Destpêkirin
From Wikipedia, the free encyclopedia
Destpêkirin yan jî Xwiliqandin[1] (bi yewnanî: Γένεσις Génesis; bi îbranî: בְּרֵאשִׁית, Bərēʾšīṯ) pirtûka yekem a Încîla îbranî û Peymana Kevin a xiristiyanan e.[2] Navê wî yê îbranî wekî navê wî ya pêşî Bereshit e. Genesîs pirtûka afirandina dinyayê û dîroka destpêkirinê ye.[3]
Tanah - ehdên kevin |
---|
![]() |
Tevrat - pentatok |
Despêkirin · Pirtûka derketinê · Leviticus · Pirtûka hêjmaran · Dubarekirina qanûna |
Pirtûkên dîrokî |
Yeşu · Pirtûka dadgeran · Rut Samuela yekem · Samuela duyem |
Pirtûkên helbestî |
Eyûp · Mezmuran |
Pêxember |
İşaya · Yeremya |
Zanyarên nûjen tînin ziman ku ji sedsala 19an û pê ve, dibînin ku pirtûk bi sedan sal piştî ku Mûsa jiyaye, di sedsalên 6em û 5em berî zayînê de hatiye nivîsandin. Li ser bingeha şirovekirina zanistî ya delîlên arkeolojîk, genetîkî û zimanî, pir zanyar Genesis wekî mîtolojiya Cihû-Xiristiyanî dibînin.
Ev li du beşan tê dabeş kirin, dîroka seretayî (beş 1-11) û dîroka bav û kalan (beş 12-50).[4] Dîroka seretayî têgînên nivîskar di derbarê cewhera xwedawend û têkiliya mirovan bi afirînerê wê re destnîşan dike: Xwedê dinyayek ku ji mirovan re baş û guncaw e diafirîne, lê dema ku mirov wê bi gunehan xera bike Xwedê biryar dide ku afirandêriya wî hilweşîne, tenê Nûh û malbata wî ya rast diparêze ku têkiliya di navbera mirov û Xwedê de ji nû ve saz bikin.[5]
Bi emrê Xwedê, ji dûndana Nûh Birahîm ji cihê jidayikbûna xwe (ji bajarê Ur a Sumerê) here welatê Kenanê, ku Xwedê daye, ku ew li wir wekî xerîb dimîne, wekî kurê wî Îshaq û neviyê wî Aqûb. Naviyên Yaqûb dibe "Îsraîl" û bi zarê kurê wî Yûsif, zarokên Îsraêl bi tevayî 70 kes bi malên xwe ve diçin Misrê. Destpêbûn ji bo amadekirina hatina Mûsa li Îsraêl û li Misirê bi dawî dibe.