Gaius Asinius Pollio (consul 40 a.C.n.)

In Republica Romana, Gaius Asinius Pollio (76 a.C.n. ut videtur - 4 vel 5 p.C.n.) fuit fautor Caesaris, ac post mortem dictatoris, Marci Antonii et triumvirorum. Consulatum per breve tempus anno 40 a.C.n. gessit. Praecipue tamen scriptor fuit, orator, historicus, poeta, amicus Catulli, Vergilii, Horatii.

Vide etiam paginam fere homonymam: Gaius Asinius Pollio.

De origine et familia

Marrucinorum fines in Italia antiqua, unde familia Asiniorum originem trahit.

E Marrucinis in Italia Asinii oriundi fuisse creduntur^[1]: itaque Gaius Asinius Pollio homo novus Romae fuit, a Caesare, ut multi alii, promotus. Sub Augusto tamen gens illa inter patricios adlecta est ac filius eius Asinius Gallus anno 8 a.C.n., nepotes vero Asinius Pollio anno 23 et Marcus Asinius Agrippa anno 25 et Servius Asinius Celer anno 38 consules fuerunt.

De cursu honorum

Primo, ut Cicero, ad summa per oratoriam artem pervenire Romae conatus est (litterarum enim studiosus a prima iuventute fuit). Postquam vero unum e tribunis plebis anni 56 a.C.n.qui triumvirorum commodis inservierat, Gaium Catonem, frustra accusavit nec causa apud iudices praevaluit (54 a.C.n.), ad Caesarem ac militiam sese convertit. Caesari adstabat cum Rubiconem transiit^[2] (mense Ianuario anni 49 a.C.n.). Mox e Sicilia Catonem propraetorem expulit atque provinciam in potestatem Caesaris redegit^[3] ac postea in Caesarianis castris cum Curione in Africa pugnavit adversus Pompeianos et regem Iubam^[4] : tum cum paucis cladi superfuit. Pugnae apud Pharsalum quoque interfuit (48 a.C.n.)^[5] ; anno 47 a.C.n. vero Romae remansit ac Dolabellae consiliis de tabulis novis obstitit^[6]. Deinde Caesarem in Africam secutus est (46 a.C.n.)^[7], donec tandem anno 45 a.C.n. praetor factus est et Caesarem in Hispaniam comitatus est. Post praeturam Hispaniam ulteriorem pro praetore rexit (44 et 43 a.C.n.). Ibi cum tribus legionibus validis adversus Sextum Pompeium rebellantem pugnavit^[8] : nam mortuo Caesare, consuli Marco Antonio favit. Itaque postquam ille ad Mutinam ab exercitibus senatoriis victus est (Aprilis 43), Asinius Pollio ei suum exercitum obtulit atque secundi triumviratus constitutioni operam dedit.

Gentes Illyrici antiqui : de Parthinis Asinius Pollio triumphavit, qui in meridionali parte incolunt.

Anno 42 et 41 a.C.n. in Gallia Cisalpina (quae provincia Marco Antonio, prima inter triumviros partitione, obvenerat), agros veteranis Caesaris ac Marci Antonii divisit . Tum Vergilio ob litterarum amorem praedia sua servavit ; ob quae beneficia gratus poeta Asinio quartam et octavam eclogas dedicavit. Cum autem post victoriam triumvirorum apud Philippos dissensiones inter victores ortae essent, quae paene in apertum bellum evaserunt, Pollio in fide quidem Antonii copias suas retinuit^[9], sed maxime hoc impense egit, ut Octavianum Marco Antonio reconciliaret^[10] : quod postquam effecit ("Pax Brundisina" autumno anni 40 a.C.n.), consulatus per breve tempus, usque ad finem anni, ei delatus est. Anno sequenti Illyricum proconsul rexit et gentem Parthinorum ibi devicit, de quibus mense Octobri anni 39 a.C.n. Romae triumphum egit^[11].

Tum longe a discordiis civilibus recessit nec bello Actiaco ullo modo interesse passus est, etsi ab ambobus partibus sollicitatus. Reliqua aetate sua velut artium et litteratorum hominum patronus fuit. Itaque cum Augustus principes civitatis ad Urbem Romam ornandam exemplo suo imitando hortaretur, Asinius Pollio Atrium Libertatis magno sumptu restituit, ubi bibliothecam publicam primus Romanorum condidit^[12] et pulcherrima signa optimorum artificum Graecorum collegit ac populo exhibuit. Orationes etiam nonnumquam, clientium suorum defendendorum causa, apud iudices habuit quas postea edidit.

De scriptis eius

Prima iuventute Asinius Pollio eosdem circulos litteratos frequentasse atque poeta Catullus videtur, postea vero recitationum consuetudinem instituisse, quae diu viguit sub Imperatoribus Romanis. Amicos ad novissimum opus ab ipso audiendum auctor invitabat. Illae recitationes velut eventa litterarum Reipublicae erant.

Multa quidem scripsit omni genere, sed nisi brevia excerpta a posterioribus scriptoribus tradita et tres epistulae ad Ciceronem missae, nihil ad nos pervenit.

• Historias discordiarum civilium conscripsit, res gestas a primo triumviratu (unde Sallustius cessaverat) usque ad annum 42 a.C.n. comprehendens. Cum Asinius saepe ipse res vidisset quas narrabat, hac historia multi auctores ut fonte usi sunt, inter quos Appianus Alexandrinus, Suetonius, Dio Cassius, Plutarchus, Strabo memorandi. An "sine ira et studio" historicus fuerit, dubitari licet, cum in rebus ipsis constantissimum Caesarianum semper se praestitisset. Etiamsi sub Augusto, non modo non assentator principis fuisse, sed etiam veterem libertatem saepe retinuisse a multis auctoribus traditus est.
• Orationes nonnullas etiam edidit, e quibus saepissime a Quintiliano (necnon a Tacito) citantur libri Pro heredibus Urbiniae inscripti ; quae oratio mediis Augusti temporibus habita est.^[13] Genus orandi valde dissimile Ciceronis elegit : nam, ut multi illa aetate, Atticos oratores aemulari cupiebat. Itaque plus quam semel "diligentiam" Pollionis Quintilianus laudavit, id est accuratam subtilitatem.
• Tragoedias aliaque carmina a se inventa, amicis accersitis, publice recitabat.
• De grammatica quoque et ratione scribendi nonnulla, fortasse etiam commentarios ad Vergilii opera (si de hoc Asinio agitur, dubitant enim periti homines). Genus certe dicendi ipsius Pollionis a Seneca "salebrosum et exsiliens" dicitur : nihilominus ei secundum locum post Ciceronem et ante Titum Livium tribuit.

Pollionis iudicia acerba de ceteris auctoribus memoriae tradita sunt. Ciceronis praesertim gloriam odio suo persecutus est : itaque "infestissimus famae Ciceronis" a Seneca patre iure dictus est. Apud Titum Livium "Patavinitatem" (nam Patavii natus erat) reprehendebat, apud Sallustium verborum obsoletorum atque exquisitorum adfectationem. Caesarem saepe non vera in Commentariis scripsisse adfirmabat (quod quidem iudicium aequum hodie videri potest). Exempli gratia cum Caesar Pompeianorum quindecim milia pugna Pharsalica perisse scripsisset^[14], Asinius sex milia tantum eorum fuisse adseverabat^[15]. Aetas iniurias Pollionis vindicavit : nam scriptores ab eo reprehensos hodieque legere possumus, quae ipse scripsit deperdita sunt.

Notae

1. Nam Herius Asinius, praetor Marrucinorum bello sociali occisus, avus fortasse huius Asinii Pollionis fuit (Titus Livius Periocha 73 et Appianus, BC I,181).
2. Plut., Caes. 32.
3. Appianus, Bell. civ. II,40. Plut., Cat. min. 53.
4. Appianus, Bell. civ. II,45-46.
5. Appianus, Bell. civ. II,82. Plut., Pompeius 72 et Caesar 46.
6. Plut., Ant. 9
7. Plut., Caes. 52.
8. Dio Cassius XLV,10.
9. Ita legiones ab Octaviano in Hispaniam missas a transitu Alpîum arcebat (Appianus, Bell. civ. V,80) vel Lucio Antonio Perusii obsesso auxilio -prudenter quidem- venit (ibid. 130-131 et 141).
10. Appianus BC V,272
11. Cassius Dio XLVIII,41.7.
12. Ovidius, Tristia III,1,71-72.
13. Pro Lamia quoque orationem scripsit ubi in Ciceronis memoriam vehementer invectus est.
14. Bell. civ. III.99.
15. Plut., Pompeius 72. Confer Appianum, BC II.82.

Fontes

• Appianus, libro secundo Bellorum civilium 40, 45-46, 82 necnon libro tertio 190, 304, 331-332, 399 et libro quarto 46, 352 et libro quinto 80, 121-141, 208-212.
• Catullus Carmen XII.
• Cicero, libro decimo Epistularum ad familiares ep. 31-33 (ab ipso Pollione scriptae) necnon libro undecimo ep. 9.
• Dio Cassius libro XLV Historiae Romanae cap. 10.
• Florus, libro secundo Epitomae rerum Romanarum, capite vicesimo quinto.
• Aulus Gellius, libro decimo Noctium Atticarum cap. 26
• Horatius, libro secundo Carminum, carmen primum.
  • libro primo Sermonum, 10,42.
• Nicolaus Damascenus, de Vita Augusti XXVIII.112 (fragmentum 130)
• Plinius Maior, libro VII Historiae Naturalis capitulo 115 et libro XXXV cap. 10 necnon libro XXXVI cap. 23-24 et 33.
• Plutarchus, Pompeius 72
  • Cato minor 53
  • Caesar 32, 46, 52.
  • Antonius 9
• Quintilianus, libro primo de Institutione oratoria capitibus 5,6,8 necnon libro quarto cap.1 et libro septimo cap.2 et libro nono cap.2 et 4 et libro decimo cap.1 et 2 et libro duodecimo cap. 1,6,10,11.
• Seneca maior, libro secundo Controversiarum III,13 et 19 necnon V,10 et 19 ; libro quarto in Praefatione et passim ; libro septimo IV,3 et 7 etc.
  • Suasoria VI,15,24-27.
• Seneca minor, Epistulae morales ad Lucilium, ep. 100.
• Strabo libro quarto Geographicorum cap. 3.2-3
• Suetonius, De vita Caesarum, in Vita Divi Iuli capitulis 30,55,56, Divus Augustus cap. 29 et 43, Divus Claudius cap. 13.
  • De grammaticis cap. 10.
• Tacitus, Annales IV,34.
  • Dialogus de oratoribus 21,25,34 et 38
• Titus Livius Periocha 120.
• Velleius Paterculus, libro secundo Historiae Romanae capitibus 53,63,73,76 et 86.
• Vergilius, Eclogae III (v. 84-90), IV et VIII.

Lege etiam (si placet)

Anglice

• Ludovicus Feldman, 'Asinius Pollio and His Jewish Interests', Transactions and Proceedings of the American Philological Association 1953(84) ː 73-80 = Studies in Hellenistic Judaism 37-44 apud Guglum librorum
  • 'Asinius Pollio and Herod's sons', The Classical Quarterly, 1985(35) ː 240-243
• Susan Lutton, Asinius Pollio, 2012 Hic legere potes

Francogallice

• Iacobus André: La vie et l'œuvre d'Asinius Pollion. Paris, Klincksieck, 1949
• Henricus Bardon: La Littérature latine inconnue. Tome II, l'époque impériale. Paris, Klincksieck, 1956.
• Marie-Claire Ferriès, Les partisans d'Antoine : des orphelins de César aux complices de Cléopâtre. Burdigalae : Ausonius, 2007 : 335-340

Italiane

• Aemilius Gabba, 'Note sulla polemica anticiceroniana di Asinio Pollione' RSI 1957(69) : 317-339.
• Giuseppe Zecchini, 'C.Asinio Pollione. dall'attività politica alla riflessione storiografica' in Aufstieg und Niedergang der roemischen Welt 1982, II,30,2 : 1265-1296. ISBN 3-11-008699-9

Latine

• Thorbecke (Iohannes Rudolphus), Commentatio de C. Asinii Pollionis vita et studiis doctrinae, Lugduni Batavorum, apud HW Hazenberg Juniorem, 1820

Theodisce

• Der Neue Pauly, Bd 2, 1997 : sub lemmate.

Antecessores: P. Servilius Isauricus II et Lucius Antonius

Consul 40 a.C.n. cum Gnaeo Domitio Calvino II

Successores: Gaius Calvisius Sabinus et Lucius Marcius Censorinus