1975

1975 (MCMLXXV) waor e gewoen jaor wat begós op 'ne goonsdag op de Gregoriaanse kalender.

1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1978

Gebäörtenisse

22 jannewarie - In Manilla kómme 51 luuj óm 't laeve biej eine brandj in ein prukefebriek.
3 fibberwarie - Egypte is in rouw óm de doad van Oem Koelsoem. De zangeres, die ouch waal de nachtegaal van de Niel woort geneump, is 77 jaor awt gewore.
3 miert – Ein poging óm keuningin Juliana te óntveure wirt veurkómme.
5 miert - Minister Jan Pronk wirt nao ein autobótsjing in de buurt van Nunspeet aangehawte ómdat hae ónger invloed hej gereje.
22 miert - Hans Vultink wirt Waereldkampioen bieljart ankerkader 47/1, wobiej hae ouch nog ein waereldrecord vestigde mèt ein serie van 300 caramboles.
22 miert - Teach-In wint in Sjtockholm 't Eurovisiesongfestival mèt ’t leedje "Dinge dong". Tot 2019 zouw ’t geine Nederlandjer meë lökke óm ’t festival te winne.
24 miert - In Amsterdam kump 't tot massaal vechpartieje biej de óntruming van de Nuujmert. Buurtbeweunersj en actieveurdersj verzètte zich mèt geweld taenge de aanlègk van ein mètrolien.
25 miert - Keuning Feisal (68) wirt in Riad vermaord door ziene naef prins Feisal van Moesad (27). Op 18 juni wirt dae ónthoof.
29 miert - Eddy Merckx wint de tieënde editie van Nederlandse fitsrenklassieker, de Amstel Gold Race.
3 april - In Rotterdam wirt Bastiaan Hartmann (60) biej zien werk es taxichauffeur vermaord. Dit leijt tot väöl commotie in de taxiwaereld.
13 april - Begin van de burgeraorlog in Libanon dae pes 1990 zouw doere.
17 april - In Cambodja numme de Roaje Khmer de hoofsjtad Phnom-Penh in. Generaal Lon Nol en zien regering vluchte nao 't boetelandj. Premier van de nuuj regering wirt Pol Pot.
19 april - 't Team van de Sovjet-Unie wint 't waereldkampioensjap ieshockey in Wes-Duutsjlandj.
19 april – In Kölle brent 't hotelsjeep Prinses Irene aaf. 't Sjeep mèt patiënte van De Zónnebloom aan baord vergeit en 22 luuj kómme óm.
25 april - Ein jaor nao de Anjerrevelutie keus Portugal veur de parlementair democratie. Biej de verkezinge veur ein gróndjwètgaevende vergadering brink 92 % van de keesgerechtigde zien sjtöm oet. Mer 7 % geuf geheuër aan de suggestie van de Bewaeging van de sjtriedkrachte óm blanco te sjtömme. Groate winnaer is de sociaaldemocratische partiej van Mário Soares.
25 april - De allerlètste aaflaevering van de populair televisieserie Swiebertje wirt oetgezónje.
30 april - Saigon wirt ingenómme door Noord-Vietnam terwiel de Verenigde Sjtate hun lètste burgersj evacuere. Hiejmit kump ein eindj aan de Vietnamaorlog.
2 mei - Eine Mirage van de Belzje Lóchmach sjtort neer in Vechta (D). De piloot kump óm net es 6 inweunersj van Vechta.
16 mei - 't Keuninkriek Sikkim wirt de 22e deilsjtaat van India.
27 mei - Biej ein bösóngelök in 't Èngelsje Hebden zint 32 doaje te betreure.
1 juni - ’t Drage van eine autogordel in de aoto wirt verplich gesjtèld in Nederlandj.
8 juni - Eine trein bótsj mèt eine angere trein biej Warngau-Schaftlach in Beiere (D). D'r valle 38 doaje.
15 juni - Pelé maak zien debuut in de Amerikaanse voetbalcompetitie veur de New York Cosmos.
25 juni - Mozambique wirt ónaafhankelik van Portugal.
15 juli - Apollo-Soyuz Test Project, wobiej de Amerikaanse Apollo en de Sovjet-Russische Sojoez-19 in de ruumde aan ein koppele: de eësjte samewirking in de ruumde tösje de tweë lenj is hiejmit ein feit.
20 juli - De Franse fitserenner Bernard Thévenet wint de Runj van Frankriek, veur Eddy Merckx.
22 juli - Bill Gates en Paul Allen sjlete ein euvereinkóms mèt Altair veur de levering van software in de computertaal Basic. Dit is de sjtart van hun bedrief Microsoft.
29 juli t/m 15 augustus - In Nederlandj is d'r sjprake van ein recordlang hittegolf.
29 augustus - De president van Venezuela, Carlos Andrés Pérez, teikent de wèt die regelt dat mèt ingank van 1 jannewarie 1976 de aoliewinning wirt genationaliseerd.
31 augustus - Hennie Kuiper wirt in Yvoir waereldkampioen fitserenne.
15 september - ’t Succesvolste album van Pink Floyd kump oet: "Wish you were here".
16 september - Papoea-Nuuj-Guinea wirt ónaafhankelik nao in henj te zin gewaes van Australië saer de Eësjte Waereldaorlog.
3 oktober - De Nederlandse directeur van AKZO in Ierland, Tiede Herrema, wirt óntveurd door tweë terroriste van ein van de IRA aafgesjeije sjplintergroepering. nao achtieën daag wirt zien verbliefplaatsj in Limerick óntdèk en 't hoes door ein groate peliesiemach ómsingeld. Nao opnuuj achtieën daag zenuweaorlog gaeve de óntveurdersj zich euver en kump Herrema vriej.
13 oktober - Äöpeningsceremonie van de zevende Pan-Amerikaanse Sjpele, gehawwe in Mexico-sjtad.
3 november - Biej de introductie van de waereldranglies van de proftennissters bezèt Chris Evert de eësjte plaatsj.
7 november - Biej 't opnuuj opsjtarte van eine Naftakraker biej DSM in Gelaen óntplóf dees insjtallatie es gevolg van 't braeke van ein leijing in de compressie-einheid. 14 mitwirkersj vènje de doad en 109 rake gewóndj.
11 november - Nao Mozambique verklaort ouch Angola zich ónaafhankelik van Portugal.
20 november – De Sjpaanse dictator Franco sjturf eine natuurlikke doad.
25 november - Suriname wirt een ónaafhankelikke repebliek.
2 december - Eine groep Zuid-Molukse jóngere kaap eine trein vlak biej 't Drentse dörp Wijster. Machinist J. Braam, dae verzèt pleeg, wirt vermaord. De passagiers F. Bulter en E. Bierling waere geëxecuteerd óm de eise van de kapersj krach biej te zètte. Ein lang patsjtèlling begint.
4 december - Zuid-Molukkersj bezètte 't Indonesisch consulaat in Amsterdam. Biej de giezelingsactie vilt eine doaje, de heër Abedy (52) dae oet ’t vinster sjrunk óm te óntsnappe.
14 december - Nao bemiddeling door ingenieur Manusama en mevrouw Soumokil gaeve de Molukse giezelnummersj in Wijster zich euver. De resterende giezelaersj kómme mèt de sjrik vriej. Door journalist Ger Vaders, ein van de gegiezelde, wirt hiejeuver later ein book oetgebrach getiteld IJsbloemen en witte velden.
19 december - De giezelnummersj in Amsterdam beëindige ouch hun actie.
30 december - De fusie van de Belzje gemeintes is ein feit door 't pas versjene Keuninklik Besjloet. 't Aantal gemeintes daalt van 2359 nao 589. Antwerpe zal pas in 1983 fusere mèt de randjgemeintes.
31 december – De lètste oetzenjing van de draodómroop is in Delft, 't lètste district wo dit systeem nog operationeel waas.

zónger datum

DAF geit zich weer gans toelègke op de productie van vrachwages. De divisie persoaneauto's in Bor wirt verkoch aan Volvo, die de productie van de Daf 66 euvernumme es Volvo 66.
Kernreactor Doel II wirt in gebruuk genómme.
De Franse president Valery Giscard d'Estaing neuëdigt de leijers van de Verenigde Sjtate, Wes-Duutsjlandj, Italië, 't Verenigd Keuninkriek en Japan oet veur ein besjpraeking in 't kesjteëlke van Rambouillet. D'r waere veural economische óngerwerpe besjpraoke. De deilnummersj sjpraeke aaf, óm vanaaf noe jeder jaor biej ein te kómme, ummer in ein anger landj.
De jeugblajer Sjors en Pep gaon same ónger de naam Eppo.
LEGO introduceert de Minifig, in 2003 ware al 3,7 miljard van dees pupkes geproduceerd. ^[1]

Nobelprieze

Natuurkunde: Aage Bohr, Ben Roy Mottelson en James Rainwater um de oontdèkking vaan de band tösse collectief beweging en de beweging vaan deilkes in atoomkerne en de oontwikkeling vaan 'n theorie umtrint de structuur vaan d'n atoomkern gebaseerd op dees verbinding."
Sjemie:
- John Warcup Cornforth "um zie werk aon de stereosjemie vaan enzym-gekatalyseerde reacties."
- Vladimir Prelog "um zien oonderzeuk nao de stereosjemie vaan organische molecule en reacties."
Geneeskunde: David Baltimore, Renato Dulbecco en Howard Martin Temin "um hun oontdèkkinge umtrint de interactie tösse tumorvirusse en 't genetisch materiaol vaan de cel."
Literatuur: Eugenio Montale "veur zien gans eige poëzie, die mèt groet artistiek geveul minselke weerdes heet opgevat mèt e gedesillusioneerd veuroetziech."
Vrei: Andrej Sacharov "um ziene strijd veur minserechte, oontwaopening en samewèrking tösse alle len" (bij verstek oetgereik).
Economie: Leonid Kantorovitsj en Tjalling Koopmans "um hun bijdraoge aon de theorie vaan optimaol touwwijzing."

Vrouw vaan 't Jaor

De Amerikaanse vrouw (bij naom geneump: Susan Brownmiller, Kathleen Byerly, Alison Cheek, Jill Conway, Betty Ford, Ella Grasso, Carla Hills, Barbara Jordan, Billie Jean King, Carol Sutton, Susie Sharp en Addie Wyatt)

Gebore

6 jannewarie - Silvia Pepels, Nederlandse triatlete
15 jannewarie - Mary Pierce, Franse tennisster
15 jannewarie - Sophie Wilmès, Belzje politica
18 jannewarie - Nurlaila Karim, Nederlandse (musical)actrice
1 fibberwarie - Martijn Reuser, Nederlandse voetballer
5 fibberwarie - Giovanni van Bronckhorst, Nederlandse voetballer
9 fibberwarie - Sander Dekker, Nederlandse politicus
19 fibberwarie - Katja Schuurman, Nederlandse actrice, model, zangeres en televisiepresentatrice
25 fibberwarie - Tatum Dagelet, Nederlandse televisiepresentatrice
5 miert - Sergej Ivanov, Russische fitserenner
9 miert - Roy Makaay, Nederlandse voetballer
13 miert - Stefan Aartsen, Nederlandse zjwömmer
13 miert - Claudia de Breij, Nederlandse cabaretiere, radio-dj en televisiepresentatrice
26 miert - Guus Vogels, Nederlandse hockeyer
29 miert - Jan Bos, Nederlandse sjaatser
8 april - Anouk, Nederlandse zangeres
10 april - Prins Floris, zoon van Prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven
19 april - Bram Lomans, Nederlandse hockeyer
22 april - Carlos Sastre, Sjpaanse fitserenner
30 april - David Moncoutié, Franse fitserenner
2 mei - David Beckham, Èngelsje voetballer
3 mei - Robert Slippens, Nederlandse baanfitserenner
8 mei - Enrique Iglesias, Sjpaanse zenger
8 mei - Ruben Nicolai, Nederlandse cabaretier
9 mei - George Boateng, Nederlands-Ghanese voetballer
9 mei - Marieke Wijsman, Nederlandse sjaatsster
14 mei - Nicki Sørensen, Deense fitserenner
20 mei - Isaac Gálvez, Sjpaanse fitserenner (gesjtorve 2006)
26 mei - Carl Verheijen, Nederlandse sjaatser
29 mei - Melanie Brown (artiestenaam Mel B.), Britse zangeres (o.a. Spice Girls)
4 juni - Angelina Jolie, Amerikaanse actrice en fotomodel
19 juni - Bert Grabsch, Duutsje fitserenner
21 juni - Rebecca Bijker, Nederlandse televisiepresentatrice
25 juni - Albert Costa, Sjpaanse tennisser
27 juni - Dennis van der Geest, Nederlandse judoka
30 juni - Ralf Schumacher, Duutsje autocoureur
2 juli - Daniel Kowalski, Australische zjwömmer en olympisch kampioen (2000)
5 juli - Dennis van Scheppingen, Nederlandse tennisser
6 juli - 50 Cent, Amerikaanse rapper
2 september - Tony Thompson, Amerikaans R&B- en soulzenger (gesjtorve 2007)
9 september - Michael Bublé, Canadese (jazz)zenger
16 september - Thekla Reuten, Nederlandse actrice
20 september - Juan Pablo Montoya, Colombiaanse autocoureur (o.a. NASCAR en Formule 1)
30 september - Wopke Hoekstra, Nederlandse politicus en minister vaan financië
5 oktober - Sophie Hilbrand, Nederlandse presentatrice en actrice
5 oktober - Kate Winslet, Britse actrice
8 oktober - Nienke Römer, Nederlandse actrice
9 oktober - Sean Lennon, Britse zenger en musicus (zoon van John Lennon en Yoko Ono)
12 oktober - Marion Jones, Amerikaanse atlete en olympisch kampioene
14 oktober - Floyd Landis, Amerikaanse fitserenner
24 oktober - Rolf Landerl, Oasteriekse voetballer
1 november - Erben Wennemars, Nederlandse sjaatser
3 november - Grischa Niermann, Duutsje fitserenner
3 november - Alexander De Croo, Premier vaan 't Belsj
30 november - Linda Wagenmakers, Nederlandse actrice en zangeres
18 december - Vincent van der Voort, Nederlandse darter
21 december - Charles Michel, Belzje politicus
23 december - Robert Bartko, Duutsje (baan)fitserenner
26 december - Marcelo Ríos, Chileense tennisser
27 december - Heather O'Rourke, Amerikaanse actrice (gesjtorve 1988)
27 december - Patrick Paauwe, Nederlandse voetballer
30 december - Tiger Woods, Amerikaanse golfer
31 december - Rob Penders, Nederlandse voetballer

Gesjtorve

22 jannewarie - Klaas Voskuil (79), Nederlandse journalist
3 fibberwarie - William David Coolidge (101), Amerikaanse natuurkundige
3 fibberwarie - Henri Frans de Ziel (60), Surinaamse dichter (Trefossa)
8 fibberwarie - Robert Robinson (88), Britse chemicus
14 fibberwarie - Heintje Davids (87), Nederlandse zangeres
18 fibberwarie - Gerardus Johannes Marinus van het Reve (82), Nederlandse journalist en sjriever, vader van Gerard Reve
27 fibberwarie - Joep Franssen (75), Nederlands-Limbörgse fietsrenner
9 miert - Marie Gevers (91), Vlaamse Franstalige sjriefster
15 miert - Aristoteles Onassis (68), Griekse reder, man van Jacqueline Kennedy
29 miert - Thomas Green (80), Britse sjnelwanjelaer en Olympisch kampioen
5 april - Victor Marijnen (58), Nederlandse minister-president
7 april - Jan Boon (92), Nederlandse kunstenaer
7 april - IJsbrand Hendrik de Zeeuw (52), Nederlands politicus en burgemeister
12 april - Josephine Baker (69), Amerikaanse danseres, zangeres en actrice
13 april - François Tombalbaye (56), Tsjadische president
15 april - Richard Conte (65), Amerikaanse acteur
27 juni - Robert Stolz (94), Oasteriekse componist en dirigent
28 juni - Serge Reding (33), Belzje gewichheffer
10 juli - Achille Van Acker (77), Belzje politicus
23 juli - William Tubman (75), president van Liberia
3 augustus - Annie Bos (88), Nederlandse actrice
4 augustus - Sam Olij (74), Nederlandse bókser
9 augustus - Dmitri Sjostakovitsj (68), Russische componist
27 augustus - Haile Selassie (83), keizer van Ethiopië
6 september - Rien van Nunen (63), Nederlandse acteur
2 november - Pier Paolo Pasolini (53), Italiaanse dichter, sjriever en filmregisseur
19 november - Gerrit Bolhuis (69), Nederlandse beeldhouwer
20 november - Francisco Franco (82), Sjpaanse dictator
29 november - Tony Brise (23), Britse autocoureur
29 november - Graham Hill (46), Britse autocoureur
4 december - Hannah Arendt (69), Joads-Duutsj-Amerikaanse filosofe
24 december - Bernard Herrmann (64), Amerikaanse filmcomponist

Aristoteles Onassis, gesjtórve op 15 mieërt 1975.
Aristoteles Onassis, gesjtórve op 15 mieërt 1975.
Victor Marijnen, Nederlandse premier, gesjtórve op 5 april 1975.
Robert Stolz, gesjtórve op 27 juni 1975.
William Tubman, president van Liberia, gesjtórve op 23 juli 1975.
Haile Selassie, gesjtórve op 27 augustus 1975.
Francisco Franco, gesjtórve op 20 november 1975.
Graham Hill, gesjtórve op 29 november 1975.