From Wikipedia, the free encyclopedia
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Piauí Sjtaot van Brazilië | |||
| |||
|
| |||
| Code | PI | ||
| Regio | Noordoos | ||
| Hoofsjtad | Teresina | ||
| Gouvernäör | Wellington Dias | ||
| Aantal gemeintes | 224 (lies) | ||
| Opperflaakde | 251.578 km² | ||
| Inwoeners – Deechde: |
3.264.531 (2018) 13/km² | ||
| Tiedzaone | UTC -3 | ||
Piauí is ein vaan de 26 staote vaan Brazilië. 't Grens mèt de klok mèt aon d'n Atlantischen Oceaon, Ceará, Pernambuco, Bahia, Tocantins (mèt e klei puntsje) en Maranhão. De staot maak deil oet vaan de regio Noordoos. In vergelieking mèt de aander noordoosteleke staote heet Piauí historisch mer 'ne kleine rol gespäöld. Groete deile vaan de staot zien dunbevolk en rillatief druug; landsjappelek en cultureel vertuine die strieke euvereinkomste mèt 't midde vaan 't land.
Piauí, mèt oongeveer 250.000 km² e bitteke groeter es 't Vereineg Keuninkriek, is d'n èlfde staot vaan 't land nao oppervlaakde. De köslijn is mèt 66 kilometer oongewoen kort. Daovaandan löp de staot kielvörmeg oet tot e corridor vaan oongeveer 200 km breid is bereik. In 't zuie heet de staot 'n zak aon westeleke kant.
De staot kint diverse biotope en klimaote. Typisch veur 't noorde vaan Piauí en Maranhão is de zoegeneumde Mata dos cocais, e type bos wat me vint in de euvergaank vaan 't tropisch regewoud oet 't Amazonegebeed en 't druger binneland. Vaanzelfsprekend is vaan dit bos door de iewe heer al väöl door kap en brandcultuur verdwene. Wijer nao 't zuie vint me e druger steppeklimaot, caatinga in Braziliaans spraokgebruuk. 't Zuidwestelek deil is savanne-echteg vaan klimaot (cerrado) en weurt väöl veur landbouw gebruuk.
Piauí kint diverse hoeger gelege stökker, boe-oonder de binnelands zier bekinde Serra da Capivara. De belaankriekste revier is de Parnaíba, die de grens tösse Piauí en Maranhão vörmp.
Piauí, geinen al te groete staot wat betröf inwoeners, sjik tien parlementariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Eige staotsparlemint besteit oet 30 leie.
Gouverneur is anno 2018 Wellington Dias, 'ne politicus vaan de Arbeierspartij (PT) mèt lendeleke ervaoring.
Piauí is vrij dunbevolk; mèt 21,98 lui per km² is 't d'n achtiende staot (Federaol Distrik mètgerekend). Dat is e stök minder es de mieste staote in 't noordooste, meh ummer nog e stök mie es de staote in de regio Noord of de Mato Grosso. De hoofstad Teresina is wiedoet de groetste stad; mèt good 800.000 inwoeners herberg ze oongeveer e kwart vaan de ganse staotsbevolking. Parnaíba kortbij de moond vaan de gelieknaomege revier gelege, volg mèt 146.000 inwoeners op groeten aofstand es twiede stad. Alle aander gemeintes höbbe minder es hoonderddoezend inwoeners.
Bij 't recintste oonderzeuk in 2008 rekende 71,80% vaan de bevolking ziech tot de pardos (lui vaan gemingde aofkoms), 23,36% waor blaank, 4,60% zwart, 0,47 inheims en 0,17% Aziatisch.
In Piauí is 't noordkös-dialek vaan 't Braziliaans Portugees inheims. Dit dialek maak deil oet vaan 't wijer noordoostelek dialek, wat ziech gooddeils los heet oontwikkeld vaan de dialekte in 't zuie. Zoedoende liekent de spraok vaan Piauí op die vaan aander noordoosteleke staote. 't Noorkös-dialek, wat ouch in Maranhão en Ceará te hure vèlt, versjèlt op e paar punte vaan de dialekte aon de ooskös en in 't binneland, beveurbeeld in de 'zuieleke' palataol oetspraok vaan de gróppe /di/ en /ti/.
Ethnologue gief gein inheimse taole, doed of levend, op veur Piauí.[1]
Allewel tot de deenstesector (handel) en industriesector (textiel, gebruuk makend vaan de katoenbouw in de staot) neet te verwaarloeze zien, steunt de economie vaan Piauí in de ierste plaots op de primaire sector. 't Cerrado-landsjap in 't zuie vaan 't land lient ziech good veur extensief veehawwerij (väölal sjaop, die neet veur de wol meh veur 't leer weure gehawwe) en veur de bouw vaan soja, Piauí zien ierste exportproduk. Ouch weurt in de staot ries, sókkerreet en cassaaf verbouwd, meh neet op zoe groete sjaol wie in aander staote. De staot exporteert neve soja, katoen en leer ouch väöl etherische olie.
Mèt 'ne minseleken oontwikkelingsindex vaan 0,646 (gemiddeld oontwikkeld) is Piauí eine vaan de mins oontwikkelde staote vaan 't land (24 op 27). De staot oontwikkelt ziech wel snelder es aander staote: in 2000 waor d'n index nog 0,484.
In Piauí gief 't diverse rieke precabralijnse vindplaotse. In de nationaol parke Serra da Capivara, Serra das Confusões en Sete Cidades zien voondste tot wel 50.000 jaor trök gedoon. Serra da Capivara is wat dat betröf zoonder twiefel de belaankriekste en bekindste: dao zien diverse rotsteikeninge gevoonde die väöl toeriste trèkke (zuug pleetsje).
Piauí woort rillatief laat gekoloniseerd: pas in de twiede hèlf vaan de zeventienden iew bereikde bandeirantes 't gebeed. Oeiras, ein vaan de ierste plaotse en de aw hoofstad vaan de staot, woort pas in 1695 gestiech. De staot greujde evels gaw en in 2018 woort Piauí e zelfstendeg kapteinsjap, ressorterend oonder de provincie Maranhão meh gei deil vaan 't kleinder kapteinsjap mèt dezelfde naom. In dezen tied kaom de staot bekind te stoon um ziene katoen en zie vee; noe nog twie zier veurnaom bestoonsmiddele. Nao de oonaofhenkelekheidsverklaoring vaan Brazilië in 1822 bleef Piauí nog e tiedsje in Portugese han; de slaag bij Jenipapo in 1823 wiste de Portugeze nog te winne.
In 1852 woort de hoofstad verplaots vaan Oeiras nao Teresina. Teresina waor 'n geplande stad en es zoedaoneg de ierste geplande hoofstad in 't land.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
