From Wikipedia, the free encyclopedia
Мандарин — жемістің бір түрі. Мандарин (Cіtrus retіculata) — руталар тұқымдасына жататын мәңгі жасыл аласа ағаш. Шыққан жері Үндіқытай, Қытай, Жапония. 1805 жылдан Еуропа елдеріне жерсіндіріле бастады. Қытай, Испания, Мексика, Жапония, т.б. елдердің субтропиктік және тропиктік аудандарында өсіріледі. Биіктігі 2 — 3 м, діңгегінің бұтақтары тармақталып өседі. Сабақтары жасыл. Жапырағы жұмыртқа пішінді сопақшалау келеді. Басқа цитрустарға қарағанда жапырағының сабағы жіңішкелеу және ол ең тез пісетін әрі көп жеміс беретін ағаш. Мамыр — шілде айларында гүлдейді. Гүлі ақ түсті, майда. Қараша — желтоқсанда жеміс береді. Жемісінің салмағы 60 — 80 г, түрі қою сарғыш, дөңгелектеу. Жемісінің шырынында 7,4% қант, 0,8 — 0,9% қышқыл, С және Р витаминдері, ал қабығының құрамында біріктіргіш заттар, көп мөлшерде эфир майы, т.б. бар. Көшеті отырғызылғаннан кейін 3 — 4-жылда жеміс бере бастайды. 1 жылда 10 — 12 жылдық ағаштың 1 га-сынан 500 ц-дей өнім алынады. Суыққа төзімді, жапырақтары –6,5°С-қа дейін үсімейді. Әк және қарашірігі мол құнарлы топырақта жақсы өседі.[1]
| Mandarin orange | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Citrus reticulata Blanco |
Отаны Қытай, атауы да қытайлардан келген. Португалдар қытай феодал, чиновниктерді Мандарин деп атаған екен. Ал осы жеміске тек Мандариндер ғана ие болған. Кейбір елдерде Танжерин деп аталады екен, сондықтан бұл жемістің кейбір гибридтері танжело (мандарин х грейпфрут), тангор (мандарин х апельсин), ичандарин (ичанг х Сатсума мандарині) деп аталады. Сатсума - шемешкісіз мандарин сорты.
Ағаш мөлшері бойынша кішкентай, әдетте биіктігі 4 м-ден аспайды; 30 жасқа дейін, алайда, ол бес метр биіктікке жетуі мүмкін (мұндай ағаштан алынатын өнім бір маусымда 5-7 мың жеміс құрайды).
Жас өскіндер қою жасыл түсті. Жапырақтары салыстырмалы түрде кішкентай, сопақша немесе эллипс тәрізді, жапырақшалары дерлік қанатсыз немесе сәл қанатты.
Гүлдері дара немесе жапырақ қолтығында екі-екіден орналасады. Жапырақшалары күңгірт ақ, аталықтарында көбінесе тозаңдақтары мен тозаңдары дамымаған.
Жемістер көп тамырлы және көп тұқымды, диаметрі 4-6 см; олардың ені биіктігінен айтарлықтай үлкен болуы үшін негізден шыңға дейін сәл тегістелген. Мандариндер басқа цитрустар арасында ерекшеленеді, бұл жемістердің целлюлозадан оңай бөлінетін жұқа қабығымен ерекшеленеді (кейбір сорттарда қабығы целлюлозадан ауа қабатымен бөлінеді және соңғысына дерлік тимейді).
Жемістің сары-қызғылт түсті целлюлозасы көптеген шырын қапшықтарынан тұрады - шпиндель тәрізді, шырынға толы түктерден (шығу тегі бойынша шырын қапшықтары карпельдердің ішкі эпидермисінің өсінділері). Мұндай құрылымның жемісі (ол жоғарғы аналық безден шыққан және Citrus тұқымының басқа өкілдеріне де тән: апельсин, лимон, ащы апельсин және т.б.) «hesperidium» деп аталады; Бұл жидек тәрізді жемістердің өте ерекше сорты. Мандаринде целлюлоза оңай 10-12 сегментке бөлінеді, олар жеміс ұялары болып табылады; әрқайсысында бір-бірінің үстінде орналасқан бір немесе екі тұқым болады.
Мандарин гесперидиумының сыртқы қабаты (ол піскен жемістердің сары-қызғылт сары түсіне байланысты флаведо деп аталады - латынның flavus «сары» сөзінен шыққан) құрамында эфир майы бар үлкен мөлдір сфералық бездердің көп саны бар. Ішкі қабат, піскен жемістерге тән ақ түске байланысты, альбедо - лат тілінен алынған. альбус «ақ»; мандаринде борпылдақ альбедо бар, сондықтан целлюлоза қабығынан оңай бөлінеді. Бұл қабат ұрықтың дамуының ерте кезеңдерінде сулы горизонт қызметін атқарады, бірақ шырын қапшықтары пайда болғаннан кейін ол губка тәрізді құрылымға ие бола отырып, біртіндеп атрофияды. Мандарин жемісінің күшті хош иісі оны басқа цитрустық жемістерден ерекшелендіреді, ал целлюлоза әдетте апельсинге қарағанда тәтті болады.
Мандарин ерекше полиморфизммен сипатталады, соның нәтижесінде оның сорттарының топтары (немесе тіпті жеке сорттары) әртүрлі авторлармен тәуелсіз түрлер ретінде сипатталған. Тропикалық сорттардың жемістері әсіресе алуан түрлі.
Қараша-желтоқсан айларында піседі.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
