spêde

Kurmancî

Navdêr

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	spêde	spêde
Îzafe	spêdeya spêda	spêdeyên spêdên
Çemandî	spêdeyê spêdê	spêdeyan spêdan
Nîşandera çemandî	wê spêdeyê wê spêdê	wan spêdeyan wan spêdan
Bangkirin	spêdeyê spêdê	spêdeyino spêdino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	spêdeyek spêdek	spêdeyin spêdin
Îzafe	spêdeyeke spêdeke	spêdeyine spêdine
Çemandî	spêdeyekê spêdekê	spêdeyinan spêdinan

spêde mê

1. destpêka rojê, dema roj hiltê, dema mirov ji xewê şiyar dibin

   Ji spêdeya zû ve me dest bi kar kiriye.

   Min spêdê zû têşt xwar.

   Hemû spêdeyan werzişê dikim.

   Demjimêr heftî spêdê ez diçim dibistanê

   • Berê spêdeyê zû babê wê ji xew rabû, mehîn bire ser avê û anî (...) — (Sidqî Hirorî, Kurê Zinarê Serbilind, Weşanên Nûdem, Stokholm, 1996)
   • Firaqê, şev bi axir çû
     Spêde kifş-i bû dîsa
     Merîxa nehsê ava bû — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: سپێده‌‎

Herwiha

• sipeyde
• sipêde
• speyde

Hevmane

• berbang
• beyan
• beyanî
• serê sibê
• sibe (2)
• sibbeyanî
• sihar
• şefeq
• sibeng

Dijmane

• êvar

Etîmolojî

Hevreha pehlewî spêtek, ji zimanên îranî, têkildarî spî ku bi pehlewî spêd û bi avestayî speête bû û bi farisî sepîd / sipîd / sefîd / sifîd e. Ji proto-hindûewropî *ḱweyt- (biriqîn, geş bûn) (*kw- ya proto-hindûewropî di zimanên arî dibe çv, dûv re sv û taliyê sp), proto-hindûaryanî *spêt-. Bo zêdetir agahiyan binere spî. Lê dikare ji zimanekî samî jî be, bo nimûne akadî ṣippar(r)ātu.

Bi zazakî: şodir(sodir/şewdir), siba, spêde, beyanî

Jê

• spêdeyan
• spêdeyane
• spêdeyî

Werger

• Almanî: Aurora → de m, Morgendämmerung → de m, Morgenrot → de n, Morgenröte → de m, Tagesanbruch → de m, Zwielicht → de n, Morgen → de n, Morgengrauen → de m, ^?Früh → de m
• Çekî: ráno → cs
• Çînî: 晨 → zh
• Danmarkî: morgen → da
• Endonezyayî: pagi → id
• Erebî: صباح‎ → ar, ^?الإبكار‎, ^?الإصباح‎, ^?الأقرح‎, ^?الصادع‎, ^?الصبح‎, ^?الصبحیة‎, ^?الصبیحة‎, ^?الصدیع‎, ^?الصریم‎, ^?العاطس‎, ^?العصر‎, ^?الغارض‎, ^?الغد‎, ^?الغداة‎, ^?الفاضح‎, ^?الفتق‎, ^?الفجر‎, ^?الفرقان‎, ^?الكفة‎, ^?اللیاح‎, ^?بلجة‎, ^?غدیة‎
• Esperantoyî: matenon → eo, mateno → eo, matene → eo
• Estonî: hommikust, hommikul
• Farisî: صبح‎ → fa, شروع روز‎, سرصبح‎, بامداد‎ → fa
• Fînî: aamu → fi, huomen → fi
• Fransî: matin → fr, matinée → fr
• Holendî: morgen → nl
• Îbranî: שחרית‎ → he, שחר‎ → he
• Îngilîzî: aurora → en, dawn → en, daybreak → en, morning → en, ^?cockcrow → en, ^?morn → en, ^?dayspring → en, ^?peep of day → en
• Îrlendî: maidin → ga
• Îtalî: mattina → it
• îzlendî: morgun
• Japonî: 朝 → ja
• Katalanî: matí → ca
• Koreyî: 아침 → ko (achim)
• Luksembûrgî: moien, moie
• Makedonî: utro (utro)
• Mecarî: reggel → hu
• Norwecî: morgen → no
• Polonî: ranek → pl
• Portugalî: manhã → pt, (li Brezîlyayê herwiha:) madrugada
• Romanyayî: dimineaþã
• Rusî: утро → ru (utro)
• Sirboxirwatî: jutro → sh
• Skotî: màireach
• slovenî: zjutraj, jutro, dopoldne
• Somalî: subaxnimo, subax, saaka
• Spanî: mañana → es
• Swêdî: morgon → sv
• tayî, taylendî: สิ่งที่ยีในอนาคต
• Talişî: maşte
• afrîkansî: môre
• Tirkî: beyan → tr, fecir → tr, ferda → tr, seher → tr, şafak → tr, sabah → tr, tan → tr, ^?sabahın alacakaranlığı
• Tirkmenî: irden, ertir
• xirwatî: jutro
• Yûnanî: πρωί → el (proí)