Маутхаузен (германски: Mauthausen) бил нацистички логор на ридот над градот Маутхаузен (приближно 20 километри источно од Линц), Горна Австрија. Тоа бил главниот логор на групата од скоро 100 дополнителни поткампови сместени низ Австрија и јужна Германија.[1][2] Трите концентрациони логори во Гусен во и околу селото Сент Георген / Гусен, на само неколку километри од Маутхаузен, држеле значителен дел од затворениците во логорот, на моменти надминувајќи го бројот на затвореници во главниот логор на Маутхаузен.
Главниот логор Маутхаузен дејствувал од времето на Аншлус, кога Австрија била обединета со нацистичка Германија на 8 август 1938 година, до 5 мај 1945 година, крајот на европските одвивања на Втората светска војна. Почнал со кампот во Маутхаузен, но бројот на поткампови се проширил со текот на времето и до летото 1940 година Маутхаузен и неговите поткампови станале еден од најголемите комплекси на работнички логори во германскиот дел од Европа.
Како и во другите нацистички концентрациони логори, затворениците во Маутхаузен и нејзините поткампови биле принудени да работаат робовска работа, под услови што предизвикале многу смртни случаи. Маутхаузен и неговите поткампови вклучувале каменоломи, фабрики за муниција, мини, фабрики за вооружување и постројки кои собирале борбени авиони Ме 262.[3][4] Во јануари 1945 година, логорите имале околу 85.000 затвореници.[5] Бројот на загинати останува непознат, иако повеќето извори го ставаат меѓу 122.766 и 320.000 за целиот комплекс.
Маутхаузен бил еден од првите масовни комплекси на концентрационите логори во нацистичка Германија, а последниот кој бил ослободен од сојузниците. Двата најголеми табора, Маутхаузен и Гусен I, биле класифицирани како концентрациони логори „Степен III“ , што значело дека се наменети да бидат најтешки логори за „непоправливите политички непријатели на Рајхот“.[6] Маутхаузен никогаш не ја изгубил оваа класификација на Степен III.[6] Во канцелариите на Главната канцеларија за безбедност на Рајх (Reichssicherheitshauptamt; RSHA) се нарекувале со прекарот „мелница за коски“. [6]
За разлика од многуте други концентрациони логори, кои биле наменети за сите категории затвореници, Маутхаузен најмногу се користел за истребување преку труд на интелигенцијата - образовани луѓе и припадници на повисоките социјални класи во земјите потчинети од нацистичкиот режим за време на Втората светска војна.[7][8] Главниот камп во Маутхаузен сега е музеј.
На 9 август 1938 година, затворениците од концентрациониот логор Дахау во близина на Минхен биле испратени во градот Маутхаузен во Австрија, за да започнат со изградбата на нов логор за робови. [9] Местото е избрано заради блискиот каменолом и неговата близина до Линц.[5][10] Иако кампот бил контролиран од германската држава од самиот почеток, тој бил основан од приватна компанија како економско претпријатие. [10]
Сопственикот на каменоломот Винер-Грабен била компанијата ДЕСТ: кратенка за Дојче Ерд унд Штајнверке ГмбХ.[11] Компанијата ја водела Освалд Пол, кој бил висок функционер на СС.[12] Ги изнајмил каменоломите од градот Виена во 1938 година и започнал со изградба на кампот Маутхаузен.[3] Една година подоцна, компанијата наредила изградба на првиот камп во Гусен.
Гранитот миниран во каменоломите претходно бил користен за асфалтирање на улиците во Виена, но нацистичките власти предвидувале целосна реконструкција на големите германски градови во согласност со плановите на Алберт Шпер и другите поборници за нацистичката архитектура,[13] за кои големи количин гранит биле потребни. [10] Парите за финансирање на изградбата на кампот во Маутхаузен биле собрани од различни извори, вклучително и комерцијални заеми од Банката Дресднер и банка „Ескомпте“ со седиште во Прага; таканаречен фонд на Рајнхард (значи пари украдени од самите затвореници на концентрационите логори); и од германскиот Црвен крст. [5]
Маутхаузен првично служел како строго управуван затворски логор за обични криминалци, проститутки[14] и други категории „непоправливи прекршители на законот“. На 8 мај 1939 година, тој бил претворен во работен логор кој главно се користел за затворање на политички затвореници.[15]
Daniel Patrick Brown (2002). The Camp Women: The Female Auxiliaries Who Assisted the SS in Running the Nazi Concentration Camp System. Schiffer Publishing. стр.288. ISBN0-7643-1444-0.
(полски)Stanisław Dobosiewicz (1977). Mauthausen/Gusen; obóz zagłady[Mauthausen/Gusen; the Camp of Doom]. Warsaw: Ministry of National Defence Press. стр.449. ISBN83-11-06368-0.
(полски) Stanisław Dobosiewicz (1980). Mauthausen/Gusen; Samoobrona i konspiracja[Mauthausen/Gusen: self-defence and underground]. Warsaw: Wydawnictwa MON. стр.486. ISBN83-11-06497-0.
(полски)Stanisław Dobosiewicz (2000). Mauthausen–Gusen; w obronie życia i ludzkiej godności[Mauthausen–Gusen; in defence of life and human dignity]. Warsaw: Bellona. стр.191–202. ISBN83-11-09048-3.
(полски) various authors (1962). Marian Filip; Mikołaj Łomacki (уред.). Wrogom ku przestrodze: Mauthausen 5 maja 1945[Enemies Beware; Mauthausen, 5 May 1945]. Warsaw: ZG ZBoWiD. стр.135.
(полски) Piotr Filipkowski (2005). „Auschwitz w drodze do Mauthausen“[Auschwitz, en route to Mauthausen]. Europe According to Auschwitz. Архивирано од изворникот на 28 September 2007. Посетено на 11 April 2006.
(англиски) Joseph Fisher (2017). The Heavens were Walled In. Vienna: New Academic Press. стр.326. ISBN978-3-7003-1956-6.
(германски) Florian Freund; Harald Greifeneder (2005). „Zeltlager“[Tent Camp]. mauthausen-memorial.at. Посетено на 16 May 2006.
various authors; Henry Friedlander (1981). „The Nazi Concentration Camps“. Во Michael D. Ryan (уред.). Human Responses to the Holocaust Perpetrators and Victims, Bystanders and Resisters. Lewiston, New York: Edwin Mellen Press. стр.33–69. ISBN0-88946-901-6.
(полски)Stanisław Grzesiuk (1985). Pięć lat kacetu[Five Years of KZ]. Warsaw: Książka i Wiedza. стр.392. ISBN83-05-11108-3.
Rudolf Haunschmied; Harald Faeth (1997). „B8 "BERGKRISTALL" (KL Gusen II)“. Tunnel and Shelter Researching. Архивирано од изворникот на 14 June 2006. Посетено на 26 April 2006.
Rudolf A. Haunschmied; Jan-Ruth Mills; Siegi Witzany-Durda (2008). St. Georgen-Gusen-Mauthausen – Concentration Camp Mauthausen Reconsidered. Norderstedt: Books on Demand. стр.289. ISBN978-3-8334-7610-5. OCLC300552112.
(полски)Jerzy Kirchmayer (1978). Powstanie warszawskie[Warsaw Uprising]. Warsaw: Książka i Wiedza. стр.576. ISBN83-05-11080-X.
(полски) Stefan Krukowski (1966). „Pamięci lekarzy“ [In memoriam of the doctors]. Nad pięknym modrym Dunajem; Mauthausen 1940–1945[Mauthausen 1940–1945: At The Blue Danube]. Tadeusz Żeromski (foreword). Warsaw: Książka i Wiedza. стр.292–297. PB 9330/66.
(полски) Various authors (2009). Andrzej Kunert (уред.). Człowiek człowiekowi… Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945 KL Mauthausen/Gusen[Man to Man…; The destruction of Polish intelligentsia 1939–1945 in the camps of Mauthausen/Gusen]. Warsaw: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. стр.104.
KZ-Gedenkstaette Mauthausen (corporate author). „Parachute Jump“. Mauthausen Memorial. KZ-Gedenkstaette Mauthausen. Посетено на 23 September 2013.
Hans Maršálek (1968). Konzentrazionslager Gusen[Gusen concentration camp]. Vienna. стр.32.
(германски)Hans Maršálek (1995). Die Geschichte des Konzentrationslagers Mauthausen[History of Mauthausen Concentration Camp]. Wien-Linz: Österreichischen Lagergemeinschaft Mauthausen u. Mauthausen-Aktiv Oberösterreich.
(полски) Adam Myczkowski (1946). Poprzez Dachau do Mauthausen–Gusen[Through Dachau to Mauthausen–Gusen]. Kraków: Księgarnia Stefana Kamińskiego. стр.31.
(германски) M.S. (2000). „Linz – Eisenwerke Oberdonau“. Österreichs Geschichte im Dritten Reich. Архивирано од изворникот на 11 March 2007. Посетено на 11 April 2006.
(полски)Stanisław Nogaj (1945). Gusen; Pamiętnik dziennikarza[Gusen; Memoir of a Journalist]. Katowice-Chorzów: Komitet byłych więźniów obozu koncentracyjnego Gusen. стр.64.
Tadeusz Piotrowski (1998). Poland's holocaust: ethnic strife, collaboration with occupying forces and genocide in the Second Republic, 1918–1947. McFarland.
(полски) Zbigniew Wlazłowski (1974). Przez kamieniołomy i kolczasty drut[Through the Quarries and Barbed Wire]. Kraków: Wydawnictwo Literackie. стр.184. PB 1974/7600.
(полски) various authors; Włodzimierz Wnuk (1961). „Śmiertelne kąpiele“ [Deadly Baths]. Oskarżamy! Materiały do historii obozu koncentracyjnego Mauthausen–Gusen[We Accuse! Materials on the History of Mauthausen–Gusen Concentration Camp]. Katowice: Klub Mauthausen–Gusen ZBoWiD. стр.20–22.
(полски) Włodzimierz Wnuk (1972). „Z Hiszpanami w jednym szeregu“ [With the Spaniards in One Line]. Byłem z wami[I Was With You]. Warsaw: PAX. стр.100–105.
(полски) Tadeusz Żeromski (1983). Kazimierz Rusinek (уред.). Międzynarodówka straceńców[Desperados' Internationale]. Warsaw: Książka i Wiedza. стр.76+19. ISBN83-05-11175-X.
(шпански) various authors (2005). „Historia de los campos de concentración: El sistema de campos de concentración nacionalsocialista, 1933–1945: un modelo europeo“ [History of the concentration camps: the national-socialist concentration camp system 1933–1945; European model]. Memoriales históricos, 1933–1945[Historical memorials, 1933–1945].