Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana

Ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana, izay fantatra koa amin' ny anarana hoe Fiangonana tsy kalkedôniana na Fiangonana tsy kalsedôniana, dia ireo fiangonana kristiana tranainy izay niorina araka ny Kônsilin' i Nikea (taona 325) sy ny Kônsily voalohan' i Kônstantinôpôly (taona 381) ka atao hoe Fiangonan' ny kônsily roa, araka ny filazàn' i Antoine Arjakovsky^[1], na koa niorina araka ireo kônsily roa ireo sy ny Kônsilin' i Efesôsy (na Efezy na Efeso) (taona 431) ka atao hoe Fiangonan' ny kônsily telo. Tsy anisan' ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana izany ireo atao hoe Fiangonanan' ny kônsily fito, izany hoe ny Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana.

Maro anefa ireo mpanoratra izay mihevitra fa ny atao hoe "Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana" dia tsy ahitana afa-tsy ireo Fiangonan' ny kônsily telo ka miavaka amin' ny Fiangonan' ny kônsily roa izay tsy anisany^{[2] [3] [4] [5]}. Misy koa ny loharano izay manao ny Fiangonan' ny kônsily telo ho hany Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana ^{[6] [7] [8]}.

Ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana no laharana fahefatra amin' ny fivavahana kristiana raha ny isan' ny mpino ao aminy no jerena, izay miisa 75 000 000 any ho any. Tsy anisany ireo fiangonana atao hoe Fiangonan' ny kônsily fito na Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana.

Teôlôjia

Ireo Fiangonana tsy kalkedôniana ireo dia tsy miombom-pandraisana ny eokaristia na ny fanasan' ny Tompo amin' ny fiangonana atao hoe "Fiangonana ôrtôdôksa kalkedôniana"^[9] na "Fiangonana ôrtôdôksa bizantina"^[10] hatramin' ny fisarahana tamin' ny taona 451 sy ny fifandirana kristôlôjika: ireo voalohany, izay nilahatra niaraka tamin' i Kirilôsy avy any Aleksandria, dia nanohitra ny faharoa (nivoaka avy amin' ny sekoly antiôkiana) izay miresaka ny amin' ny natiora (phuseis) roan' i Kristy, izay heverin' ireo voalohany ho fizaràna ny persônan' i Kristy, ka nisafidy ny filazana ny "physis n' Andriamanitra Teny tonga nofo^[11]. Mifanohitra amin' izany ny an' ireo Fiangonana kalkedôniana izay nanahy sao very ny iray amin' ireo natiora roan' i Kristy raha arahina io andian-teny faharoa io ("ny natioran' Andriamanitra Teny tonga nofo"), ka nanao ny mpifanohitra aminy hoe "Mônôfizita" (mpanaraka ny "natiora tokana")^[11]. Ny Mônôfizita kosa nanao azy ireo hoe koa "Diôfizita" (mpanaraka ny "natiora roa")^[12].

Na dia nisy aza ezaka fampihavanana nataon' i Jôanesy avy any Antiôkia mba hampisy marimaritra iraisana eo amin' ireo fampianarana roa ireo ka nananterany ny maha tokana ny persônan' ireo natiora roa ireo sy niezahany namaha ny olana mamaivain' ny "Theotokos" (renin' Andriamanitra) momba an' i Maria renin' i Jesoa, dia tsy nahaleo ny fiheverana ara-pôlitika izay nampisaraka ny Patriarkatan' i Aleksandria sy ny Patriarkatan' i Kônstantinôpôly ary niteraka ny fisarahana taorian' ny Kônsily tao Kalkedôna, izay nampisaraka ny tontolon' ny kristianisma, ka nisy fiantraikany lehibe tany Atsinanana izany tamin' ny fidiran' ny finoana silamo^[12].

Ireo Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana

Ireto avy ireo anisan' ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana:

Fiangonan' ny Kônsily roa

Ny kônsily voakasika eto dia ny Kônsily voalohany tao Nikea (taona 325) sy ny Kônsily voalohany tao Kônstantinôpôly (taona 381). Ireto avy ireo fiangonana ireo:

• Fiangonana ôrtôdôksa asiriana (na Fiangonana apôstôlika asirianan' ny Atsinanana);
• Fiangonana siriana kaldeana (na Fiangonana malabara ôrtôdôksa);
• Fiangonana Tranain' ny Atsinanana.

Fiangonan' ny Kônsily telo

Ny kônsily telo resahina eto dia ireo konsily roa voalohany sy ny Kônsily tao Efeso (taona 431). Ireto avy ireo fiangonana ireo:

• Fiangonana kôpta ôrtôdôksa;
• Fiangonana etiopiana ôrtôdôksa teoahedo;
• Fiangonana etiôpiana ôrtôdôksa an-tsesitany;
• Fiangonana ôrtôdôksa eritreana;
• Fiangonana siriaka ôrtôdôksa;
• Fiangonana siriaka-malankara ôrtôdôksa;
• Fiangonana malankara ôrtôdôksa;
• Fiangonana malabara tsy miankina;
• Fiangonana ôrtôdôksa malankara ao Atsimon'i India;
• Fiangonana ôrtôdôksa armeniana;
• Fiangonan' i Albania;
• Fiangonan' i Nobia;
• Fiangonana jakôbitan' i Mesôpôtamia.

Fiangonana naorin' ny Apôstôly

Ny ankamaroan' ny fiangonana tsy kalkedôniana dia milaza, araka ny lovantsofina, fa ny apôstôly voalohan' i Jesoa na ny mpianatr' izy ireo no nanorina azy:

• i Petera tany Antiôkia, nanorina ny Fiangonana siriaka ôrtôdôksa^[13];
• i Marka tao Aleksandria, nanorina ny Fiangonana kôpta ôrtôdôksa^[14];
• i Bartôlômeo (na Bartelemy) sy i Tadeo (atao hoe koa Joda Zelôta), nanorina ny Fiangonana apôstôlika armeniana^[13];
• i Tômasy, nanorina ny Fiangonana sirô-malabary ôrtôdôksan' i Kerala^[14].

Toerana ahitana azy ireo

Amin' izao taonjato faha-21 izao, ny ankabetsahan' ny mpino ao amin' ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana dia monina ao Etiôpia, ao Eritrea, ao Egipta, ao Siria, ao Libàna, ao Armenia, ary ao India. Misy zanaka am-pielezana maro ao Eorôpa, any Amerika Avaratra, any Amerika Atsimo ary koa any Aostralia^[15]. Ny fitambaran' ireo Fiangonana ireo dia misy mpino 60 000 000 any ho any^[15] izay somary manana ny andrim-pinoany avy, ka ny kely indrindra dia tsy ahitana mihoatra ny mpino 1 000, nefa ny Fiangonana etiôpiana ôrtôdôksa, izay farany lehibe, dia ahitana mpino manakaiky ny 40 000 000^[16].

Jereo koa

• Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana
• Kristianisma ôrtôdôksa
• Baiboly ôrtôdôksa

• Kônsily
• Kristôlôjia
• Trinite
• Mônôfizisma
• Diôfizisma
• Renin' Andrimanitra

Loharano

1. Antoine Arjakovsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie ?, Gallimard, coll. « Folio essais », 2013, p. 69-70, 76
2. Chiara Pellegrino, La croix et le drapeau noir, Marsilio, 2015 (ISBN 978-88-3174026-5, vakio eto [tahiry])
3. Jeffrey Gros et Daniel S. Mulhall, The Ecumenical Christian Dialogues and the Catechism of the Catholic Church, Paulist Press, 2013 (ISBN 978-1-61643809-8, vakio eto [tahiry])
4. Conseil œcuménique des Églises, "Églises orthodoxes orientales" [tahiry]
5. Conseil œcuménique des Églises, "Église apostolique assyrienne de l'Orient" [tahiry].
6. Christine Chaillot, Rôle des images et vénération des icônes dans les églises orthodoxes orientales: syrienne, arménienne, copte, éthiopienne, Genève, Dialogue entre Orthodoxes, 1993 (vakio eto [tahiry])
7. Yves Chiron, Histoire des conciles, EDI8, 2011 (ISBN 978-2-26203890-8), vakio eto [tahiry], p. 500
8. Gilbert van Belle, Il Senodos etiopico, Peeters Publishers, 1999 (ISBN 978-9-04290816-1, vakio eto [tahiry]), p. 27
9. Conseil œcuménique des Églises, "Églises orthodoxes (chalcédoniennes)" [tahiry]
10. Consejo Mundial de Iglesias [tahiry]
11. Antoine Arjakovsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie ?, Gallimard, coll. « Folio essais », 2013, p. 73
12. Antoine Arjakovsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie ?, Gallimard, coll. « Folio essais », 2013, p. 74
13. Antoine Arjakovsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie ?, Gallimard, coll. « Folio essais », 2013, p. 71
14. Antoine Arjakovsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie ?, Gallimard, coll. « Folio essais », 2013, p. 72
15. Antoine Arjakovsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie ?, Gallimard, coll. « Folio essais », 2013, p. 70
16. Jérôme Anciberro, « Les Églises d'Orient en un seul (grand) tableau » Archived Jiona 1, 2016 at the Wayback Machine, sur Témoignage chrétien, octobre 2010. [tahiry]