ყარაბაღის ომი

ყარაბაღის ომი (სომხ. Արցախյան գոյամարտ; აზერ. Qarabağ müharibəsi) (1991—1994) — სამხედრო კონფლიქტი სომხურ და აზერბაიჯანულ შეიარაღებულ შენაერთებს შორის მთიანი ყარაბაღის რეგიონზე კონტროლის დასამყარებლად.

ყარაბაღის ომი
ზემოდან ქვეით საათის ისრის მიმართულებით: აზერბაიჯანული ჯავშანტრანსპორტიორის ნარჩენები, აზერბაიჯანელი ლტოლვილები, სომხური T-72 მემორიალი ასკერანიში, მთიანი ყარაბაღის ჯარისკაცები წვრთნის დროს.
თარიღი	20 თებერვალი 1988 - 16 მაისი 1994
მდებარეობა	მთიანი ყარაბაღი
შედეგი	სომხეთის გამარჯვება
ტერიტორიული ცვლილებები	მთიანი ყარაბაღი დეფაქტო დამოუკიდებელი ხდება. სომხებმა აზერბაიჯანის ტერიტორიის 20% ოკუპაცია მოახდინეს.
მხარეები
მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა სომხეთი მხარს უჭერდა:  დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა დაქირავებული მებრძოლები აზერბაიჯანი მხარს უჭერდნენ: ავღანელი მოჯაჰიდები[1] ჩეჩნები შამილ ბასაევის მეთაურობით  დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა დაქირავებული მებრძოლები
მეთაურები
სამველ ბაბაიანი მონთე მელქონიანი † ჰემაიაკ ჰაროიანი ვაზგენ სარგსიანი არკადი ტერ-თადევოსიანი ანატოლი ზინევიჩი ისგანდარ ჰამიდოვი სურატ ჰუსეინოვი რაჰიმ გაზიევი შამილ ბასაევი[2] გულბედინ ჰექმათიარი[1]
ძალები
20,000 (მთიანი ყარაბაღის ძალები, მათ შორის 8,000 სომხეთიდან) 20,000 (სომხეთის ძალები)[3] 42,000 (36,000 სახმელეთო, 1,600 საჰაერო ძალები) [3] 1,500–2,500 ავღანელი და ჩეჩენი მებრძოლები[1]
დანაკარგები
დაღუპული: 4,592[4] დაჭრილი: დაახლოებით: 25,000 დაკარგული: 196 დაღუპული: 25,000[5]-30,000[4] დაჭრილი: 60,000 დაკარგული: 4,210
ყარაბაღის ომი ვიკისაწყობში

წინარეისტორია

ბრძოლა ყარაბაღისთვის ჯერ კიდევ XX საუკუნის დასაწყისში დაიწყო, რომელიც მაშინ აზერბაიჯანის გამარჯვებით და მასზე კონტროლის დაწესებით დასრულდა.

1921 წელს რუსეთმა კავკასიის სამივე სახელმწიფო: სომხეთის დემოკრატიული რესპუბლიკა, აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა, და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა დაიპყრო. საბჭოთა კავშირის შექმნის შემდეგ, ყარაბაღი სომხეთის სსრ-ს გადაეცა, რასაც დიდი საპროტესტო მოძრაობა მოჰყვა აზერბაიჯანში, ხოლო ერევანში ისევ საბჭოთა ოკუპაციის წინააღმდეგ მიმართული აჯანყება მიმდინარეობდა. ამ ფაქტორების გათვალისწინებით, 1921 წელს მთიანი ყარაბაღი აზერბაიჯანს გადაეცა. 1923 წელს ტერიტორია მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური რეგიონად გადაიქცა და აზერბაიჯანის სსრ-ში შევიდა. ამ დროისთვის, ყარაბაღის მოსახლეობის 94%-ს სომეხი ეროვნების მოსახლეობა შეადგენდა. ავტონომიური რეგიონის დედაქალაქი შუშადან ხანკენდში გადაიტანეს, რომელსაც სომხური მხარე სტეფანაკერტს უწოდებს.

სქოლიო

1. Taarnby, Michael. "The Mujaheddin in Nagorno-Karabakh: A Case Study in the Evolution of Global Jihad." Real Institute Elcano. 5 September 2008.
2. Griffin, Nicholas (2004). Caucasus: A Journey to the Land Between Christianity and Islam. Chicago: University of Chicago Press, გვ. 185–186. ISBN 0-226-30859-6.
3. Levon Chorbajian, Patrick Donabédian, Claude Mutafian The Caucasian knot: the history & geopolitics of Nagorno-Karabagh. Zed Books, 1994, p. 14. ISBN 978-1-85649-288-1.
4. (რუსული) Melik-Shahnazarov, Arsen. Нагорный Карабах: факты против лжи.
5. "Winds of Change in Nagorno Karabakh დაარქივებული 2011-12-06 საიტზე Wayback Machine. ." Euronews. 28 ნოემბერი 2009.