From Wikipedia, the free encyclopedia
Кицуне (狐, キツネ, МФА: [ki̥tsɯne] (
слушнете), во буквален превод јапонски збор за лисица). Лисиците се честа тема на јапонскиот фолклор; на англиски јазик, кицуне се однесува на нив во овој контекст. Приказните ги прикажуваат легендарните лисици како интелигентни суштества и како поседуваат паранормални способности кои се зголемуваат како што стареат и стануваат помудри. Според јоокаи фолклорот, сите лисици имаат способност да се вообличуваат во човечка. Додека некои народни приказни зборуваат за кицуне, користејќи ја оваа способност да измамат други - како што често прават лисиците во фолклорот, други приказни ги прикажуваат како верни чувари, пријатели, љубовници и сопруги.
Лисиците и луѓето живееле блиску заедно во античка Јапонија; ова дружење довело до легенди за суштествата. Кицуне се зближиле со Инари, шинто ками или дух и служат како негови гласници. Оваа улога го засилила натприродното значење на лисицата. Колку повеќе опашки има кицуне - тие можат да имаат дури девет - толку е постара, помудра и помоќна. Поради нивната потенцијална моќ и влијание, некои луѓе им принесуваат жртви како на божества.
Спротивно на тоа, на лисиците честопати се гледало како „вештерски животни“, особено за време на суеверениот Едо период (1603–1867) и се сметале за гоблини на кои не можело да им се верува (слично на некои јазовци и мачки).[1]
Легендите за јапонските лисици потекнуваат од лисицата-дух на кинеската митологија,[2][3] која исто така се наоѓа во приказните низ источна Азија. Народните раскази на Кина раскажуваат за лисици духови наречени хули џинг (кинески: 狐狸精) кои можат да имаат до девет опашки; овие биле прифатени во јапонската култура како „kyūbi no kitsune“ („лисица со девет опашки“)[4]. Многу од најраните преживеани приказни се запишани во Коњаку Моногатаришуу, јапонска збирка од јапонски, кинески и индиски литературни наративи од XI век.[5]
Смаерс (1999), забележала дека идејата за лисицата како заводничка и поврзување на митовите за лисици со Будизмот биле воведени во јапонскиот фолклор преку слични кинески раскази, но таа тврдела дека некои приказни за лисици содржат уникатни елементи во Јапонија.[6]
Целосната етимологија е непозната. Најстарата позната употреба на зборот е во текстот „Шинјаку Кегонкоо Онги Шики“, датиран во 794 година. Други стари извори вклучуваат „Нихон Рјооики“ (810–824) и „Уамјоо Руиџушоо“ (околу 934 година). Овие стари извори се напишани во „Манјоогана“, што јасно ја идентификувале историската форма на зборот (кога била преведена во транслитерација со латинска азбука) како „ki1tune“. По неколку дијахронични фонолошки промени, ова станало кицуне.
Дадени се многу етимолошки предлози, иако не постои општ договор:
Кицу сега е архаичен збор; на современ јапонски јазик, плачот на лисицата е транскрибиран како „кон кон“ или „гон гон“.
Широко позната народна етимологија на зборот[9] се поврзува со спиење и враќање дома: на стар јапонски јазик, „кицу-не“ значи „дојди и спиј“, а „ки-цуне“ значи „секогаш доаѓа“.[10] Ова се чини дека е врзано за одредена приказна; тоа е една од најстарите преживеани кицуне приказни,[9] и за разлика од повеќето во кои кицуне зема форма на жена и се мажи за маж, оваа не завршува трагично.[10][11] Од преводот на Хамел:[9]
Оно, жител на Мино (вели древна јапонска легенда за 545 г. н.е.), ги поминал сезоните копнеејќи по неговиот идеал за женска убавина. Тој ја запознал една вечер на огромен рид и се оженил со неа. Истовремено со раѓањето на нивниот син, кучето на Оно добило кученце кое како што растело, станувало сè понепријателско кон дамата. Таа го молела сопругот да го убие, но тој одбил. Најпосле, еден ден, кучето ја нападнало толку бесно што изгубила храброст, ја обновила лисичјата форма, скокнала над оградата и побегнала.
"Можеби си лисица", повикал Оно по неа, "но ти си мајка на мојот син и секогаш ќе те сакам. Врати се кога ќе посакаш; секогаш ќе бидеш добредојдена". Така, секоја вечер таа скришум се враќала назад и спиела во неговите раце.
Народната етимологија би рекла дека бидејќи лисицата се враќа кај сопругот секоја вечер како жена, но секое утро заминува како лисица, таа се нарекува кицуне.
За кицуне се верува дека поседуваат супериорна интелигенција, долг живот и магична моќ. Тие се еден вид јоокаи. Зборот кицуне понекогаш се преведува како „лисица-дух“, што всушност е поширока фолклорна категорија. Ова не значи дека кицуне се духови, ниту дека тие се суштински различни од обичните лисици. Бидејќи зборот дух се користи за да ја одрази состојбата на знаење или просветлување, се верувало дека биле долговечни лисици кои добиле натприродни способности.[6]
Постојат две општи класификации на кицуне:
Локалните традиции додаваат дополнителни видови.[13] На пример, нинко е невидлив лисица-дух што човечките суштества можат да го перцепираат само кога ги опседнува.
Кицуне можат да имаат дури девет опашки.[14] Општо земено, поголем број на опашки укажува на постара и помоќна кицуне; всушност, некои народни приказни велат дека лисицата ќе расте дополнителни опашки само откако ќе поживее 100 години.[15] (Во дивината, типичен животен век на вистинска лисица е 1-3 години, иако поедини може да живеат до 10 години во заробеништво.) Една, пет, седум и девет опашки се најчестите броеви во народните раскази.[16] Овие кјууби но кицуне (九尾 の 狐, „лисица со девет опашки“) добиваат способности да видат и да слушнат што било што се случува на кое било место во светот. Други приказни велат дека имаат бесконечна мудрост (сезнајност). Откако ќе достигнат 1,000 годишна возраст и ја ќе добијат својата деветта опашка, кицуне стануваат бели или златни,[14] станувајќи тенко (天 狐, „небесна/небесна лисица“), најмоќната форма на кицуне, а потоа се искачува на небото.
Кицуне може да добие човечка форма, способност што се учи кога ќе достигне одредена возраст - обично 100 години, иако некои приказни велат 50.[15] Како вообичаен предуслов за трансформацијата, лисицата мора да стави трска, лист или череп над својата глава.[17] Вообичаените форми што ги вообличува кицуне вклучуваат убави жени, млади девојки, постари мажи и поретко млади момчиња.[18] Овие форми не се ограничени од возраста или полот на самата лисица,[19] а кицуне може да го дуплира изгледот на одредена личност.[20] Кицуне се особено познати по тоа што имитираат убави жени. Заедничко верување во средновековна Јапонија било дека секоја жена што ќе била пресретната сама, особено во мрак или ноќ, можела да биде кицуне.[21] Кицуне-гао („лисичјо лице“) се однесува на човечки жени кои имаат тесно лице со затворени очи, тенки веѓи и високи јагодици. Традиционално, оваа структура на лицето се смета за привлечна, а некои приказни ја припишуваат на лисиците во човечка форма.[22] Варијанти на темата велат дека кицуне ги задржува другите лисичји одлики, како густа коса, сенка во форма на лисица или рефлексија што ја покажува нејзината вистинска форма.[23]
Во некои приказни, кицуне ги задржува - и тешко ги крие - опашките кога ќе добие човечка форма; барање на опашката, можеби кога лисицата се опива или е безгрижна, бил вообичаен метод за препознавање на вистинската природа на суштеството.[24] Високо побожна личност можела дури да види и преку маската на лисицата само погледнувајќи ја.[25] Кицуне можат да бидат разоткриени додека се во човечка форма поради нивниот страв и омраза кон кучињата, а некои стануваат толку разнишани од нивното присуство што се враќаат во форма на лисица и бегаат.
Една народна приказна што ги илустрира овие несовршености во човечката форма на кицуне се однесува на Коан, историска личност подоцна заслужна за легендарна мудрост и гатачки моќи. Според приказната, тој престојувал во домот на еден од неговите приврзаници кога го изгорел стапалото влегувајќи во бања бидејќи водата била премногу жешка. Потоа, "во болка, тој истрча гол од бањата. Кога го видоа луѓето од домаќинството, се зачудија кога видоа дека Коан има крзно покривајќи голем дел од телото, заедно со лисичја опашка. Потоа Коан се преобрази пред од нив, станувајќи постара лисица и бегајќи“.[26]
Другите натприродни способности што обично се припишуваат на кицуне вклучуваат поседување, генерирање оган или молња, намерна манифестација во туѓи соништа, летање, невидливост и создавање илузии толку елаборирани што скоро не се разликуваат од реалноста.[17][23] Некои приказни зборуваат за кицуне со уште поголеми моќи, способни да ги изобличуваат времето и просторот, да ги полудат луѓето или да земат фантастични форми како неверојатно високо дрво или втора месечина на небото.[27][28] Другите кицуне имаат одлики што потсетуваат на вампири или сукуби и се хранат со животот или духот на човечките суштества, генерално преку сексуален контакт.[8]
Кицунецуки (狐憑き, 狐付き), исто така напишано кицуне-цуки, буквално значи „состојбата каде еден е опседнат од лисица“. За жртвата обично се вели дека е млада жена, во која лисицата влегува под нејзините нокти или преку нејзините гради.[29] Во некои случаи, се вели дека изразот на лицето на жртвите се менува на таков начин што личи на лисицата. Јапонската традиција вели дека опседнувањето од лисица може да предизвика неписмени жртви привремено да стекнат способност за читање.[30] Иако лисиците во фолклорот можат да опседнуваат личност по своја волја, на кицунецуки често се припишуваат на злоќудните намери на вештери/ки кои имаат лисица за семеен дух (милениче).[31]
Фолклористот Лафкадио Херн ја опишува состојбата во „Глетки на непозната Јапонија“:[12]
Чудна е лудоста на оние во кои влегуваат демонски лисици. Понекогаш трчаат голи викајќи низ улиците. Понекогаш легнуваат и се пенават од устата, а стенкаат како лисица. И на некој дел од телото на опседнатиот се појавува подвижна грутка под кожата, која се чини дека има свој живот. Прободете го со игла, и веднаш се лизга на друго место. Не постои рака толку црвста да може да ја притисне грутката без никаков проблем, а да не се лизне од под прстите. Исто така, се вели дека поседуваните луѓе зборуваат и пишуваат јазици за кои тие биле тотално неуки пред опседнувањето. Тие јадат само она за што се верува дека лисиците сакаат - тофу, абураге, азукимеши, итн. - и јадат многу, тврдејќи дека не тие, туку лисиците што ги опседнувале, се гладни.
Тој исто така забележал дека, откако ќе се ослободела личноста од лисицата, таа никогаш повеќе немала да може да јаде тофу, азукимеши или друга храна што ја сакаат лисиците.
Обидот да се ослободи некој од духот на лисицата се правел преку егзорцизам, честопати во храмот Инари.[32] Ако свештеник не бил достапен или ако егзорцизмот не успеел, наводните жртви на кицунецуки можело да бидат тешко изгорени или претепани во надеж дека ќе го истераат духот на лисицата. Целото семејство на некој за кого се сметало дека е опседнат можело да биде исфрлено од нивната заедница.[12]
Во Јапонија, кицунецуки биле опишани како болест уште во Хејан периодот и останало вообичаена дијагноза за ментална болест сè до почетокот на XX век.[33][34] Опседнувањето било објаснување за абнормалното однесување што го покажувале напатените опседнати лица. Кон крајот на XIX век, Шуничи Шимамура забележал дека физичките болести кои предизвикувале треска честопати се сметале за кицунецуки.[35] Суеверието изгубило корист, но сè уште се има приказни за опседнување од лисици, како што се наводите дека биле опседнувани членови на култот Аум Шинрикјо.[36]
Во модерната психијатрија, терминот кицунецуки се однесува на културно-поврзан синдром, уникатен за јапонската култура. Оние кои страдале од состојбата верувале дека се опседнати со лисицата.[37] Симптомите вклучувале желба за ориз или сладок аџуки грав, безволност, немир, и одбивност кон контакт со очи. Ова чувство е слично, но се разликува од клиничка ликантропија.[38]
Во народната религија, приказни за опседување од лисица може да се најдат во сите области на Јапонија. За оние што ги опседнува лисица се смета дека страдаат од ментална болест или слична состојба.[39]
Постојат семејства што раскажуваат за заштитни лисици-духови, а во одредени региони, поседувањето од страна на куда-гицуне,[18] осаки,[18][40] јако[41] и хитогицуне се нарекуваат и кицунецуки.[40][41] За овие семејства се вели дека можеле да ја користат својата лисица за да стекнат богатство, но бракот во такво семејство се сметал за забранет, бидејќи тоа би го зголемило дотичното семејството.[41] За нив исто така се вели дека можеле да донесат болест и да ги проколнуваат имотите, посевите и добитокот на оние што ги мразеле, и како резултат на тоа што другите семејства ги сметале за табу, довело до општествени проблеми.[40]
Големата количина на вера што им се дава на лисиците може да се види во тоа како, како резултат на верувањето во Инари, се верувало дека лисиците биле самиот ками - Инари или негов слуга, тие биле користени во практики на дакини-тен од страна на практичари од микјоо и шугендоо и во оракул на мико; обичаите поврзани со кицунецуки може да се види дека се развиле во таква религиозна позадина.[39]
Описи на кицуне или луѓе кои се опседнати од нив, може да имаат кружни бели топчиња познати како хоши но тама (ほしのたま, „ѕвездени топки“). Приказните ги опишуваат овие како блескање со кицунеби.[42] Некои приказни ги идентификуваат како магичен накит или бисери.[43] Кога не се во човечка форма или не опседнуваат човек, кицуне ја држат топката во уста или ја носат на опашката.[15] Скапоцените камења се заеднички симбол на Инари и ретки се појавите на светите инарски лисици без нив.[44]
Едно верување е дека кога кицуне ја менува формата, неговото хоши но тама задржува дел од магична моќ на кицуне. Друга традиција е дека бисерот ја претставува душата на кицуне; кицуне ќе умре ако се оддели премногу долго од него. Оние што ќе ја добиеле топката ќе можеле да извлечат ветување од кицуне за помош, во замена за негово враќање.[45] На пример, приказна од XII век опишува човек кој искористил хоши но тама за да обезбеди услуга од лисицата;
„Проклет да си! извика лисицата. „Врати ми ја топката!“ Човекот ги игнорираше нејзините молби сè додека конечно не рече со солзи: "Добро, ја имате топката, но не знаете како да ја задржите. Нема да ви биде добро. За мене, тоа е страшна загуба јас ви велам, ако не ја вратиш, јас ќе бидам твој непријател засекогаш. Ако сепак ја вратиш, ќе ти останам како бог-заштитник.
Лисицата подоцна му го спасува животот водејќи го покрај група на вооружени разбојници.[46]
Вградени во јапонскиот фолклор какви што се, кицуне се појавуваat во бројни јапонски дела. Но, кјоген, бунраку и кабуки претстави добиени од народни приказни ги прикажуваат,[47][48] како и современите дела како што се аниме, манга и видеоигри. Јапонската метал-идол група „Бејбиметал“ се повикува на митот за кицуне во своите текстови и вклучува употреба на маски со лисици, знаци со раце и анимации за време на настапите.[49] Западните автори на фантастика исто така ги користеле легендите за кицуне.[50][51][52]
Кицуне се поврзува со Инари, шинто божество на оризот. Оваа асоцијација го засилила натприродното значење на лисицата. Првично, кицуне била гласник на Инари, но линијата измеѓу овие две приказни денес е е нејасна, така што Инари Ооками може и да биде прикажан како лисица. Исто така, цели светилишта се посветени на кицуне, каде што приврзаниците можат да оставаат жртви. За духовите на лисиците се вели дека биле големи љубители на пржено парче тофу, наречено абура-аге, што соодветно се наоѓа во јадењата засновани на тестенини, кицуне удон и кицуне соба. Слично на тоа, Инари-зуши е вид суши именувано по Инари Ооками, кое се состои од пржени оризови „торбички“ полнети со тофу. Меѓу фолклористите се шпекулира дали постоело друго божество на шинто лисица во минатото. Лисиците веќе долго време се обожуваат како ками.[6]
Кицуните на Инари се бели, боја на добар знак.[13] Тие поседуваат моќ да го одвратат злото и понекогаш служат како духови-чувари. Покрај заштитата на светилиштата на Инари, тие се замолени да интервенираат во име на месното население и особено да помогнаат против проблематичните ногицуне, оние духови-лисици кои не му служат на Инари. Црните лисици и лисиците со девет опашки исто така се сметале за добар знак.[53]
Според верувања добиени од фусуи (фенг шуи), моќта на лисицата над злото била таква да една обична статуа од лисица можела да го растера злобниот кимон, односно енергијата што тече од североисток. Во многу Инари храмови, како што е познатото светилиште Фушими Инари во Кјото, има такви статуи, понекогаш голем број од нив.
Кицуне се поврзани со будистичката религија преку Дакинитен, божица споена со женскиот аспект на Инари. Дакинитен е прикажана како женска бодисатва која управува со меч и јава на летечка бела лисица.[6]
Кицуне често се претставуваат како преваранти, со мотиви кои варираат од палавост до злонамерност. Приказните раскажуваат за кицуне што правеле трикови на премногу горди самураи, алчни трговци и горди обични луѓе, додека оние посуровите злоупотребувале сиромашни трговци и земјоделци или побожни будистички монаси. Нивните жртви обично биле мажи, а жените претпочитале да ги опседнуваат.[21] На пример, се смета дека кицуне ги користеле своите кицунеби за да ги наведат патниците да застранат, слично како привидната светлина.[54][55] Друга тактика на кицуне била да ја збунат својата мета со илузии или визии.[21] Другите вообичаени цели на преварантските кицуне вклучувале: заведување, кражба на храна, понижување на гордоста или одмазда.
Традиционална игра наречена кицуне-кен („лисичја тупаница“) се однесува на моќта на кицуне над човечките суштества. Играта е слична на лист-камен-ножици, но трите позиции на рацете означуваат лисица, ловџија и селски главатар. Главатарот го тепа ловецот, кого го надминува; ловецот ја тепа лисицата, во која пука; лисицата го тепа главатарот, кого го маѓепсува.[6][8]
Овој двосмислен портрет, заедно со нивната репутација за одмазда, ги тера луѓето да се обидат да ги откријат мотивите на проблематичната лисица. Во еден случај, лидерот од XVI век, Тојотоми Хидејоши му напишал писмо на Инари ками:[56]
До Инари Даимјоџин,
Господару, имам чест да ве известам дека една од лисиците под ваша надлежност маѓепса еден од моите слуги, предизвикувајќи и на неа и на другите многу проблеми. Морам да побарам да го разгледате ова прашање и да се обидете на овој начин да ја дознаете причината за лошото однесување на вашиот предмет и да ме известите за резултатот.
Ако се покаже дека лисицата нема соодветна причина да даде за нејзиното однесување, вие треба веднаш да ја уапсите и казните. Ако се двоумите да преземете нешто во врска со ова прашање, ќе издадам наредби за уништување на секоја лисица на земјата. Сите други детали за кои можеби сакате да бидете информирани во врска со она што се случило, можете да ги научите од првосвештеникот на Јошида.
Кицуне ги исполнува своите ветувања и се труди да возврати на секоја услуга. Повремено, кицуне се прикачувала на личност или домаќинство, каде што можела да предизвика секакви палавштини. Во една приказна од XII век, само заканата на сопственикот на една куќата, за истребување на лисиците, ги убедува да се реагираат. Патријархот кицуне се појавува во соништата на човекот:[46]
„Татко ми живееше тука пред мене, господине, и сега имам многу деца и внуци. Тие се премногу палави, се плашам и секогаш сум стојам на нивна страна, но тие никогаш не слушаат. И сега, господине, разбирливо ви е доста од нас. претпоставувам дека ќе не убиете сите нас. Но, само сакам да знаете, господине, колку ми е жал што ова е нашата последна ноќ од животот. Нема ли да не помилите, уште еднаш? Ако некогаш повторно направиме проблеми, тогаш секако дека мора да постапувате како што мислите дека е најдобро. Но, младите, господине - сигурен сум дека ќе разберат кога ќе им објаснам зошто сте толку вознемирени. Ќе сториме сè што можеме за да ве заштитиме отсега, само ако ни простите, и бидете сигурни дека ќе ве известиме кога ќе се случи нешто добро!“
Други кицуне ја користат својата магија во полза на нивниот придружник или домаќин сè додека луѓето кон нив се однесуваат со почит. Како јоокаи, кицуне не го делат човечкиот морал, а кицуне што има усвоено куќа на овој начин, може, на пример, да му донесе пари на домаќинот или предмети што ги украла од соседите. Соодветно на тоа, обичните домаќинства за кои се смета дека се засолништа на кицуне се третираат со сомнеж.[57] Чудно, семејствата на самураите честопати биле познати дека имале соживот со кицуне, но овие лисици се сметале за зенко, а употребата на нивната магија било знак на престиж.[58] Напуштените домови биле вообичаено поради прогонство на кицуне.[21] Една приказна од XII век раскажува за еден министер кој се преселил во стара палата само за да открие семејство лисици што живееле таму. Тие прво се обиделе да го исплашат, потоа тврделе дека куќата "е наша веќе многу години, и ... сакаме да се изразиме сериозен протест." Човекот одбил, а лисиците се откажале и се преселиле во напуштено место во близина.[59]
Приказните ги разликуваат подароците од кицуне и исплаќањата на кицуне. Ако кицуне понудела исплата или награда што вклучувала пари или материјално богатство, дел или целата сума ќе се состоела од стара хартија, лисја, гранчиња, камења или слични безвредни предмети под волшебна илузија.[60] Вистински кицуне подароци биле нематеријални средства, како што се заштита, знаење, долг живот.[6]
,_a_Japanese_rock-paper-scissors_variant,_by_Kikukawa_Eizan_(菊川英山).jpg)
.jpg)
Кицуне обично се прикажуваат како љубовници, обично во приказни кои вклучуваат млад маж и кицуне које се вообличува во жена.[61] Кицуне можеби е заводничка, но овие приказни почесто имаат романтична природа.[62] Типично, младиот човек не знаејќи се жени со лисицата, која се докажува како посветена сопруга. Мажот на крајот ја открива вистинската природа на лисицата, а сопругата-лисица е принудена да го напушти. Во некои случаи, сопругот се буди како од сон, гнасен, дезориентиран и далеку од дома. Потоа мора да се врати за да се соочи со своето напуштено семејство во срам.
Многу приказни раскажуваат за жени-лисици кои раѓаат деца. Кога ваквите потомци се човечки, и тие наследуваат посебни физички или натприродни квалитети од кицуне родителите.[24] Астрологот-магионичар Абе но Сеимеи бил познат по тоа дека наследил вакви вонредни моќи.[53]
Други приказни раскажуваат за кицуне што се венчале едни со други. Дождот што паѓа од ведро небо - сончев дожд - се нарекува кицуне но јомеири или свадба на кицуне, по народната приказна што опишува свадбената церемонија помеѓу суштествата, што се одржала во такви услови.[63] Настанот се смета за добар знак, но кицуне се одмаздува на сите непоканети гости,[64] како што е прикажано во филмот „Соништа“ од Акира Куросава во 1990 година.[65]
Стивен Турнбул, во „Нагашино 1575“, ја раскажува приказната за вмешаноста на кланот Такеда со жена-лисица. Воениот командант Такеда Шинген, во 1544 година, во битка го поразил помалиот локален војвода по име Сува Јоришиге и го довел до самоубиство по „понижувачката и лажна“ мировна конференција, по што Шинген ја принудил на брак со него убавата 14-годишна ќерка на Сува Јоришиге, Лејди Кои - воедно и негова сопствена внука. Шинген (пишувал Турнбул) „бил толку опседнат со девојчето што неговите суеверни следбеници се вознемириле и верувале дека е инкарнација на духот на белата лисица од храмот Сува, која го маѓепсала за да се одмазди“. Кога нивниот син Такеда Кацујори се покажал како катастрофален водач и го предводел кланот во нивниот поразителен пораз во битката во Нагашино, пишувал Турнбул: „мудрите стари глави кимнаа со главата, сеќавајќи се на несреќните околности на неговото раѓање и на неговата магична мајка“.[66]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
