From Wikipedia, the free encyclopedia
Претседателски избори во Казахстан во 2019 година — претседателски избори кои се одржале на 9 јуни 2019 година за да се избере претседател на Казахстан по оставката на долгорочниот претседател Нурсултан Назарбајев во март 2019 година [1] Ова биле шести претседателски избори одржани од независноста на Казахстан. Изборите не биле слободни и фер и нашироко биле осудени како измама. Вршителот на должноста претседател Касим-Жомарт Токајев од Нур Отан победил на изборите.
 | |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| Резултати по региони | |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
Првично изборите биле закажани за декември 2020 година, кога требало да истече петтиот мандат на претседателот Нурсултан Назарбајев, предвремените избори биле објавени на 9 април 2019 година, набргу откако вршителот на должноста претседател Касим-Жомарт Токајев ја презел функцијата по оставката на Назарбајев среде антивладините протести.
Номинациите се случиле по распишувањето на изборите. Својот интерес го изразиле девет кандидати, од кои седум се пријавиле, со што станале избори со најголем број претседателски кандидати во историјата на Казахстан. Номинираните од политичките партии и јавните здруженија биле вршителот на должноста претседател Касим-Жомарт Токајев, кој станал кандидат за владејачката Нур Отан по поддршката од неговиот претходник Назарбаев, Амирјан Косанов од движењето Улт Тагдири, Џамбил Ахметбеков од Комунистичката народна партија, Рамбејк Толеутај од Народната демократска патриотска партија Ауил, Амангелди Таспихов од Сојузот на синдикати, Садибек Тугел од Ули Дала Кирандари и Данија Еспаева од Ак жол, првата Казахстанка која официјално учествувала на изборите.
Кампањата била фокусирана на прашањата за земјоделството, животната средина, работничките права, социјалните бенефиции, пазарната економија, наследството од политиките на Назарбајев и актуелниот политички систем, во кој претседателските кандидати предлагале решенија од понатамошна демократизација и декомунизација до развој на вредностите на нацијата и земјоделската индустрија.
Победата на Токаев била означена како прва мирна транзиција на власта во историјата на Казахстан,[2] и покрај предизвиците кои биле резултат на политичките немири што се случиле на улиците на Алмати и Нур-Султан. Според Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ), „на денот на изборите беа забележани значителни нерегуларности, вклучително и случаи на полнење на гласачки кутии, а непочитувањето на процедурите за броење значеше дека не може да се гарантира чесно пребројување“.Имаше широко распространето приведување на мирни демонстранти на денот на изборите во поголемите градови“.[3]
На 12 јуни 2019 година, Токајев положил заклетва како претседател за време на церемонијата во Палатата на независноста во главниот град Нур-Султан.[4] Оттаму, тој ветил дека ќе ги штити интересите на секој граѓанин и ќе ги разгледа сите предлози и иницијативи кои ќе ги изнесат политичките лидери и лидерите на заедниците.[5]
Претседателот Нурсултан Назарбајев бил избран за петти мандат на претседателските избори во Казахстан во 2015 година, среде економска криза. Оттаму, тој ветил економски реформи, политичка стабилност, меѓуетнички договор и социјална кохезија.[6] Како и да е, казахстанската економија продолжила по надолната спирала предизвикана од презаситеноста на нафтата во 2010-тите и девалвацијата на тенгето до точка на тоа што Назарбајев повикал на предвремени парламентарни избори во јануари 2016 година, поради стравувањата од нов пад на цената на нафтата што сериозно би се одразило на економијата.[7][8] До крајот на таа година, БДП на Казахстан достигнал најниска точка од 137,3 милијарди долари со стапка на раст од 1,1%, што го прави најлошото остварување од 1998 година [9][10]
Сепак, работите добиле драстичен пресврт следната година, главно поради зголемувањето на цената на нафтата и пуштењето во употреба на полето Кашаган што го зголемило производството на нафта.[11] Останатите економски активности, како што се преработувачката индустрија, земјоделството, транспортот и трговијата, исто така забележале повторен раст. До крајот на 2017 година, стапката на раст на БДП во Казахстан изнесувала 4,1% и оттогаш останала стабилна.[12]
Во септември 2016 година, Назарбаев реконструирал неколку позиции во кабинетот и ја назначил својата ќерка Дарига Назарбајева на функцијата вицепремиер, за која се верува дека се должи на неочекуваната смрт на узбекистанскиот претседател Ислам Каримов, кој немал јасен наследник, што довело до шпекулации за потенцијалните потези на Назарбаев да го наследи неговата ќерка.[13] Во ноември 2016 година во интервју за Bloomberg News, Назарбаев изјавил дека нема планови да им го предаде своето наследство на своите деца и споменал дека секој пренос на власт во земјата се врши со Уставот.[14]
Во мај 2018 година, Парламентот го одобрил нацрт-законот со кој на Назарбаев се доделува доживотен мандат како претседател на Советот за безбедност на Казахстан.[15] Ова му овозможило контрола на политиките на земјата без да ја извршува претседателската функција.[16] Претседателот на Сенатот Касим-Жомарт Токајев, во интервју за Би-Би-Си во јуни 2018 година, изразил сомневање дека Назарбаев ќе бара уште еден мандат на изборите што би се одржале во 2020 година.[17] Ова создало шпекулации дека Назарбаев се подготвува да ја напушти претседателската функција.[18]
Шпекулациите за предвремената оставка на Назарбајев повторно се појавиле на 4 февруари 2019 година, кога тој поднел жалба до Уставниот совет во врска со одредбата за предвремено престанок на овластувањата на претседателот. Назарбајев појаснил дека жалбата е „апсолутно рутинско прашање“, тврдејќи дека тој постојано бил прашуван за одредбите и дека неговата жалба до Советот е само објаснувачко прашање. Како резултат на тоа, Назарбаев побарал јавната смиреност.[19]
На 19 март 2019 година, Назарбајев ја објавил својата оставка, наведувајќи дека претседателот на Сенатот Касим-Жомарт Токајев ќе ја преземе функцијата вршител на должноста претседател до крајот на неговиот мандат.[20] Сепак, на 9 април 2019 година, Токајев објавил дека на 9 јуни ќе се одржат предвремени избори за да се избегне „политичка неизвесност“.
Според Уставот, претседателот на Казахстан се избира со двокружен систем; доколку на гласачкото ливче има повеќе од двајца претседателски кандидати и никој не добие мнозинство од гласовите во првиот круг, се одржува втор круг меѓу двајцата водечки кандидати најдоцна два месеца по одржувањето на првиот круг.[21][22] Доколку претседателските избори се прогласат за ништовни или не се утврди победникот, тогаш Централната изборна комисија (ЦИК) може да закаже прегласување најдоцна два месеца по одржувањето на првичното гласање.
Според член 41 од Уставот, лице кое сака да биде избран за претседател треба да биде државјанин на Казахстан по раѓање мора да има најмалку 40 години, да има минимум пет години работно искуство во јавна служба или на избрани позиции, да го владее државниот јазик и да бил жител на Казахстан во последните 15 години.[23] Правото на предлагање претседателски кандидати според член 55 од Уставниот закон „за избори“ е задржано само за регистрираните републички јавни здруженија.
Во членот 51 од Уставниот закон „за избори“ е утврдена првата недела од декември како општ датум за претседателските избори. Затоа, редовните избори требало да се одржат на 6 декември 2020 година, бидејќи петгодишниот мандат на Назарбаејв од 2015 година требало да заврши дотогаш.
Девет кандидати се пријавиле до Централната изборна комисија за учество на изборите. Рекордни седум биле пријавени за да се кандидираат, додека еден кандидат се повлекол и еден бил дисквалификуван поради недоволно познавање на казахстанскиот јазик [24]
Новоусвоениот закон во 2017 година наложил секој кандидат да има високо образование и петгодишно искуство во јавна служба или на избрана јавна функција, како и активно учество во управувањето со работите на државата директно и преку нивните претставници, лични аплицирања и индивидуални испраќања и колективни апели до државните и местинте власти.[25]
Од кандидатите се барало да соберат потписи од најмалку 1% од гласачите, што подеднакво претставувале најмалку 2/3 од регионите, градовите од републиканско значење и главниот град Нур-Султан. Од 1 јануари 2019 година, Централната изборна комисија (ЦИК) вклучила 11.814.019 граѓани во избирачкиот список, со што биле потребни 118.140 потписи за поддршка на секој кандидат. Регистрацијата на полномошниците, како и постапката за проверка на автентичноста на потписите со учество на пасошки органи, ја вршат Територијалните изборни комисии.[26]
За да се пријават како претседателски кандидати, номинираните треба да достават до Централната изборна комисија потврда од органот за државни приходи за поднесување на изјавата за приходите и имотот од него и брачниот другар заклучно со првиот ден од месецот на номинирање, т.е. на 01.04.2019 година, како и лекарски извештај за состојбата на неговата здравствена состојба. Пријавувањето на кандидатите траело до 11 мај годинава до 18:00 часот. Регистрацијата на кандидатите Централната изборна комисија можела да ја откаже доколку органите за приходи на државата ќе утврдат неверодостојност на информациите за приходите и имотот во поднесените декларации.
| Кандидат,
политичка партија |
Политичка партија | Лого на кампањата | Занимање | Дата на регистрација | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Џамбил Ахметбеков
Кампања |
.jpg) |
КНПК |  |
Член на Миџлис
(2012–денес) Секретар на КНПК (2007–2020) |
6 мај 2019[27] | |
| Данија Еспаева
Кампања |
.jpg) |
Ак Жол |  |
Член на Миџлис
(2016–денес) |
4 мај 2019[28] | |
| Амирјан Косанов
Кампања |
.jpg) |
Улт Тагдири |  |
новинар | 6 мај 2019[29] | |
| Толевтај Рахимбеков
Кампања |
.jpg) |
Ауил |  |
Претседател на одборот на
Националниот аграрен научно-образовен центар (2019–денес) Заменик министер за земјоделство (2017) |
6 мај 2019[30] | |
| Амангелди Таспихов
Кампања |
_(cropped).jpg) |
Сојуз на синдикати |  |
Претседател на Територијалната асоцијација
на синдикатите на Регионот Западен Казахстан Член на Маџилис (2004–2007) |
4 мај 2019[31] | |
| Касим-Жомарт Токајев
Кампања |
.jpg) |
Nur Otan |  |
Претседател на Казахстан
(2019–денес) Претседател на Сенат на Казахстан (2007–2011 и 2013–2019) Генерален директор на Канцеларијата на Обединетите нации во Женева (2011–2013) Министер за надворешни работи' (2002–2007) Премиер на Казахстан (1999–2002) |
3 мај 2019[32] | |
| Садибек Тугел
Кампања |
_(cropped).jpg) |
Ули Дала Кирандари |  |
Прв потпретседател на
Асоцијацијата на национални спортови на Казахстан Претседател на Коњичка федерација на Казахстан Шеф на Ули Дала Кирандари (2011–денес) |
3 мај 2019[31] | |
Номинацијата на претседателските кандидати се одржала од 10 до 28 април 2019 година. Според член 55 од Уставниот акт „за избори“, само регистрираните јавни здруженија и политички партии имаат дадено право да предлагаат свои кандидати.[37]
Според правилата, одлуката за предлагање се носи со мнозинство гласови од вкупниот број членови на највисокиот орган на републичкото јавно здружение. Усогласеноста на кандидатот со условите од Уставот и Уставниот акт „за избори“ ЦИК ја врши во рок од пет дена од денот на доставувањето на извод од протоколот на седницата на највисокиот орган на републичко јавно здружение по предлагање на кандидатот, заедно со согласност на кандидатот да се кандидира за претседател и документ со кој се потврдува дека кандидатот го платил изборниот придонес.
На 17 април 2019 година, јавното здружение Ули Дала Кирандари го номинирал својот потпретседател и писател Садибек Тугел за претседател.[38] Номинацијата не добила покритие од медиумите и наместо тоа претставувала серија објави на социјалните мрежи.[39] Тугел ветил дека ќе промовира идеи за духовно заживување и подигање на казахстанската култура и ќе се фокусира на важноста на подобрувањата во социо-културната сфера што биле овозможени под претседателството на Назарбајев.[39]
Според политичките аналитичари Оразгали Селтеев, тој го опишал Тугел како „кандидат од 1%“ (осврнувајќи се на тоа колку гласови ќе добие), чиј „безопасен учесник, без претензии“.
Набргу по оставката на претседателот Нурсултан Назарбајев, се појавиле разговори дека ќерката на Назарбаев, Дарига, која го наследила Токајев како претседател на Сенатот, се очекува да се кандидира на изборите како начин да се обезбеди наследството на нејзиниот татко.[40] Сепак, Дарига изјавила дека не планира да се приклучи на трката.[41] Друг можен кандидат бил и Имангали Тасмагамбетов.[42]
На 23 април 2019 година, во Нур-Султан се одржал 19-тиот вонреден конгрес на Нур Отан на кој присуствувале 1.500 лица, вклучувајќи ги и 600-те делегати. Оттаму, претседателот на партијата Нурсултан Назарбајев предложил да го номинира вршителот на должноста претседател Касим-Жомарт Токајев за кандидатура, нарекувајќи го „заслужен кандидат“ кој ќе ја следи „политиката на пријателство“ и „еднакви права на казахстанските граѓани“.[43] Токајев бил едногласно избран да биде номиниран.[44][45] Оттаму, Токајев зборувал на конгресот за номинација, каде што го пофалил Назарбајев и ветил дека ќе работи напорно за просперитетот на нацијата.[46] Истиот ден, Токајев апелирал до Уставниот совет за појаснување за мандатот на престој во Казахстан по изборни барања за време на неговото работно време како дипломат во странство.[47] На 25 април, Советот донел одлука дека 15-годишниот период на престој ги брои и периодите на престој надвор за казахстанските граѓани кои припаѓаат на персоналот на владината дипломатска служба.[48]
_04.jpg)
.jpg)
На состанокот на извршниот комитет на Сојузот на синдикати на Казахстан (ССК) се разговарало за прашањето за номинирање кандидати за учество на изборите од организацијата. Членовите на извршниот комитет одобриле и доставиле на разгледување до Генералниот совет на 23 април 2019 година двајца кандидати: поранешниот пратеник на Маџилисот, Муктар Тиникеев и заменик-претседателот на партијата, Амангелди Таспихов.[49]
Следниот ден, на 24 април 2019 година, Генералниот совет на ССК го номинирал Таспихов за претседателски кандидат, откако Тиникеев отфрлил, поради неговото непознавање на казахстанскиот јазик по услов за регистрација.[50][51]
Во однос на предвремените претседателски избори, претседателот на Демократската партија Ак Жол (АЖ) Азат Перуашев ја изразил намерата на Назарбајев да му дозволи на Токајев да го одработи незавршениот мандат како „нормална меѓународна практика“ што „соодветствува на најдобрите модели на демократски држави“.[52] Оттаму, тој го користел примерот на американскиот претседател Линдон Б. Џонсон кој служел како претседател по атентатот на Џон Ф. Кенеди пред да биде избран. Сепак, Перуашев му се заблагодарил на Токајев за неговата одлука да одржи предвремени избори, истакнувајќи ја неговата посветеност тие да бидат „транспарентни и фер“.
Меѓу претендентите од партијата, Талгат Ергалиев и Данија Еспаева се сметале за можни фаворити.[53] Перуашев одбил да се приклучи на трката, наведувајќи дека потребата Ак Жол да има нови лица и конкуренција што ќе го поттикне развојот на партијата.[54]
На 15-тиот вонреден конгрес на 24 април 2019 година, Еспаева добила 49,5 отсто од гласовите на делегатите.[55] Президиумот донел одлука гласањето да се одржи без втор круг, што резултирало со 170 гласови за Еспаева наспроти 15 против, со што станала првата жена во историјата на Казахстан што која била номинирана за претседател.[55][56]
Националната социјалдемократска партија (НСП) последователно по оставката на Назарбајев издала соопштение во кое повика на фер и отворени претседателски и парламентарни избори, национален дијалог помеѓу властите и општеството за уставна демократизација на политичкиот систем и за обезбедување безбедност и стабилност за време на мирна транзиција на власта.[57] На 22 април 2019 година, Политичкиот совет на НСП објавил дека ќе се состане на партиски конгрес и го предложи Ермурат Бапи за можен претседателски кандидат за НСП.[58]
На 26 април 2019 година, партијата на 14-тиот конгрес во Алмати објавила дека ќе се повлече и нема да учествува во претседателската трка во која според заменик-претседателот на НСП Ашат Ракимјанов, се должи на интегритетот на нивното одржување и на краткото време дадено за подготовка и спроведе кампања наведувајќи големи финансиски оптоварувања. Тој истакнал дека партијата ќе го насочи своето внимание на следните парламентарни избори.[59][60]
Комунистичката народна партија на Казахстан (КНП) го објавила својот интерес за учество на изборите на состанокот на Политбирото на партијата. Парламентарниот водач на КНПАјкин Чонгиров го нарекол потегот на Токајев како „логична одлука“, наведувајќи дека „на луѓето им треба стабилност, така што ќе има човек кој ќе ја води земјата во следните пет години“. Чонгиров бил многу виден како можен фаворит од КНП.[61] Во интервју за Tengrinews.kz, Чонгиров го изразил својот интерес да се кандидира за претседател, истакнувајќи дека ќе го отфрли неговиот избор врз основа на одлуката на партијата.[62]
На 14-тиот вонреден конгрес на КНП, секретарот Џамбил Ахметбеков, кој претходно учествувал на претседателските избори во 2011 година, бил повторно номиниран од партијата во претседателската трка на 26 април 2019 година [63] Чонгиров на конгресот изјавил дека секој претседателски кандидат од КНП добива се поголема поддршка во која користел примери од минатите трки почнувајќи од 2005 година каде партијата полека се искачувала на рангирањето во однос на гласачкото место.[64]
.jpg)
На прес-конференцијата одржана во Алмати, јавното здружение Улт Тагдири (УТ) го номинирал Амирјан Косанов за претседател на 26 април 2019 година [65] И покрај тоа што не е дел од организацијата, тој ова го нарекол „чест“ и, доколку биде избран, предложил да се одржи уставен состанок. Неговата номинација од страна на сите членови на УТ, освен претседавачот Дос Кошим, кој се воздржал од гласањето, но оценил дека вреди да се номинира кандидат.[66]
Неуспешниот кандидат на Демократската партија Ак Жол (AJ) и шеф на Сојузот на градежници на Казахстан (СГ) Талгат Ергалиев се номинирал за претседателски кандидат за здружението Сојуз на градежници (СГ) и ги доставил своите документи до Централната изборна комисија (ЦИК) за регистрација на 27 април 2019 година [67] Меѓутоа, по притисокот од Ак Жол и неговиот претседател Азат Перуашев со кој се сретнал Ергалиев, на 28 април било објавено дека Ергалиев ќе се повлече од трката и наместо тоа ќе ја поддржи кампањата на Данија Еспаева која добила позитивни забелешки од самиот Перуашев, нарекувајќи го чинот на Ергалиев како „цврст“ и „машки“.[68]
На 26 април 2019 година, јавното здружение Халик Демографиси го номинирал својот шеф Џуматај Алијев за кандидат за претседател.[69] Алијев своите документи ги доставил до Централната изборна комисија (ЦИК) на 28 април.[70]
На почетокот на кампањата била објавена официјална изборна програма на интернет-страницата на Токајев под наслов: „Босостојба за сите! Континуитет. Правда. Напредок“. која се состоела од три делови од платформите со вкупно 170 наведени задачи.[71][72] Во „Наследство“ го истакнал зајакнувањето на независноста, суверенитетот и националната безбедност – тоа е стабилност, граѓански мир и хармонија. Токајев повикал на зголемување на приходите и подобрување на квалитетот на животот на граѓаните на земјата. Во „Јустиција“ Токајев ја истакнал потребата од создавање можности за секој граѓанин за да постигне личен успех и да ја подобри својата благосостојба. Во „Напредокот“ се повикал на креативна промена во општеството со кој прогласува напредок како „наша идеја“.
Тој ветил дека ќе ја продолжи политиката на неговиот претходник Нурсултан Назарбајев во спроведувањето на социјалните програми, поставувајќи го патот за влез на Казахстан во првите 30 најразвиени земји во светот, за понатамошна имплементација на програмата „Пет институционални реформи“ претставува план на нацијата што треба да ја однесе нацијата до ново ниво на одржлив развој, зајакнување на домашната политичка стабилност и социјална кохезија и стимулирање на деловната активност на населението, како и елиминирање на нетолеранцијата и екстремизмот, зајакнување на домашната политичка стабилност и социјална хармонија, развој на граѓанското општество, заштита на правата, слободите и легитимните интереси на граѓаните, загарантирана безбедност на секој човек, заштита на приватната сопственост, поддршка на домашниот бизнис, обезбедување сигурност на инвестициите, стимулирање на деловната активност на населението, заштита на националните интереси во политичка, трговска, економска, културна, хуманитарна сфера и спроведе урамнотежена, конструктивна надворешна политика.[73]
Токајев бил исмејуван на социјалните мрежи за прекумерна употреба на модификација на неговите официјални фотографии, кои наводно му ги избришале брчките и двојната брада.[74][75][76]
Амирјан Косанов станал првиот опозициски кандидат од 2005 година што се натпреварувал во претседателската трка. Тој повикал на повеќе политички слободи, национален идентитет, посилен суверенитет, попријателска економија кон луѓето и развој на различни региони низ целата земја. Тој покренал неколку еколошки прашања, вклучувајќи го сушењето на Аралското Море и градот Семеј кој претрпел влијание на нуклеарното тестирање во Семипалатинск за време на Советскиот Сојуз.[77] Косанов ветил дека ќе ја продолжи мултивекторската надворешна политика на нацијата, иако ја изразил својата поддршка за посилни односи со Европската Унија. Тој, исто така, се кандидирал на платформа за борба против корупцијата, намалување на овластувањата на претседателот, дозволување директни избори на äkıms (локални шефови), правејќи ја казахстанската економија помалку зависна од сурови ресурси и забрана за изградба на нуклеарни централи.[78]
Косанов бил единствениот кандидат кој ја критикувал власта.[79] Наспроти тоа, тој добил бурни реакции и обвинувања меѓу другите опозициски групи за наводна соработка со властите, како што е изборниот персонал со досие за провладини ставови и до одреден степен поддржувачи на тоа; Косанов ги отфрлил овие тврдења како „гласини“.[80][81] Се сметало дека тој нема да победи на изборите и наместо тоа се користел за нивно легитимирање, додека опозицијата повикала на бојкот наместо да го поддржи на изборите.[82][83]
Претседателскиот кандидат на Ак Жол, Данија Еспаева, истакнала три предизвици за нејзината кампања: пазарна економија, демократија и социјална правда. Еспаева водела про-бизнис платформа. Прокламирајќи се себеси како „цврст поддржувач на малите и средни бизниси“, таа промовирала конкуренција и претприемништво и повикала на намалување на банкарските каматни стапки, крај со деофшоризација и даночни стапки за важни индустрии како што се машинството, како и создавање на нови индустрии во руралните средини.[84][85] Во однос на корупцијата и ниската доверба на јавноста во судскиот систем, Еспаева се обврзала да ги заштити граѓаните од изнуда на бизниси од страна на властите кои ги повикала да одговараат за нивните постапки.[86]
Еспаева ја истакнала независноста на Казахстан како клучна вредност, изјавувајќи дека „нашиот народ, нашата земја и неговото богатство што ги наследивме од нашите предци, нашиот државен јазик и единството на нашето мултинационално општество“. Таа ја поддржала деколонизацијата на јавноста преку преименување на објекти, улици и населби, потребни испити за познавање на Уставот на Казахстан, историја и државен јазик за давање казахстанско државјанство, поддршка на традиционалните религии на Казахстан и заштита на духовната сфера на општеството од странско влијание.[86]
Во текот на кампањата, Еспаева била споредувана со Маргарет Тачер на социјалните мрежи поради нејзините говори и предложените политики.[87]
Толеутај Ракимбеков, претседателски кандидат за аграрната Народна демократска патриотска партија Ауил, водел кампања за две прашања: земјоделството и традицијата.[88] Тој го нагласил прашањето во казачкото општество каде младите се принудени да ги напуштат селата и да се преселат во градовите, создавајќи нееднаков состав на населението во земјата помеѓу руралните и урбаните области.[89] Со цел да се реши ова, тој предложил да се минимизира нееднаквоста помеѓу урбаното и руралното население преку развивање на рурална инфраструктура и спроведување мерки за подобрување на животниот стандард кај жителите на селата преку учење на практични вештини за организирање сопствени бизниси со обезбеден пристап до „евтини пари“, оптимизирање на социјалната помош, подобрување на медицинските услуги и утврдување на главните трендови и потреби за рурален развој.
Ракимбеков најмногу водел кампања за рурални прашања и предлагал решение за подобрување на земјоделската економија со што ќе му помогне на Казахстан да се натпреварува во светот со својот важен извоз и истакнал дека ќе создаде повеќе работни места во селата со привлекување млади специјалисти и ќе го спречи бегството во урбаните градови.[90] Тој исто така изјавил дека современ Казахстан нема да биде возможен земајќи ги предвид историјата и културата на луѓето, разбирањето на потеклото на етничкиот развој и неговите примарни духовни и морални вредности на културата.
Изборната платформа на Амангелди Таспихов вклучувал пет главни директиви од кои биле: креирање деловни реформи, обезбедување безбедни работни места, зголемување на работничките права, воспоставување повисоки плати и преиспитување на регулативите за мигрантската работа.[91]
Таспихов се обидел да заработи поддршка од средната класа преку кампања за безбедни работни услови, заштита на работничките права и пристојна плата за луѓето со просечна заработка. Тој, исто така, повикал на регулирање на пазарот на труд со тоа што работата на кој било странски работник чиј престој е истечена ќе биде заменета со државјанин на Казахстан, како и подобрување на образовниот систем за обука на нови специјалисти за работа без потреба од работници мигранти.[92] Таспихов го зазел сличниот став на кандидатот за Ауил, Толеутај Ракимбеков во создавањето на повеќе работни места во руралните области за да се спречи одливот на населението.[92] Тој предложил да се развие државна програма за безбедна работа која требало да ги принуди работодавците да создадат безбедни работни места, а за возврат да добиваат даночни бенефиции и субвенции за инфраструктурата и дека секој работодавач што ќе биде фатен дека го прекршува кодот ќе биде соочен со кривична пријава.[91]
Главните платформи на кандидатот на Комунистичката народна партија на Казахстан (КНП), Џамбил Ахметбеков, биле работните и политичките права.[93] Ахметбеков водел кампања преку популистички пристап со тоа што повикал на гонење на олигарсите кои живеат во странство, главно мислејќи на прогонетиот казашки бизнисмен Мухтар Аблјазов, кого го обвинил за кражба на буџетот на владата што го користил за финансирање на социјалните услуги.[94] Тој ја изразил својата поддршка за бесплатно образование, здравство, исплата на пензии и загарантирано право на работа, одмор и домување и истакнал дека ќе се посвети внимание на духовната сфера, науката, културата и моралот. Ахметбеков повикал и на повисоки даноци за богатите и ставање крај на сиромаштијата.
Ахметбеков ја критикувал вестернизацијата на земјата, тврдејќи дека тоа му нанело штета на општеството во Казахстан, како што се порнографијата и зависноста од коцкање.[95] Во борбата против ситуацијата, Ахметбеков предложил сопствена верзија на Фејсбук во Казахстан во која ќе се регулира одредена „штетна содржина“ и покрај неговата претходна обврска да ја поддржи слободата на говорот, демократските организации и движења и опозициските медиуми во неговата изборна програма.[96]
Садибек Тугел својата кампања ја засновал на конзервативизмот и национализмот каде зборувал за зачувување на вредностите и традициите на нацијата преку отфрлање на западната култура.[97] Тој предложил да биде спроведена забрана за ноќни клубови и брак со странци. Тугел разговарал за прашањата на демографијата на Казахстан што ги обврзал младите на возраст под 25 години да основаат семејства.[98][99]
Во политички прашања, платформата на Тугел се состоела од девет главни точки: заштита на честа и достоинството на луѓето, подобрување на демографијата на земјата, поддршка на казашката дијаспора која била подготвена да се врати, зајакнување на улогата на казашкиот јазик, осовременување и развој на идеологиите на автономијата на Алаш, завршувајќи во корупција, фиксација на невработеност, смртна казна за корумпирани функционери, национализација на ресурсите, како и референдум за нов Устав.[100] Тугел се позиционирал себеси како реформатор и повикал на демократизација во политичкиот систем, како што се директните избори на äkıms (локални шефови) на сите нивоа, национален еднодомен парламент во кој кандидатите за пратеници би можеле да се самономинираат.[101]
И покрај тоа што не го номинирал својот кандидат, Националната социјалдемократска партија (НСДП) повикала на бојкот на гласањето како протест, во кој членовите на партијата тврделе дека тоа е учество на „марионетски“ кандидати предложени од провладините партии за да се обезбеди Изборна победа на вршителот на должноста претседател Касим-Жомарт Токајев од владејачката партија Нур Отан.[102]
Мухтар Аблјазов, водач на забранетото движење Демократски избор на Казахстан, ја поддржал иницијативата за бојкот на изборите, нарекувајќи ги „нелегални“ и како одговор, тој ги повикал сите да присуствуваат на масовни протести низ целата земја за време на изборниот ден.[103]
На 1 мај 2019 година, на Меѓународниот ден на работниците, десетици граѓани на Казахстан излегле на улиците повикувајќи на ослободување на политичките затвореници и бојкот на претстојните претседателски избори.[104] Се смета дека тој ден биле приведени околу 80 лица.[105]
Во градот Киев во Украина бил формиран организационен комитет на Народниот Курултај, составен од казашката опозиција. Оттаму учесниците повикале на бојкот на гласачките места, наведувајќи дека изборите биле „нелегитимни“ и дека според политичкиот активист Ајдос Садиков, целта на властите за избори е да создадат „илузија на демократија“ во земјата и да се покаже на Западот дека постојат такви форми на алтернативни избори спротивни на подиктаторските земји како што се Северна Кореја и соседниот Туркменистан.[106]
Ермек Наримбај, лидер на движењето Шиндик-Чесност зазел поинаков став во однос на изборите. Тој ги повикал луѓето да гласаат за кандидатот на опозицијата Амирјан Косанов, наведувајќи ја причината како начин да гласаат против владејачкиот кандидат Касим-Жомарт Токајев, иако признал дека не е поддржувач на Косанов. Што се однесува до луѓето што бојкотираат, Наримбај ги повикал да ги набљудуваат гласачките места што ќе им помогнат да го забележат бројот на учесници во бојкотот.[107]
На 14 мај 2019 година била најавена телевизиска дебата меѓу кандидатите.[108] Се одржала на 29 мај и се емитувала во живо на ТВ каналот Хабар.[109] Цената на настанот изнесувала 41 милиони тенги.[110]
Во дебатите учествувале четворица претседателски кандидати: Џамбил Ахметбеков, Амирјан Косанов, Амангелди Таспихов и Садибек Тугел, а останатите тројца кандидати биле претставени од Азат Перуашев за Данија Еспаева, Али Бектаев за Толеутаи Ракимбеков, и Мулен Ашимбаев за Касим-Жомарт Токајев.[111] Дебатата била поделена во три круга. Во првиот круг, сите учесници биле прашани за развојот на образовниот систем во Казахстан, во вториот круг за социјалната модернизација на Казахстан, а во третиот круг на кандидатите им било дозволено да поставуваат прашања на уште двајца учесници во дебатата.[112]
Во рамки на собирањето потписи од кандидатите, биле забележани прекршувања. Во една од високообразовните институции било предложено да се потпишуваат листовите на кои не биле наведени податоците на кандидатот.[113]
Во мај 2019 година, агенцијата „Вилиџ“ објавила напис за примање анонимни поплаки од студенти на универзитет дека биле под притисок да гласаат. Според изјавите, голем дел од кампусите ги одложиле образовните семестри за јуни на сметка на студентите да се појават на гласање, во спротивно ќе се соочат со можно исклучување или системски академски проблеми.[114] Дописниците на Village се обиделе да стапат во контакт со универзитетите за одговор на прашањата во кои само Универзитетот за енергетско инженерство и телекомуникации во Алмати признал дека одложувањето на семестарот – всушност – било поради претстојните избори.[114]
Според казашкиот закон, забрането е да се спроведуваат анкети кои не ги исполнуваат условите. Ваквите прекршоци вклучуваат нивно спроведување на социјалните мрежи, поради што двајца граѓани биле казнети.[115]
На 9 мај 2019 година, на Денот на победата, се појавиле извештаи за блокирање на интернет, при што многу мрежни места за вести, како што се Radio Azattyq и информативната агенција Фергана, биле недостапни за јавноста, како и страниците на социјалните медиуми како што се Facebook, Telegram, YouTube и Instagram. Овој потег се случил, наводно, откако прогонетиот казахстански банкар и лидер на Демократскиот избор на Казахстан ги повикал луѓето да протестираат тој ден.[116][117]
Јохан Бихр, шеф на бирото на Репортери без граници за Источна Европа и Средна Азија, го критикувал инцидентот, велејќи дека „Нема оправдување за ова масовно попречување на правото на информирање на казахстанската јавност“. Тој ги повикал казашките власти да ги напуштат „репресивните практики од претходниот период“ за нивниот реформски дискурс да се гледа веродостојно, истакнувајќи дека цензурата на интернет е една од причините зошто Казахстан е рангиран на 158-то место во Индексот на слободата на печатот, позиција што дава нацијата „лош меѓународен имиџ“.
Неколку дена пред изборите, сите жители на Република Казахстан, според правилата, требало да добијат од градските и регионалните изборни комисии лична хартиена покана за „Претседателските избори-2019“ со име на гласачот, адреса и број на избирачко место. Сепак, од непознати причини, голем број на граѓани на најголемиот град во земјата Алмати не ги добиле своите покани за избори за прв пат во целата историја на изборите.
Централната изборна комисија (ЦИК) на 6 мај 2019 година објавила известување во врска со извештаите за политичките анкети кои се спроведуваат на интернет. Централната изборна комисија (ЦИК) истакнала дека во согласност со законот, забрането е да се објавуваат извештаи за изборните избори пет дена пред денот на изборите и дека правото на нивно спроведување е задржано само за две организации: Институтот Коџамдик Пикир и Jastar Research and Development Center LLP.[118]
Според политикологот Досим Сатпаев, гласањето во земјата лесно можело да се наруши во сите нивоа на власт. Причината за „задушувањето на анкетите“ е поради спречување на средствата за борба меѓу политичките елити и создавање илузија во јавноста дека на власта се гледа позитивно со помала недоверба во изборните резултати поради недостаток на независно гласање.[119]
Од 6 мај 2019 година, неколку мисии за набљудување на изборите се изјасниле за свој интерес. Меѓу нив биле ЗНД, Интерпарламентарното собрание на земјите-членки на ЗНД, Канцеларијата за демократски институции и човекови права на Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ), Шангајската организација за соработка и Организацијата за исламска соработка.[120]
На 15 мај, за набљудувачи од невладините организации на Алмати и 12 етнокултурни центри на Собранието на народот на Казахстан, студенти од градските универзитети, била спроведена обука врз основа на граѓанската платформа „Аманат“. Севкупно, било планирано да се обучат најмалку 10.000 независни набљудувачи во рамките на оваа програма.[121]
Заклучно со 31 мај, бројот на набљудувачи од меѓународни организации и странски држави изнесувал 967 лица, а Министерството за надворешни работи акредитирало 227 странски дописници од повеќе од 40 земји во светот.[122][123]
За време на претседателските избори биле откриени 19 прекршоци.[124]
На 8 мај 2019 година била отворена мисијата на Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) за набљудување на претседателските избори во Казахстан. Во тимот набљудувачи, според шефот на мисијата, Урзула Гацек, имало експерти од Велика Британија, Шпанија, Германија, Белорусија, Полска, кои би работеле не само пред изборите, туку и потоа. Во мисијата биле регистрирани вкупно 22 долгорочни набљудувачи.[125]
Според привремениот извештај на мисијата од 24 мај, изборната кампања била суптилна и ограничена на кампањски плакати и билборди. Кампањата била строго регулирана и кандидатите можеле да одржуваат јавни состаноци или настани единствено со дозвола од местните власти, а пријавата за која треба да се поднесе 10 дена пред планираниот настан.[126]
На 20 мај 2019 година била отворена мисијата на Заедницата на независни држави (ЗНД). Според извршниот секретар на ЗНД, Виктор Гумински, се претпоставувало дека мисијата од ЗНД ќе вклучува околу 300 набљудувачи. Тие ќе ги претставуваат сите земји од заедницата. До денес, околу 90 претставници на земјите од заедницата веќе аплицирале за акредитација. Биле официјално пристигнати апликации од четири земји: Русија, Белорусија, Таџикистан и Туркменистан, како и од ИПА ЗНД. Долгорочните набљудувачи работеле со околу 20 луѓе од дипломатскиот кор акредитиран во Нур-Султан, како и од извршниот комитет на ЗНД.[127]
За време на изборниот ден, Јавното обвинителство утврдило 19 откриени прекршоци и повело случаи за административен прекршок. Од нив, 12 прекршоци се однесувале на издавање ливчиња од член на избирачка комисија на граѓани за гласање за други лица, 6 прекршоци се однесувале на тоа што некои гласачи сакале да гласаат наместо друг гласач.[128] Независните набљудувачи и новинари забележале бројни изборни прекршувања како што се полнење, употреба на мастило што исчезнува и гласање за други луѓе со видео.[129]
| Кандидат | Партија | Гласови | % | |
|---|---|---|---|---|
| Касим-Жомарт Токаjев | Нур Отан | 6.539.715 | 70.96 | |
| Амирјан Косанов | Улт Тагдири | 1.495.401 | 16.23 | |
| Данија Еспаева Espaeva | Ак Жол | 465.714 | 5.05 | |
| Толеутај Ракимбеков | Народна демократска патриотска партија Ауил | 280.451 | 3.04 | |
| Амангелди Таспихов | Федерација на синдикати | 182.898 | 1.98 | |
| Џамбил Ахметбеков | Комунистичка народна партија | 167.649 | 1.82 | |
| Садибек Тугел | Ули Дала Кирандари | 84.582 | 0.92 | |
| Вкупно | 9.216.410 | 100.00 | ||
| Важечки ливчиња | 9.216.410 | 99.38 | ||
| Неважечки/празни ливчиња | 57.700 | 0.62 | ||
| Вкупно гласови | 9.274.110 | 100.00 | ||
| Запишани избирачи/излезност | 11.960.364 | 77.54 | ||
| Извор: CEC | ||||
_1.jpg)
Откако биле објавени прелиминарните резултати, биле пријавени протести и во Нур-Султан и во Алмати, најголемиот град во Казахстан. Заменик-министерот за внатрешни работи Марат Кожајев објавил дека 500 лица биле приведени, додека Мухтар Аблјазов, водачот на опозициската група Демократски избор на Казахстан, тврдел дека имало „илјадници демонстранти“ на плоштадот Астана во Алмати.[130]
Според казашката влада, протестите биле предизвикани од обиди за дестабилизација на социјалната состојба од страна на радикални елементи преку организирање и спроведување неовластени акции.[131] Властите ги разгледале протестните дејствија агитирани од странски „лидери на екстремистички организации“, мислејќи главно на поранешниот казашки политичар и опозициски лидер Мухтар Аблјазов и неговото движење Демократски избор на Казахстан, кое било прогласено за екстремистичка организација во март 2018 година.[132] Аблјазов бил првиот што повикал на бојкот на изборите и наместо тоа одржал протест.[133] Во 2009 година, казахстанските власти го обвиниле Аблјазов за злоупотреба и измама и го отстраниле од функцијата шеф на банката БТА, поради што избегал од земјата и на крајот бил осуден во отсутност во земјата.[134]
Демонстрантите сметале дека изборите се нефер и недемократски, а нивните резултати се однапред одредени. Тие протестирале и против промената на името на главниот град и актуелната влада, која, според нив, сè уште била во рацете на поранешниот претседател Нурсултан Назарбајев, и дека неговиот наследник Касим-Жомарт Токајев е само негова „политичка марионета“.[133] Поддржувачите на Аблјазов верувале дека лажно го обвиниле за измама за да го уапсат поради политички причини и бидејќи неговото движење било прогласено за нелегално во земјата.[132]
Меѓународните набљудувачи од ОБСЕ оцениле дека изборите не покажале демократска автентичност со пријавени случаи на полнење гласачки ливчиња и дека на Казахстан сè уште му требаат значајни политички, социјални и правни реформи за зајакнување на демократијата, човековите права и слободи, тие изјавиле дека секогаш се подготвени да да соработува со Казахстан за спроведување на вакви акции.[135] Набљудувачите од ЗНД изјавиле дека не забележале никакви протестни акции и притворања, додека ОБСЕ, напротив, ги следел протестите и сметал дека постапките на казашките власти се јасно кршење на основите на слободата и демократијата и непочитување на сопствениот народ. Набљудувачите на ОБСЕ останале во Казахстан уште една недела поради загриженост за судбината на демонстрантите.[135]
Ерменија – Премиерот Никол Пашинјан му честитал на Токајев, посакувајќи му успех во спроведувањето на сите цели заради „мирот, напредокот и просперитетот на добриот народ на Казахстан."[136]
Азербејџан – Претседателот Илхам Алијев во своето писмо му честитал на Токајев за победата, наведувајќи дека односите меѓу двете земји потекнуваат од „заедничката историја, национално-духовните корени на нашите народи“ и изразил надеж за развој на меѓудржавните односи и стратешки партнерства засновани на основа и продлабочена соработка во билатерален и мултилатерален поредок.[137]
Бахреин – Принцот Салман бин Хамад бин Иса ел-Калифа му честитал на Токајев, каде му посакал добро здравје и среќа, како и понатамошен напредок и просперитет на казашкиот народ.[138]
Белорусија – Претседателот Александар Лукашенко испратил честитка до Токајев за неговата победа, изразувајќи уверување дека неговата политичка мудрост и богатото животно искуство ќе придонесат за понатамошниот развој на Казахстан, растот на благосостојбата на неговите граѓани и зајакнувањето на заедничкиот евроазиски дом..[139]
Кина – Претседателот Си Џинпинг му ја честитал победата на Токајев, уверувајќи ја неговата подготвеност да ја отвори иднината за стабилен и долготраен развој меѓу двете земји.[140]
Киргистан – Претседателот Соронбај Јеенбеков за време на телефонскиот повик му честитал на Токајев. За време на конверзијата, двајцата лидери ја потврдиле својата цврста намера за дополнително зајакнување на односите меѓу двата народи, засновани на добрососедство и пријателство меѓу народите.[141]
Катар – Тамим бин Хамад Ал Тани, емирот на Катар, испратил писмо со честитки до Токајев за неговата победа.[142]
Русија – Рускиот амбасадор во Казахстан Алексеј Бородавкин во име на претседателот Владимир Путин му честитал на Токајев за време на средбата, истакнувајќи го огромниот одѕив на гласачите како „убедлив доказ“ дека Казахстанците го избрале Токајев за претседател. Оттаму се разговарало за прашањата за натамошно продлабочување на сојузничките односи и соработка меѓу двете земји во рамките на меѓународните организации.[143]
Таџикистан – Таџикистанскиот претседател Емомали Рахмон му честитал на Токајев за победата во телефонски разговор каде што двајцата шефови на држави изразиле уверување во понатамошниот развој на партнерството меѓу двете земји.[144]
Турција – Претседателот Реџеп Тајип Ердоган испратил телеграма до Токајев, во која му честитал за изборната победа во која резултатите ги опишал како „важен показател за континуитет и политичка стабилност во земјата“. Ердоган во писмото го пофалил и поранешниот претседател Нурсултан Назарбајев за постигнување на високо ниво односите меѓу двата народи врз основа на заслугите во историското и античкото пријателство..[145][146]
Туркменистан – Претседателот Гурбангули Бердимухамедов му телефонирал на Токајев, честитајќи му за победата, посакувајќи добро здравје, просперитет и голем успех на највисоката државна функција. За време на телефонскиот разговор, двете страни разговарале за приоритетните области на билатералната соработка.[147]
Узбекистан – Шавкат Мирзијоев, претседателот на Узбекистан, за време на телефонската конверзија му честитал на Токајев. Оттаму двете страни разговарале на тема билатерална соработка меѓу двете земји.[148]
Европска Унија – Претседателот на Европскиот совет Доналд Туск испратил писмо со честитки до Токајев, во кое се вели дека Европската Унија со нетрпение очекува да ја продлабочи билатералната соработка со Казахстан и му посакува успех на Токајев во неговиот мандат.[149]Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
