Dewleta Memlûkan

Dewleta Memlûkan (bi erebî: سلطنة المماليك‎) wekî jî wek împeratoriya Memlûkan an jî Misir a Memlûkî tê naskirin, dewleteke dîrokî ye ku ji aliyê eyûbiyan ve li Misirê hatiye damezrandin. Serweriya wan bêhtirî 200 salî li Misir, Sûrî, Filistînê û Erebistana Siûdî berdewam bûye.

Dewleta Memlûkan سلطنة المماليك Erebî
← 1261 — 1517 →
Al Nîşan
Nexşeya Memlûkiyan di sala 1317an de
Agahiyên gelemperî
Rêveberî		Xanedan
Paytext		Qahîre
Ziman		Erebî
Dîn		Islam
TBH		{{{tbh}}}
TBH/sal		{{{tbh kes}}}
Dirav		{{{dirav}}}
Dem		{{{dem}}}
Nîşana înternetê		{{{nîşana înternetê}}}
Kd. telefonê		{{{koda telefonê}}}
{{{agahîgelemp1 sernav}}}		{{{agahîgelemp1}}}
{{{agahîgelemp2 sernav}}}		{{{agahîgelemp2}}}
{{{agahîgelemp3 sernav}}}		{{{agahîgelemp3}}}
{{{agahîgelemp4 sernav}}}		{{{agahîgelemp4}}}
{{{agahîgelemp5 sernav}}}		{{{agahîgelemp5}}}
Gelhe
		{{{gelhe}}}
		{{{gelhe2}}}
		{{{gelhe3}}}
		{{{gelhe4}}}
		{{{gelhe5}}}
Rûerd
		{{{rûerd}}}
		{{{rûerd2}}}
		{{{rûerd3}}}
		{{{rûerd4}}}
		{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
		{{{bûyer1}}}
		{{{bûyer2}}}
		{{{bûyer3}}}
		{{{bûyer4}}}
		{{{bûyer5}}}
		{{{bûyer6}}}
		{{{bûyer7}}}
		{{{bûyer8}}}
		{{{bûyer9}}}
		{{{bûyer10}}}
		{{{bûyer11}}}
		{{{bûyer12}}}
Serwerî
{{{sernav serokA}}}
Ji 1261		Elmustensir (xelîfe)
heta 1508-1516		Elmutewekkil III (xelîfe)
Ji 1250		Şecer Edurr (siltanê pêşîn)
heta 1517		Tûman Bey II (siltanê dawî)
		{{{serokA5}}}
		{{{serokA6}}}
{{{sernav serokB}}}
		{{{serokB1}}}
		{{{serokB2}}}
		{{{serokB3}}}
		{{{serokB4}}}
		{{{serokB5}}}
{{{sernav serokC}}}
		{{{serokC1}}}
		{{{serokC2}}}
		{{{serokC3}}}
		{{{serokC4}}}
		{{{serokC5}}}
{{{sernav serokD}}}
		{{{serokD1}}}
		{{{serokD2}}}
		{{{serokD3}}}
		{{{serokD4}}}
		{{{serokD5}}}
{{{sernav serokE}}}
		{{{serokE1}}}
		{{{serokE2}}}
		{{{serokE3}}}
		{{{serokE4}}}
		{{{serokE5}}}
		{{{serokE6}}}
		{{{serokE7}}}
		{{{serokE8}}}
		{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
	{{{perleman}}}
		{{{perleman1}}}
		{{{perleman2}}}
		{{{perleman3}}}
		{{{perleman4}}}
		{{{perleman5}}}
Ya berê Ya paşê Xanedana Eyûbiyan Împeratoriya Osmanî

Dîrok

Mirovekî memlûk li Helebê (Sûrî)

Paşxane

Selahedîn ku damezrênerê desthilatdariya Eyûbî bû (1171-1260 lî Misre), Misrê û Sûriye heya 1341, beşên Erebistan û Firat welatên di bin desthilatdariya wî de ne. Piştî mirina wî di 1193 de, Misir, di bin destê kurekî wî de, dîsa bû padîşahiya xwe. Yek ji cîgirê Selahedîn, Melîk es-Salih Eyûb, ji Çerkez û Tûra dora 1240 hezar kole kirîn, wan di bikaranîna çekan de perwerde kir û ji wan parêzvanek xurt çêkir. jê re dibêjin cerdevanê Memlûkan, yanî koleyan. Di sala 1249an de di dema Serga Xaçperestan a Heftemîn de mir û li şûna wî kurê wî Tûran Şah ku sala din ji aliyê leşkerên koleyan ve ku niha bûne xwediyê Misrê, hat kuştin.

Destûra destpêkê

Dema Memlûk hatin ser hikûm, li padîşahiyê bêîstîqrarîyek siyasî hebû, bi şer û pevçûnan û gelek caran guhertinên desthilatê. Di sala 1254an de komeke Memlûkan di bin serokatiya Seîf ed-Dîn Qutuz de desthilatdarî girt û Baxrîtên Turanî (Beharî) ku wê demê serdest bûn, ku li şûna wan bi Xanedaniya Eyûbiyan re li Sûriyê hevalbend bûn, derxistin. Dema ku Mongolan di sala 1258an de di bin destê Hülegü xan de êrîşî Sûriyê kirin, her du koman aştiyek demkî pêk anîn. Wan di Şerê Eyn Celût de Mongolan têk birin û şerê navxweyî ji nû ve dest pê kir. Di sala 1260 de, Qutuz ji aliyê Baibars el-Bunduqdari ji Beharîyan ku xwe sultanê nû îlan kiribûn, hat kuştin. Di bin serweriya wî de, împeratoriya Memlûk hate yekkirin û aramkirin û gelek êrîş li dijî dewletên xaçparêz cîran pêk anî.^[1] Di sala 1291 de Ekrê hat zeftkirin. Baharî dê heta dawiya sedsala 14'an bibin xanedana desthilatdar a Siltanatiya Memlûkan.

Di sala 1261an de Beybar li Qahîre perestgehek da neviyên Ebbasî Xelîfeyên Bexda. Xelîfeyê dawîn ê desthilatdar li Bexdayê piştî fetihkirina Bexdayê di sala 1258an de ji aliyê mongolan ve hat îdamkirin. Li dîwana Memlûkan, "xîlafeta siyê" wê demê weke kargeheke manewî ya mîrasî hat parastin heta ku welat ji aliyê Osmaniyan ve hat dagirkirin. 1517, lê pir hêza rastîn ne di destê van xelîfeyan de bû, lê di pratîkê de siltanên Memlûk bindest bûn û ji ber vê yekê bi desthilatdariya wan a olî ve sînordar bûn.

Xanedaniya Burcî

Tax di sala 1382an de ji aliyê xanedaneke Memlûkî ya nû, Borcîtiyên Çerkez (Xanedana Burcîyan), di bin destê Sultan Barkuk de hat hilkişandin. Di nav siltanên wan de yê herî girîng Kansuh el-Ghury (1501-16) bû, ku di 1503-13 de li Okyanûsa Hindî bi Portekîzî re şer kir da ku ji bo xwe û bazirganiya Venetya rizgar bike Hindistan. Dema ku destûr da qasidên şah Îsmaîl Safî yên Faris ji bo Komara Wênîsê bi serbestî derbasî Sûriyê bibin, di demekê de bi Siltanê Osmanî Selîm I re ket pevçûnê. dema ku Împeratoriya Osmanî ji van her du hêzan hat tehdît kirin. Selîm jî hêrs bû ku Kansûh li Misrê perestgehek da îdiakarê osmanî yê text.

Hêzên osmaniyan bindestê Memlûkan Dulkadir têk birin û di sala 1516an de êrîşî Sûriyê kirin, li Merc-Dabikê li nêzîkî Helebê artêşa Memlûk têk bir. Siwariyên Memlûkan nikarîbûn li hember topên osmanî li ber xwe bidin, Siltan Kansuh ket û cîgirê wî Tuman Beg II nekarî pêşî li Selîm bigire ku Qahîre û tevahiya Misrê di sala 1517an de bi dest bixe. Lêbelê Memlûkan di gelek waran de li Osmaniya nû wilayeta Misrê wek çîneke esilzade pozîsyona xwe ya pêşeng parastibûn û carinan ji waliyên osmanî zêdetir hêz bi dest dixistin.

Siltanên memlûk

Siltanên Behrî (1250-1381)

• Um Xelîl Ismet Edunya we'Dîn Şecer Edurr (1250)
• Qelêwun (1279–1290)
• al-Aschraf Chalil (1290–1293)
• an-Nasir Muhammad I. (1293–1294)
• al-Adil Kitbugha (1294–1296)
• al-Mansur Ladschin (1296–1299)
• an-Nasir Muhammad I. (1299–1308)
• al-Muzaffar Baibars II. (1308–1309)
• an-Nasir Muhammad I. (1309–1341)
• al-Mansur Abu Bakr (1341)
• al-Aschraf Kudschuk (1341–1342)
• an-Nasir Ahmad I. (1342)
• as-Salih Ismail (1342–1345)
• al-Kamil Schaban I. (1345–1346)
• al-Muzaffar Haddschi I. (1346–1347) kuştin
• an-Nasir al-Hasan (1347–1351)
• as-Salih Salih (1351–1354) abgesetzt
• an-Nasir al-Hasan (1354–1361)
• al-Mansur Muhammad II. (1361–1363)
• al-Aschraf Schaban II. (1363–1377)
• al-Mansur Ali II. (1377–1381)
• Selahedîn Elmelik Elmuzefer Hacî II yê kurê Şeban II Nasiredîn (1389-1390)

Siltanên Burcî (1382-1517)

• Seyfedîn Elmelik Ezahir Barqûq Elyebuxawî (1382–1389 û 1390–1399)
• Farad (1399–1405)
• al-Mansur Abd al-Aziz (1405)
• Farad (1405–1412)
• al-Mustain (1412)
• al-Mu'aiyad (1412–1421)
• al-Muzaffar Ahmad II. (1421)
• az-Zahir Tatar (1421)
• as-Salih Muhammad III. (1421–1422)
• Barsbay (1422–1438)
• al-Aziz Yusuf (1438)
• Dschaqmaq (1438–1453)
• al-Mansur Uthman (1453)
• al-Aschraf Sayf ad-Din Inal (1453–1461)
• al-Mu'ayyad Ahmad III. (1461)
• Chuschqadam (1461–1467)
• az-Zahir Bilbay (1467)
• Timurbugha (1467–1468)
• Qait Bay (1468–1496)
• an-Nasir Muhammad IV. (1496–1498) Kuştin
• az-Zahir Qansuh I. (1498–1500)
• al-Aschraf Dschanbalat (1500–1501)
• al-Adil Tuman Bay I. (1501)
• al-Aschraf Qansuh II. al-Ghuri (1501–1516)
• Elmelik Eleşref Tûman Bey II (1516–1517)

Mijâren têkildar

• Xanedana Eyûbiyan
• Împeratoriya Osmanî
• Xanedana Bahriyan

Wêje

Çavkanî

1. "Egypt - The Mamluks, 1250-1517". countrystudies.us. Roja gihiştinê 14 adar 2024.

Girêdanên derve