lìnia feroviària From Wikipedia, the free encyclopedia
Ra Feruvìa Cuni - Ventëmiglia o feruvìa d'Tenda (Ferovîa Cùneo-Vintimìggia ën Zeneize, Ferrovia Cuneo-Ventimiglia ën Italian, Ligne de Coni à Vintimille ën Fransesë) la é 'na linea chë culega Cuni a Ventëmiglia për la Valada da Roia, sciü'r cunfin d’Italia e d' Fransa.
BR |
'Šta pagina la é scrita ën brigasch |
Sta linea la é për ün tros (Vièvola-Piena) ën Fransa e 'n li trössi dë Cuni-Limun e Uriveta-Ventëmiglia 'n Italia, anant a sëgunda guèra (cun 'r tratà d’ paj dër 10 d’ Fërvée dër 1947) l'era tüta 'n Italia.[1]
Dar 1912, ër li é 'n tros chë da Brey 'r va a Nissa, 'n passend da Suspèe, chë l'é tüt ën Fransa.
La é dë RFI (tros italian) e dë RFF (tros fransesë).[2]
Ra prima idea d'üna feruvia për Tenda la é staita di Savoia për culëgàa 'r Pimunte e e zone da marina a Nissa, cun linee da "nord-est" a "sud-ovest". Fìa Cavour për l'ëmpurtansa 'ndüstriàle dë ste zone 'n lë 1853 l' era 'ntërvënü ar Cunsey dër Pimunte.[3]
Dopu ri stüdi tra r' 1856 e r' 1895, ër prim pruget për la Cuni-Nissa l'é avü blucà 'n lë 1860, për la rajun chë Nissa é passàa aa Fransa.
Ün di mai 'mpurtanti prugeti l'era dë Coriolano Monti, dër 1863[4], com fìa r' ëntërvent dë Giuseppe Biancheri 'n lë Cunsey Italian cun 'na linea për Ventëmiglia, 'n la legge Baccarini dër 1879[5], ën cuncürénsa cun la Çeva-Ulméa-Ineja.
I travayi cumensu 'n lë 1882; ën lë 1891 la é avüa 'naugürà fin a Limun e 'n lë 1900 fin a Vièvola cun a galëria dër Tenda; a cunvënsiun tra Fransa e Italia për l'üvërtüra dë 'n tros ën Fransa, për culëgàa Vièvola cun Ventëmiglia, la é dër 1904.
| Trössi | Ënaugürassiùn |
|---|---|
| Cuni Gês-Boves-Burgh San Darmassi | 18 Lüy 1887[6] |
| Burgh San Darmassi-Rubilant | 18 Lüy 1887[6] |
| Rubilant-Vërnant | 1º Sëtembr 1889[6] |
| Vërnant-Limun | 1º Giügn 1891[6] |
| Limun-Viévura | 1º Utubr 1900[7] |
| Viévura-Tenda | 7 Sëtembr 1913[8] |
| Ventëmiglia-Airöre | 16 Magë 1914[9] |
| Tenda-San Darmassi d'Tenda | 1º Giügn 1915[10] |
| San Darmassi d'Tenda-Airöre | 30 Utubr 1928[11] |
| Cuni (Alticiàn)-Burgh San Darmassi | 7 Nuvembr 1937[12][13][14] |
I travayi li sun avüi mulai e pöi afërmai për la prüméra guèra; i trössi Ventëmiglia-Airöre e Vièvola-San Darmassi d'Tenda, sun stai 'nverti ai 30 d'utubr dër 1928[15], cun RFI e ra fransesa PLM (Paris-Lyon-Méditerranée).[16]
R' üvërtüra da feruvìa favuriscë cuscì i culëgaminti tra 'ra Svìsera e Nissa, cun e zone dë Loetschberg, Sempiun, Türin e Cuni.[17]
Ën lë 1936 'r li vurìa 12 ure për culëgàa Berna a Sanremmu, tra Domodossola, Arona, Santhià (për la Feruvìa Santhià-Arona), Türin, Cuni, Brey e Ventëmiglia. Da Berna së culëgavu fìa di trenu da Lundra, Bruxelles, Amsterdam, Basiléa, Oslo e Berlìn.
Për li ani tra r' 1931 e r' 1935 a linea la ven elëtrificàa cun lë sistema trifase, ma cun a crisi dër 29 e e sansiun econòmiche a r’Italia fascista, ër tràfegh l’aresta pouch, tant për li viagiaùu com për le mërcansìe.[18]
Ën la sëgunda guèra, a feruvia malërusament la é ‘ndaita ‘n part dëstrüita: ri Tedischi, 'n rëtreta daa Fransa, li han dëstrüit dëché d’ viadöti e d’ galërie, com a Cuni, i viadöti sciü a Stüra e sciü'r Gés.
I trössi Cuni-Vièvola e Nissa-Brey venu turna 'nverti ën lë 1947.
Ën lë 1976, cun 'n autra cunvënsiun, i travayi 'n lë tros barà li s'ëncaminu.
R'ënaugürassiùn la é staita dër 1979 (6 d'Utubr') cun li trenu da SNCF e da FS tra Nissa, Cuni e Ventëmiglia.
Ai 27 dë gënée dër 2003, ën la galëria Biögna d'San Darmassi d'Tenda, se sun scuntrai 'n trenu italian e 'n trenu fransesë cun a mort di machinisti de RFI. 'Na làpide për argurdàa st'avëgniment la é staita messa aa stassiun d'San Darmassi d'Tenda.[19]
Ai 4 d'sëtembr dër 2017 a feruvìa la ven baràa për di travayi, la turna a uvrìi ar mesë d'lüy dër 2018.[20]
Ai 3 d'utubr dër 2020 a feruvìa la é turna baràa tra Brey e Tenda për la dëstrüssiùn de 'n tros a San Darmassi d'Tenda vëjin aa galëria d'Biögna (km 58+420).[21]
Ai 6 d'utubr ër tràfëgh l'é stait ënvert da Trenitalia sciü'r tros Cuni-Limun.[22]
A linea fransesa la é staita arcustrüìta cun 'n përcurs a dëmà ün binari.
Ra SNCF, dopu r' üvërtüra l'ha fait d'autri rëlivi për:
Ra cumissiun messcia FS-SNCF la é staita istitüìa ai 24 d'giügn dër 1970,[24] e dëcid ch’a trassiun la sërìa staita quela cun mutùu tèrmichi, ma lascendsè a puscibilità d’purée turnàa ar’elëtrificassiun.[25]
Prima ch’a linea l’ëndessa a rabèe cun a guèra, la era tüta 'n Trifase a 3,6 kV-16⅔ Hz, tra Cuni-Limun-Vièvola. Dopu 'r 1973 'r li é stait a cunvërsiun 'nt ün sistema d'curenta cuntìnüa a 3 kV, fin aa stassiun d'Limun, stassiun d'cunfin.
Tra 'a galërìa d'Tenda e R' Uriveta, la é 'n Fransa (Département des Alpes-Maritimes).
A Brey a linea së spartiscë tra 'n tros chë va fin aa stassiun d'Nissa (SNCF), e r'autr fin aa stassiun d'Ventëmiglia, ën Ligüria.
Për purée 'nduvëràa machinisti italian e fransisi, 'n li trenu de RFI (ën le "Automotrici ALn 668 e ALn 663") li sun i sistemi "VACMA" 'nduvërai 'n Fransa.
Ra linea, për r'urugrafìa marajiàa la presënta 27 'mpurtanti viadöti e 33 galërie, pöi autre strütüre minure, fia ciü bele. I ciü 'mpurtanti sun 'r viadot da Capela, d’San Darmassi, quili d’Scarassui e da Maglia, i pönti sciü a Biögna, dë Saurj, da Briga e d’Funtan-Saurj, ma fìa a deviassiun e a bealera da reana Ceva 'n li dëntürni d'Funtan.
Li sun 4 galërie a lümàssa, për përmetu d'guagnàa o d'perdu autessa ciü facilment. Tra quele, 3 sun 'n Fransa, üna 'n l'Italia (Pimunte).
E galërie ciü famuse sun: quela dë Tenda, quele dë Rio Freddo, dë Morga, Camara, San Roch, dë ra Gigne, Cottalorda e dë r'Arme.
I trenu italian sun dë RFI-Trenitalia (Regiùn Piemunte). Ën l'tros Limun-Cuni i trenu sun elètrichi. Ra trata Italia-Fransa ven culëgàa da trenu diesel.
Ën l'tros Brey-Tenda li sun di tren diesel dë TER Provence-Alpes-Cote d'Azur, dë SNCF-RFF.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
