на Американскиот законодавен совет на американското образование. Тексашките студенти имале повисок просек по математика, но понизок во читање. Помеѓу 2006-2007год., Тексас потрошил 7.275 долари по глава на ученик, што го рангира под државниот просек од 9.389 долари. Соодносот помеѓу ученикот и професорот бил 14,9 под националниот просек од 15,3. Тексас платил 41.744 долари за инструктори, што го рангира под националниот просек од 46.593 долари. Државата обезбедила 88% од средствата за образованието, а федералната влада 12%.[144]
Агенцијата за образование во Тексас (ТЕА) управува со државните јавни училишни системи. Тексас има преку 1.000 училишни единици, од кои сите, освен Општинската училишна единица Стафорд, се независни од локалната самоуправа и многу од нив ги преминуваат границите на градот.[145] Училишните единици ја имаат моќта да земаат данок од нивните жители и да го потврдат еминентниот домен преку приватната сопственост. Поради судската наредба за финансирање на училишните единици, државата има контроверзно даночен редистрибуциски систем наречен „План Робин Худ”. Овој план ја префрла сопственоста на даночните приходи од побогатите училишта на посиромашните училишта.[146] ТЕА нема влијанија над приватните или домашните училишни активности.[147]
Студентите во Тексас ја земаат дипломата Тексашката проценка за знаење и вештини (ТАКС) во основните и средните училишта. ТАКС ги оценува студентските постигнувања во читање, пишување, математика, наука и социјални студиски вештини потребни според Тексашките образовни стандарди и Актот според кој ниедно дете не треба да биде запоставено. Во пролетта 2007год., Тексашките законодавци го замениле ТАКС со фрешмен во учебната 2011-2012 година и ставиле крај на курсните тестови за важните средношколски одделенија.[148]
Тексас има шест државни универзитетски системи и четири независни јавни универзитети.[149][150] Пронаоѓањето на минералите на земјиштето на Постојаниот универзитетски фонд, особено нафтата, помогнал во брзиот раст на најголемите универзитетски системи во државата: Тексашкиот универзитет и Универзитетот А&М. Во 2005 година, легатот на Постојаниот универзитетски фонд изнесувал приближно околу 15 милијарди долари и бил втор по големина во САД, по оној на Универзитетот Харвард.[142][151] Другите четири универзитетски системи во Тексас се: Универзитетот во Хјустон, Универзитетот на Северен Тексас, Државниот универзитет во Тексас и Технолошкиот универзитет во Тексас.
Тексашкиот универзитетот во Остин и Тексашкиот универзитет А&М се предводнички универзитети во државата Тексас. Тие биле основани со тексашкиот устав и ги држеле влоговите во Постојаниот универзитетски фонд. Државата се трудела да го зголеми бројот на предводечките универзитети издигнувајќи некои од нејзините седум нови истражувачки универзитети: Универзитетот во Хјустон, Тексашкиот технолошки универзитет и Тексашкиот универзитет во Далас, се генерално сметани во горниот ешалон и од нив на следното истражување ќе биде избрaн еден универзитет.[152][153][154]
Во Тексас има многу приватни институции, од колеџи за слободна уметност до универзитети за истражување признати на национално ниво. Поранешната Република ги основала приватните универзитети: Универзитетот Бејлор, Универзитетот на Мери Хардин – Бејлор и Југозападниот универзитет.[155][156] Универзитетот Рајс во Хјустон е еден од водечките универзитети во учење и истражување во САД и се наоѓа на 17 место меѓу најдобрите универзитети во САД според весникот „U.S. News & World Report”.[157] Слично на ова, релативно малиот универзитет Тринити во Сан Антонио е препознатлив по неговите елитни студенти. Весникот ''„U.S. News & World Report”'' во својот список на „Најдобрите колеџи во Америка” изјавил дека универзитетот Тринити ќе се најде помеѓу првите универзитети на западот од САД за 17 години. Двата приватни универзитети во Северен Тексас, Тексашкиот христијанскиот универзитет во Форт Ворт и Јужниот методистички универзитет во Далас, овој весник ги ставил на прво место на списокот најдобри универзитети. Заради блискоста и другите сличности, помеѓу овие два универзитети се развило соперништво и помеѓу студентите и помеѓу атлетичарите.
Во моментот универзитетите во Тексас држат две претседателски библиотеки: Претседателската библиотека Џорџ Буш во Тексашкиот универзитет A&M и Музејот и библиотеката Линдон Бејнс Џонсон во Универзитетот на Тексас кој се наоѓа во Остин. Се постигнал договор за отворање на трета, Библиотека на Џорџ В. Буш сместена во Јужниот методистички универзитет.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
