Rasiônalisma

Ny rasiônalisma, amin' ny sehatry ny filôzôfia, dia fomba fijery epistemôlôjika izay iheverana ny saina ho loharanom-pahalalana lehibe indrindra sy fitaovam-pisedrana ny fahalalana, fomba fijery manao ny saina ho hany loharanom-pahalalana na fanamarinana, ka matetika mifanohitra amin' ny loharanom-pahalalana hafa toy ny finoana, ny lovantsofina, na traikefa avy amin' ny fahatsapana. Ny rasiônalisma dia fomba fiasa (metôdôlôjia) na rijan-kevitra (teôria) ka ny mason-tsivan' ny fahamarinana ekena dia tsy ara-pahatsapana fa ara-tsaina sy manaraka ny fanatsoahan-kevitra hentitra.

Tamin' ny adihevitra filôzôfika lehibe nandritra ny Taonjaton' ny Fahazavana, ny rasiônalisma dia nanohitra ny empirisma. Amin' ny lafiny iray, ny rasiônalisma dia nanantitrantitra fa ny fahalalana dia efa misy hatrany am-bohoka ary ny saina, izay fahaiza-manao ao anatin' ny olombelona, dia afaka mahazo fahamarinana mivantana na afaka manatsoaka fahamarinana araka ny lôjika; etsy ankilany kosa dia nanantitrantitra ny mpombany empirisma fa ny fahalalana dia tsy avy any am-bohoka fa azo indrindra amin' ny alalan' ny fandinihana tsara ny tontolo tsapa ivelan' ny saina, izany hoe amin' ny alalan' ny traikefa azo avy amin' ny fitaovam-pahatsapana. Nanamafy ny rasiônalista fa misy foto-pitsipika sasany ao amin' ny lôjika, ao amin' ny matematika, ao amin' ny etika ary ao amin' ny metafizika izay tena marina tokoa ka ny fandavana azy ireo dia miteraka fifanoheran-kevitra anaty. Ny rasiônalista dia nanana fahatokisana ambony ny saina ka milaza fa ny porofo ara-panandramana sy ara-pizika dia noheverina ho tsy ilaina mba hamantarana ny fahamarinana sasany - amin' ny teny hafa dia misy fomba ahazoana ny voan-kevitra sy ny fahalalana ananantsika dia tsy miankina amin' ny traikefa ara-pahatsapana.

Ny ambaratonga samihafa amin' ny fanantitranterana an' io fomba fiasa na rijan-kevitra io dia mitarika ho amin' ny fomba fijery rasiônalista isan-karazany, manomboka amin' ny fiheverana antonony izay ilazana fa "ny saina dia mitana ny laharana voalohany eo alohan' ny fomba hafa ahazoana fahalalana", ka mankany amin' ny fiheverana faran' izay ambony indrindra izay ilazana fa ny saina no "lalana tokana mankany amin' ny fahalalana". Noho ny fiheverana talohan' ny talohan' ny vaninandro môderina momba ny saina, ny rasiônalisma dia mitovy amin' ny filôzôfia, amin' ny fiainana manadihady nananan' i Sôkraty, na amin' ny fandikana feno fisalasalana mazava (zetetika, skeptisisma) momba ny fahefana (misokatra amin' ny antony fototra na tena ilaina niavian' ny zava-misy araka ny toa fahatsapantsika fahazoana antoka). Tao anatin' ireo taompolo faramparany, i Leo Strauss dia nikatsaka ny hamelona indray ny "rasiônalisma pôlitika klasika" amin' ny maha taranja izay manao ny asan' ny fanjohian-kevitra ataon' ny saina, tsy ho fototra, fa fomba fiasa ahatakaran' ilay olona anontaniana ny marina, araka ny fomba fiasan' i Sôkraty atao hoe maieotika.