From Wikipedia, the free encyclopedia
მილტონ ფრიდმანი (ინგლ. Milton Friedman; დ. 31 ივლისი, 1912 – გ. 16 ნოემბერი, 2006) — ამერიკელი ეკონომისტი, რომელმაც 1976 წელს მოხმარების ანალიზის, მონეტარული ისტორიისა და სტაბილიზაციის პოლიტიკის თეორიისა და სირთულეების შესახებ კვლევისთვის მიიღო ნობელის პრემია ეკონომიკაში.[29]
ჯორჯ სტიგლერთან და სხვა ეკონომისტებთან ერთად, ფრიდნმანი იყო ჩიკაგოს ეკონომიკური სკოლის იმ ინტელექტუალ ლიდერთა შორის, რომლებმაც უარყვეს კეინსიანიზმი მონეტარიზმის მეშვეობით, 1970-იან წლებამდე, მანამ სანამ აღმოჩნდებოდა, რომ ახალი კლასიკური ეკონომიკა ეფუძვნებოდა რაციონალური მოლოდინების კონფეცპტს. რამდენიმე სტუდენტი და ახალგაზრდა პროფესორი, რომლებიც ფრიდმანმა აიყვანა სამსახურში ან გაუწია მენტორობა, მომავალში წამყვანი ეკონომისტები გახდნენ. მათ შორისაა გერი ბეკერი, რობერტ ფოგელი, ტომას სოუელი [30] და რობერტ ლუკას უმცროსი.[31]
ფრიდმანის გამოწვევები დაიწყო 1950-იან წლებში, მოხმარების ფუნქციის რეინტერპრეტაციასთან ერთად. შემდგომში ფრიდმანმა ამას უწოდა „გულუბრყვილო კეინსიანინური თეორია“.[32]
1960-იან წლებში ის გახდა კეინსიანური სამთავრობო პოლიტიკის მთავარი მოწინააღმდეგე[33] და აღწერა მისი მიდგომა, როგორც „კეინსიანური ენისა და სახელმწიფო აპარატის“ გამოყენება თავისი წინასწარი დასკვნის უარსაყოფად.[34] მან თეორიულად ჩამოაყალიბა, რომ ბუნებრივი უმუშევრობის დონე არსებობს და ამტკიცებდა, რომ უმუშევრობა ამ დონის ქვემოთ ინფლაციის დაჩქარების მიზეზი გახდებოდა.[35] ის ასევე ამტკიცებდა, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში ფილიპსის მრუდი იყო ვერტიკალური „ბუნებრივ მაჩვენებელთან“ და იწინასწარმეტყველა სტაფლაცია[36]
ფრიდმანმა წარმოადგინა „მონეტარიზმის“ სახელით ცნობილი ალტერნატიული მაკროეკონომიკური ხედვა და ამტკიცებდა, რომ მყარი და დაბალანსებული, ფულის მიწოდების მცირედი ზრდა იყო უკეთესი ეკონომიკური პოლიტიკა.[37] მისმა იდეებმა მონეტარული პოლიტიკის, დაბეგვრის, პრივატიზაციის და დერეგულაციის შესახებ გავლენა მოახდინა მთავრობის პოლიტიკაზე, განსაკუთრებით 1980-იან წლებში. მისმა მონეტარულმა თეორიამ გავლენა მოახდინა ფედერალური სარეზერვო სისტემის გადაწყვეტილებებზე 2007-2008 წწ.-ების მსოფლიო კრიზისის წინააღმდეგ ბრძოლის დროს.[38] მილტონ ფრიდმანი იყო რესპუბლიკელი პრეზიდენტის რონალდ რეიგანის[39] და ბრიტანეთის კონსერვატორი პრემიერ მინისტრის მარგარეტ ტეტჩერის მრჩეველი.[40] მისი პოლიტიკური ფილოსოფია ხოტბას ასხამდა თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკურ სისტემას მინიმალური ჩარევით. მან ერთხელ განაცხადა, რომ მისი მონაწილეობა სამხედრო ბეგარის გაუქმების საქმეში იყო მისი ყველაზე საამაყო მიღწევა. 1962 წლის წიგნში, „კაპიტალიზმი და თავისუფლება“, ფრიდმანი იცავდა ისეთ პოლიტიკას, როგორიცაა სარეზერვო ჯარი, თავისუფალი მცურავი გაცვლითი კურსი,სამედიცინო ლიცენზიის გაუქმება, უარყოფითი საშემოსავალო გადასახადი და სასკოლო ვაუჩერი.[41] და ეწინააღმდეგებოდა ნარკოტიკების წინააღმდეგ ომს.
მისმა მხარდაჭერამ სკოლის არჩევის საკითხთან დაკავშირებით, ფრიდმანი მიიყვანა Friedman Foundation for Educational Choice-ის დაარსებამდე, შემდეგში EdChoice.[42] ფრიდმანის შრომები მოიცავს მონოგრაფიებს, წიგნებს, მეცნიერულ სტატიებს, რეფერატებს, საგაზეთო სტატიებს, სატელევიზიო პროგრამებს და ლექციებს, რომლებიც შეეხება ეკონომიკური და საჯარო მართველობის საკითხების ფართო ნაწილს.[43] მის წიგნებსა და ესეებს აქვთ გლობალური გავლენა, მათ შორის ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებში.[44][45][46][47] გამოკითხვის შედეგად ფრიდმანი დასახელდა მეორე ყველაზე პოპულარულ ეკონომისტად 20-ე საუკუნეში, ჯონ მეინარდ კეინზის შემდეგ.[48] „ეკონომისტმა“ ფრიდმანი დაახასიათა, როგორც „მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის ყველაზე გავლენიანი ეკონომისტი... შესაძლოა ორივე ნახევრის“.[49]
მილტონ ფრიდმანი დაიბადა ნიუ იორკში, ბრუკლინში 1912 წლის 31 ივლისს. მისი მშობლები, სარა ეთელი (გათხოვებამდე ლანდაუ) და ჟან სოლ ფრიდმანი,[50] იყვნენ ებრაელი მიგრანტები კარპატების უკრაინიდან, ქალაქ ბერეგოვოდან. ორივე მუშაობდა მშრალი პროდუქტების მაღაზიის გამყდიველად. მალევე, მილტონის დაბადების შემდეგ, ოჯახი გადასახლდა, ნიუ-ჯერსის ქალაქ რეჰვეიში. თინეიჯერობის წლებში, ფრიდმანი ავტო ავარიაში დაშავდა, რის შედაგადაც ზედა ტუჩზე ნაიარევი დარჩა.[51][52] ნიჭიერმა სტუდენტმა 1928 წელს, 16 წლის ასაკში, დაამთავრა ჰეივეის საშუალო სკოლა.[53][54] მან მიიღო სტიპენდია რატგერსის უნივერსიტეტში, მიუხედავად იმისა, რომ მაშინ კერძო უნივერსიტეტი ნაკლებ მხარდაჭერას იღებდა ნიუ ჯერსის შტატისგან, რაც ართულებდა სტიპენდიის გაცემას. ფრიდმანი სპეციალიზდა მათემატიკასა და ეკონომიკაში და მასზე გავლენა მოახდინა ორმა პროფესორმა, არტურ ბარნსმა და ჰომერ ჯონსმა, რომლებმაც დაარწმუნეს ფრიდმანი, რომ ეკონომიკას შეეძლო დაემთავრებინა დიდი დეპრესია. ფრიდმანმა უნივერსიტეტი 1932 წელს დაამთავრა და აპირებდა სადაზღვევო ანგარიშების სპეციალისტი გამხდარიყო, მაგრამ მას შესთავაზეს ორი სტიპენდია სწავლის გასაგრძელებლად ბრაუნის უნივერსიტეტში მათემატიკის მიმართულებით და ჩიკაგოს უნივერსიტეტში ეკონომიკის სფეროში.[55] ფრიდმანის არჩევანი მეორეზე შეჩერდა და 1933 წელს მაგისტრის ხარისხიც მიიღო. მასზე დიდი გავლენა მოახდინა ჯეიკობ ვინერმა, ფრენკ ნაითმა და ჰენრი სიმსონმა. ჩიკაგოში ფრიდმანი შეხვდა თავის მომავალ მეუღლეს, ეკონომისტ როზა ფრიდმანს. 1933-1934 წლებში, ის სწავლობდა სტატისტიკას კოლუმბიის უნივერსიტეტში სტატისტიკოს და ეკონომისტ ჰაროლდ ჰოტელინგთან ერთად. 1934-1935 წლებში, ის უკან ჩიკაგოში დაბრუნდა და მუშაობდა ასისტენტ-მკვლევარად ჰენრი შულცთან. შულცი შემდეგში მუშაობდა „მოთხოვნის თეორია და გაზომვა.“ ამ წელს ფრიდმანმა შეიძინა ორი მეგობარი, ჯორჯ სტიგლერი და ალენ უოლისი, რამაც მთელი სიცოცხლე გასტანა.[56]
ფრიდმანმა ვერ შეძლო ეპოვნა აკადემიური დასაქმების ადგილი და 1935 წელს, ის თავის მეგობარ უოლისს გაჰყვა ვაშინგტონში, სადაც რუზველტის ახალი კურსი იყო „მხსნელი“ ბევრი ახალგაზრდა ეკონომისტისთვის.[57]
ფრიდმანმა და მისმა ცოლმა სამუშაოს განვითარების ადმიანისტრაცია WPA, სამოქალაქო დაცვის კორპუსი CCC და საჯარო სამსახურების ადმინისტრაცია PWA მიიჩნიეს შესაბამის პასუხად კრიტიკული სიტუაციისთვის, მაგრამ არა ფასის და ხელფასის მარეგულირებელი საზომები, რაც ეროვნული აღმდგენი ადმინისტრაციის და აგრარული შემსწორებელი ადმინისტრაციის მიერ იყო შემოთავაზებული.[58] ფრიდმანმა შემდეგში თქვა, რომ ყველა სამთავრობო ჩარევა, რომელიც ასოცირდებოდა „ახალ კურსთან“ იყო "არასწორი მკურნალობა არასწორი სნეულებისთვის“ და ამტკიცებდა, რომ ფულის მიწოდება უნდა ყოფილიყო გაფართოებული და არა შეთანხმებული.[59] შემდეგში, ფრიდმანმა და მისმა კოლეგამ, ანა შვარცმა, დაწერეს „ამერიკის შეერთებული შტატების მონეტარული ისტორია, 1867-1960“. წიგნი ამტკიცებდა, რომ დიდი დეპრესია გამოწვეული იყო მკაცრი მონეტარული შემცირებით, საბანკო კრიზისის და არასწორი ფედერალური სარეზერვო პოლიტიკის გამო.[60] რობერტ შილერმა წიგნი შეაფასა, როგორც დიდი დეპრესიის „ყველაზე გავლენიანი შეფასება.“[61] 1935 წელს, მან დაიწყო მუშაობა ეროვნული რესურსების დაგეგმვის სამსახურში,[62] სადაც ის მუშაობდა ფართო ბიუჯეტიანი მომხმარებლების კვლევაზე. ამ პროექტიდან მიღებული იდეები შემდეგ მან გამოიყენა თავის წიგნში „მოხმარების ფუნქციის თეორია“. ფრიდმანმა 1937 წლის შემოდგომაზე მუშაობა დაიწყო ეკონომიკური კვლევის ეროვნულ ბიუროში საიმონ კუზნეცის თანაშემწედ. მათი ერთობლივი ნამუშევარი „დამოუკიდებელი პროფესიული პრაქტიკის შემოსავალი“, გვაცნობდა მუდმივი და დროებითი შემოსავალის კონცეპტს, რაც მთავარი ღერძი იყო მუდმივი შემოსავლის ჰიპოთეზის საკითხში, 1950 წლის ნაშრომში. წიგნი გვთავაზობდა ჰიპოთეზას, რომ პროფესიული ლიცენზირება ხელოვნურად ზღუდავს მიწოდებას და ზრდის ფასებს. 1940 წელს, ფრიდმანი ასისტენტ პროფესორის რანგში ასწავლიდა ვისკონსინ-მედისონის უნივერსიტეტში, მაგრამ ანტისემიტიზმის გამო მოუწია მთავრობის სამსახურში დაბრუნება.[63][64] 1941 წლიდან 1943 წლამდე, ფრიდმანი მუშაობდა ფედერალური მთავრობის გადასახადების პოლიტიკაზე საომარი მოქმედების დროს, ამერიკის შეერთებული შტატების სახაზინო დეპარტემენტის მრჩეველის რანგში. როგორც სახაზინო დელეგატი 1942 წელს ის იცავდა კეინსიანურ საგადასახადო პოლიტიკას. მან მონაწილეობა მიიღო საშემოსავალო გადასახადის გამოგონებაში, მას შემდეგ რაც ფედერალურ მთავრობას დასჭირდა ფული, რათა ომი დაეფინანსებინა.[65] მოგვიანებით მან განაცხადა, „მე ბოდიშს არ ვიხდი ამის გამო, მაგრამ ვისურვებდი ეს არ მიგვეჩნია საჭიროდ და ვისურვებდი არსებობდეს გზები საშემოსავლო გადასახადის გასაუქმებლად“.[66]
1940 წელს, მილტონ ფრიმანმა მიიღო სამუშაო პოზიცია ვისკონსინ-მედისონის უნივერსიტეტში, მაგრამ მალევე დატოვე, რადაგნ აშშ-ს მეორე მსოფლიო ომში ჩართულობასთან დაკავშირებით დაპირისპირებები იყო ფაკულტეტზე. ფრიდმანს სწამდა, რომ ამერიკის შეერთებული შტატები უნდა ჩარეულიყო ომში.[67] 1943 წელს, ფრიდმანი შეუერთდა ომის მკვლევართა ჯგუფს, კოლუმბიის უნივერსიტეტში, რომელსაც ალენ უოლისი და ჰაროლდ ჰოტელინგი ხელმძღვანდელობდნენ. ამ ჯგუფში მან დაჰყო დარჩენილი მეორე მსოფლიო ომის პერიოდი და მუშაობდა როგორც მათემატიკური სტატისტიკოსი. ის ფოკუსირებული იყო იარაღის დიზაინის პრობლემებზე და მეტალურგიულ ექსპერიმენტებზე.[67][68] 1945 წელს, ფრიდმანმა წარადგინა „დამოუკიდებელი პროფესიული პრაქტიკის შემოსავლები“ (1945 წელს დამთავრებული, კუზნეცის თანაავტორობით) კოლუმბიის უნივერსიტეტში, როგორც მისი სადოქტორო დისერტაცია. უნივერსიტეტმა მას დოქტორის ხარისხი 1946 წლისთვის მიანჭია.[69][70] ფრიდმანმა 1945-46 აკადემიური წლები დაჰყო მინესოტას უნივერსიტეტში, სადაც თავისი მეგობარი ჯორჯ სტიგლერი მუშაობდა. 1945 წლის 12 თებერვალს, მას ვაჟი, დევიდ ფრიდმანი, შეეძინა.
1946 წელს, ფრიდმანმა მიიღო წინადადება წაეკითხა ეკონომიკის თეორიაზე ლექციები ჩიკაგოს უნივერსიტეტში (პოზიცია განთავისუფლდა მისი ყოფილი პროფესორის ჯეიკობ ვინერის პრინსტონის უნივერსიტეტში გადასვლით). ფრიდმანს შემდეგი 30 წელი ჩიკაგოს უნივერსიტეტისთვის უნდა ემუშავა. აქ მას წვლილი უნდა შეეტანა იმ ინტელექტუალური საზოგადოების ჩამოყალიბებაში, რომლებიც შემდეგში ნობელის პრემიის ლაურეატები გახდებოდნენ, ცნობილნი როგორც ჩიკაგოს ეკონომიკური სკოლა. ამ დრო არტურ ბარნსმა, რომელიც შემდეგში ეკონომიკური კვლევების ეროვნული ბიუროს დირექტორი გახდა, ფრიდმანს სთხოვა ხელახლა შეერთებოდა ბიუროს თანამშრომლებს. ფრიდმანმა წინადადბება მიიღო და პასუხისმგებლობა აიღო ბიოროს კვლევაზე ფულის როლის შესახებ ბიზნეს ციკლში. შედეგად, მან წარმოადგინა "კურსი ფულისა და ბანკის შესახებ" (ჩიკაგოს კურსი), რამაც ხელი შეუწყო მონეტარული პოლიტიკის სწავლი აღორძინებას. 1940იანი წლების მეორე ნახევარში, ფრიდმანმა დაიწყო თანამშრომლობა ანა შვარცთან, რომელიც ეკონომიკის ისტორიკოსი იყო ბიუროში. ამ თანამშრომლობის საბოლოო შედეგი 1963 წელს გამოშვებული წიგნი, „შეერთებული შტატების მონეტარული ისტორია, 1867-1960“, გახდა. ფრიდმანმა 1954-1955 აკადემიური წლები დაჰყო კემბრიჯში, როგორც ფულბრაითის მოწვეულმა მკვლევარმა. ამ დროისთვის, კემბრიჯის ეკონომიკური ფაკულტეტი ორად იყო გაყოფილი, კეინსიანურ უმრავლესობად და ანტი-კეინსიანურ უმცირესობად. ფრიდმანი ფიქრობდა, რომ ის იმიტომ მოიწვიეს, რომ მისი აზრები არ ემთხვეოდა არცერთი მხარის აზრებს. მოგვიანებით, ყოველკვირეულ გაზეთში ფრიდმანმა დაიწყო სვეტის გამოქვეყნება, რის შემდეგაც გაიზარდა გაზეთის კითხვადობა და გავლენა, პოლიტიკოსთა და ბიზნესმენთა შორის.[71] ფრიდმანის მეშვეობით, გაზეთმა 1968 წელს შეძლო ჯერალდ ლობის სპეციალური პრიზის მოპოვება.[72] 1968 წლიდან 1978 წლამდე, ფრიდმანი და პოლ სემუელსონი მონაწილეობას იღებდნენ ეკონომიკის შესახებ გადაცემის პერიოდულ ჩაწერებში, სადაც ეკონომისტები განიხილავდნენ მიმდინარე ეკონომიკურ მოვლენებს საათნახევრის განმავლობაში.[73][74]
მოხმარების ფუნქციის თეორია ერთ-ერთია მილტონ ფირმდანის ყველაზე ცნობილ ნაშრომებს შორის. ეს თეორია ტრადიციულ კეინსიანურ ხედვებთან შეწინააღმდეგებაა. ნაშრომი პირველად 1957 წელს გამოქვეყნდა პრინსტონის უნივერსიტეტის გამოცემის მიერ. ის ხელახლა აანალიზებს მიმართებას საერთო მოხმარებას (საერთო დაზოგვასა) და საერთო შემოსავალს შორის.[75] კეინსს სჯეროდა, რომ ადამიანები შეცვლიდნენ მათ საოჯახო მოხმარების ხარჯებს არსებული შემოსავლების დონის მიხედვით. ფრიდმანის კვლევავ კი შემოიტანა ახალი ტერმინი „მუდმივი შემოსავალი“, რომელიც ითვალისწინებდა ოჯახის წლების განმვალობაში მოსალოდნელი ხარჯების საშუალოს (მან ასევე განავითარა მუდმივი შემოსავლის ჰიჰოტოთეზა). მილტონ ფრიდმანის ამ კვლევამ ეკონომისტთა მიერ მოხმარების ფუნქციის ინტერპრეტაციის ხედვა შეცვალა და წინ წამოწია აზრი, რომ ამჟამინდელი შემოსავალი არ იყო ერთადერთი ფაქტორი ოჯახის სამომხმარებლო ხარჯების განსაზღვრის დროს. მოსალოდნელი შემოსეავლების დონე ასევე ახდენს დიდ გავლენას იმაზე თუ როგორ ცვლის ოჯახი სამომხმარებლო ხარჯებს. ფრიდმანის წვლილმა ასევე დიდი გავლენა მომხმარებლის ქცევის შესახებ წარმოებულ კვლევებზე. ფრიდმანის ხედვა უპირისპირდება კეინსის თეორიას მოხმარების ზღვრულ მიდრეკილებაზე. „მოხმარების ფუნქციის თეორიამ“ ფრიდმანს დიდი პატივისცემა მოუტანა სამეცნიერო-ეკონომიკურ წრეებში.
ფრიდმანის კაპიტალიზმი და თავისუფლება შთაგონებული იყო მისივე ლექციებით ვაბაშის კოლეჯში.[76], ამ ნაშრომმა მას მოუტანა ეროვნული და საერთაშორისო ყურადღება აკადემიურ კედლებს მიღმა. ის გამოქვეყნდა 1962 წელს ჩიკაგოს უნივერსიტეტის გამომცემლობის მიერ და მოიცავდა ესეებს, რომელშიც არამათემატიკური ეკონომიკური მოდელები იყო გამოყელებული საჯარო პოლიტიკის პრობლემების აღსაწერად.[77] პირველ თვრამეტ წელიწადში გაიყიდა 400,000-ზე მეტი ეგზემპლიარი [78] და 1962 წლიდან კი ნახევარ მილიონზე მეტი. ნაშრომი ითარგმნა თვრამეტ ენაზე. ფრიდმანი ნაშრომში საუბრობს, კლასიკურ ლიბერალურ საზოგადოებაზე გადასვლის საჭიროების შესახებ. ის აღნიშნავს, რომ თავისუფალი ბაზარი დაეხმარება ერსა და ინდივიდს, გრძელვადიან პერსპექტივაში და მოხსნის ეფექტურობის პრობლემებს, რომელსაც ამერიკის შეერთებული შტატები და სხვა მთავარი ქვეყნები 1950-იანებსა და 1960-იანებში, აწყდებოდა. ფრიდმანი თავის ნაშრომს „კაპიტალიზმი და თავისუფლება“ აჯამებს „კლასიკურ ლიბერალური“ (უფრო ზუსტად, ლიბერტარიანული) ხედვით, რომ მთავრობა არ უნდა ჩაერიოს ხალხის საქმეში, გარდა აუცილებელი საჭიროებისა, როცა ქვეყნის და ხალხის ხსნის საკითხი დგას. ის აჩვენებს, თუ როგორ ქმნის თავისუფალი ბაზარი ქვეყნისთვის ახალ შესაძლებლობებს, როცა ჩავარდნები მოდის მხოლოდ მთავრობის ჩარევისგან.[79]
1977 წელს, 65 წლის ასაკში, მილტონ ფრიდმანმა 30 წლიანი მოღვაწეობის შემდეგ დატოვა ჩიკაგოს უნივერსიტეტი. ის და მისი ცოლი სან ფრანცისკოში გადავიდნენ, სადაც ის გახდა სან ფრანცისკოს ფედერალური სარეზერვო ბანკის მოწვეული მეცნიერი. 1977 წლიდან, ის თანამშრომლობდა ჰუვერის ინსტიტუტთან სტენფორდის უნივერსიტეტში. ამავე წლებში, ფრიდმანს Free to Choose Network-მა მიმართა და სთხოვა სატელევიზიო პროგრამის წამყვანობა, სადაც ის თავის ეკონომიკურ და სოციალურ ფილოსოფიას გაუზიარებდა ხალხს. ფრიდმანები ამ პროექტზე მუშაობდნენ შემდეგი სამი წელი და საბოლოოდ, 1980 წელს, ათ სერიანი გადაცემა სახელწოდებით Free to Choose გამოვიდა PBS-ის მიერ. გადაცემის ამავე სახელწოდების სასცენარო წიგნი, რომელიც მილტონისა და მისი ცოლის თანაავტორობით გამოვიდა 1980 წლის ბესტსელერი გახდა და 14 ენაზე ითარგმნა. ფრიდმანი მუშაობდა, როგორც რონალდ რეიგანის არაოფიციალური მრჩეველი 1980 წლის საპრეზიდენტო კამპანიაში, შემდეგ კი რეიგანის ადმინისტრაციაში პრეზიდენტის ეკონომიკური პოლიტიკის მრჩეველის რანგში. ებენშტეინი ამბობს ფრიდმანი „გურუ“ იყო რეიგანის ადმინისტრაციისთვის.[39] 1988 წელს ფრიდმანს მიენიჭა მეცნიერების ეროვნული მედალი და რეიგანმა გადასცა თავისუფლების საპრეზიდენტო მედალი. ფრიდმანი ახლა ცნობილია, როგორც მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ეკონომისტი.[80][81] 1980-იან და 1990-იან წლებიში ფრიდმანმა განაგრძო სტატიების გამოქვეყნება და გამოჩნდა ტელევიზიაში. მან რამდენიმე ვიზიტი განახორციელა აღმოსავლეთ ევროპასა და ჩინეთში, სადაც ის ასევერ ურჩევდა მთავრობებს. მრავალი წლის მანძილზე იყო ფილადელფიის საზოგადოების მეურვე.[82][83][84]
გაზეთი კომენტარის 2007 წლის სტატიის მიხედვით, ფრიდმანის მშობლები „ზომიერად მორწმუნე ებრაელები იყვნენ, მაგრამ თავად მილტონმა კი ბავშვობის ღრმადმორწმუნეობის შემდეგ, მთლიანად უარყო რელიგია“.[85] მან თავისი თავი დაახასიათა, როგორც აგნოსტიკი.[86] ფრიდმანმა თავისი ცხოვრება და გამოცდილება აღწერა 1998 წელს თავის მემუარებში ცოლთან ერთად და წიგნს უწოდა „ორი იღბლიანი ადამიანი“. ამ წიგნში, როზა ფრიდმანი აღწერს თუ როგორ აღზარდეს მან და მილტონ ფრიდმანმა მათი ორი შვილი, ჟანეტი და დევიდი, საშობაო ნაძვისხით სახლში. „ორთოდოქსი ებრალები, რა თქმა უნდა, არ აღნიშნავენ შობას, თუმცაღა, როცა ბავშვი ვიყავი, დედამ ნება დამრთო ნაძვის ხე მქონოდა სახლში, რადგან ჩემს მეგობარსაც ჰქონდა. ის უბრალოდ ნებას კი არ გვრთავდა გვქონოდა ნაძვის ხე, არამედ მორთვაშიც გვეხმარებოდა“[87]
მილტონ ფრიდმანი გულის შეტევით 94 წლის ასაკში, 2006 წლის 16 ნოემბერს, სან ფრანცისკოში გარდაიცვალა.[88] ის კვლავ მუშაობდა ეკონომიკურ კვლევაზე. მისი უკანასკნელი სვეტი გამოქვეყნდა ვოლ სტრიტ ჟურნალში მისი გარდაცვალების მომდევნო დღეს.[89] მას დარჩა ცოლი, როზა (რომელიც 2009 წლის 18 აგვისტოს გარდაიცვალა), და ორი შვილი დევიდი, ცნობილი თავისი ანარქო-კაპიტალისტური წიგნით თავისუფლების მექანიზმი, და ბრიჯის ექსპერტი ჯან მარტელი.
ფრიდმანი ცნობილია თავისი ინტერესით ფულის მიწოდების საკითხში, როგორც განმსაზღვრელი პროდქუტის ნომინალური ღირებულის, რაც აღწერილი აქვს ფულის რაოდენობრივ თეორიაში. მონეტარიზმი არის იმ ხედვათა წყება, რაც ასოცირდება თანამედროვო რაოდენობრივ თეორიასთან. მისი წარმომავლობა უკავშირდება 16 საუკუნეს ან უფრო ადრეულ პერიოდებს. მიუხედავად ამისა, ფრიდმანის წვლილი უდიდესია მის თანამედროვეობაში პოპულარიზაციასთან დაკავშირებით. ფრიდმანი ანა შვარცთან ერთად თანაავტორია წიგნისა შეერთებული შტატების მონეტარული ისტორია, 1867-1960 (1963), რომელიც შეერთებული შტატების ისტორიაში ფულის მიწოდების როლისა და ეკონომიკური აქტივობების აღწერაა. მნიშვნელოვანია კვლევის დასკვნა, რომლის მიხედვითაც ფულის მიწოდების მერყეობა ხელს უწყობს ეკონომიკურ მერყეობას. დევიდ მეისელმენთან ერთად 1960-იან წლებში რამდენიმე რეგრესიის შესწავლამ აჩვენა, ფულის მიწოდების უპირატესობა ინვესტიციებთან და მთავრობის ხარჯებთან მიმართებით. ეს დასკვნა დაუპირისპირდა ფართოდ გავრცელებულ, თუმცა არაგადამოწმებულ ხედვას, ინვესტიციებისა და სამთავრობო ხარჯების მნიშვნელობის შესახებ. ფრიდმანის ემპირიულმა კვლევამ და ზოგიერთმა თეორიამ მხარი დაუჭირა დასკვნას, რომ ფულის მიწოდების ცვლილებოთ მიღწეული მოკლევადიანი ეფექტი თავდაპირველად წარმოებაზე მოქმედებდა, ხოლო გრძელვადიანი ეფექტი კი ფასის მაჩვენებელზე. ფრიდმანი იყო მონეტარისტული ეკონომიკური სკოლის მთავარი დამცველი. მას სჯეროდა, რომ ინფლაციასა და ფულის მიწოდებას შორის არის ახლო და სტაბილური კავშირი, ძირითადად ინფლაცია შეიძლება თავიდან აცილებული იქნეს შესაბამისი და სწორი რეგულაციებით ფულის მასის ზრდის დონეზე. ის ხშირად იყენებდა ანალოგიას ფულის თვითფრინავიდან გადმოყრის შესახებ[90] იმსათვის რომ თავიდან აერიდებინა ფულის შემოდინების მექანიზმის და სხვა ფაქტორების მიერ მისი მოდელის გართულება. ფრიდმანის არგუმენი შექმნილი იყო იმისთვის, რომ ფართოდ გავცელებულ კონცეპტს შეწინააღმდეგებოდა ხარჯებით გამოწვეული ინფლაციის შესახებ. კონცეპტის მიხედვით, ფასების ზრდა გამოწვეული იყო საწვავზე ფასების ან ხელფასების ზრდით. როგორც ის წერდა:
ინფლაცია ყოველთვის და ყველგან მონეტარული ფენომენია.
ფრიდმანმა უარყო ფისკალური პოლიტიკა, როგორც მოთხოვნის მართვის მექანიზმი. მისი აზრით, მთავრობის როლი და ჩარევა ეკონომიკაში ფისკალური პოლიტიკის სახით უნდა ყოფილიყო მკაცრად აკრძალული. ფრიდმანი დიდი დეპრესიას უწოდებდა დიდ შემცირებას. ის ამტკიცებდა, რომ დეპრესია გამოწვეული იყო ჩვეულებრივი ფინანსური შოკით, რომლის ხანგრძლივობაც და სერიოზულობაც შემდგომში ფულის მიწოდების შემცირებით და ფედერალური რეზერრვის დირექტორების არათანდიმდევრული პოლიტიკით იყო გამოწვეული.
ფედერალური რეზერვი იყო პასუხისმგებელი იმის, კატასტროფად გარდაქმნაში, რაც უნდა ყოფილიყო რიგითი რეცესია, თუმცა შეიძლება საკმაოდ დიდიც აღმოჩენილიყო. ძალების დეპრესიის წინააღმდეგ მიმართვის ნაცვლად მათ 1929 წლიდან 1933 წლამდე ფულსი რაოდენობა ერთი მესამედით შეამცირეს. ... დეპრესია თავისუფალი მეწარმეობის სისტემის ჩავარდინდან მთავრობის ტრაგიკულ ჩავარდნან იქცა.
ეს თეორია მეოთხე იყო წიგნში შეერთებული შტატების მონეტარული ისტორია. თავი, რომელიც დიდ დეპრესიას შეეხებოდა, შემდეგში, გამოქვეყნდა ცალკე წიგნად სათაურით „დიდი შემცირება, 1929-1933“. ორივე წიგნი კვლავ იბეჭდება პრინსტონის უნივერსიტეტის გამომცემლობის მიერ და შეიცავს მცირედ დამატებას, ჩიკაგოს უნივერსიტეტში ფრიდმანის დაჯილდოვებაზე სიტყვით გამოსვლას.[91] ამ დაჯილდოვებაზე in which ბენ ბერნეინკმა თქვა:
ნება მომეცით, ჩემი სიტყვა დავასრულო ჩემი სტატუსის მცირედით ბოროტად გამოყენებით, როგორც ფედერალური რეზერვის ოფიციალურმა წარმომადგენელმა. მე მინდა გითხრათ მილტონ და ანა: დიდი დეპრესიის შესახებ, თქვენ მართლები ხართ. ჩვენ შეგვეშალა. ჩვენ ძალიან ვწუხვართ. მაგრამ მადლობას გიხდით თქვენ, რომ ჩვენ ამას აღარ გავაკეთებთ.[91][92]
ფრიდმანი ასევე ამტკიცებდა მთავრობის ჩარევის შეწყვეტა ფორექსში, ამრიგად ამ საკითხზე არსებული აურაცხელი ლიტერატურის გადაყრა და მცურავი გაცვლითი კურსის ხელის შეწყობა იქნებოდა სწორი. მისმა ახლო მეგობარმა, ჯორჯ სტიგლერმა ახსნა: „რადგან ის იყო შემქმნელი მეცნიერებაში, მან ვერ მოიგო სრულად, თუმცა ნაწილობრივ გაიმარჯვა, რადგან მისი კვლევა დაკავშირებული იყო სხვადასხვა მიმართულებებთან რაციონალური მოლოდინების თეორიის მეშვეობით. ამ საკითხთან დაკავშირებით კი ახალი მიდგომა კი განავითარა რობერტ ლუკასმა, ჩიკაგოს უნივერსიტეტში“.[93] ფრიდმანსა და ლუკასს რთული ურთიერთობა ჰქონდათ. ფრიდმანის ფილიპსის მრუდი საინტერესო და საწყისი წერტილი ლუკასისთვის, თუმცა ის მალევე მიხვდა, რომ ფრიდმანის გადაჭრა არ იყო ბოლომდე დამაკმაყოფილებელი. ლუკასმა შეიმუშავა ახალი მიდგომა, სადაც რაციონალური მოლოდინები იყო ნავარაუდევი ადაპტაციური მოლოდინების ნაცვლად. ამ ხელახალი ფორმულის შედეგად თეორია, რომელიც ახალი კლასიკური ფილიპსის მრუდს ეფუძვნებოდა, რადიკალურად შეიცვალა. ამ მოდიფიკაციას გავლენა ჰქონდა ფრიდმანის საკუთარ მიდგომაზეც, შედეგად, ფრიდმანის ფილიპსის მრუდიც შეიცვალა.[94] უფრო მეტიც, ნეილ ვოლაკმა, რომელიც ჩიკაგოს უნივერსიტეტის სტუდენტი იყო 1960-1963 წლებში, ფრიდმანის თეორიული კურსი უაზრობად შეაფასა.[95] ეს შეფასება ცხადად გვამცნობს ფრიდმანის მონეტარიზმსა და ახალ კლასიკურ მაკროეკონომიკას შორის ურთიერთობის დანგრევაზე.
ფრიდმანი ასევე ცნობილი იყო მისი შრომებით მოხმარების ფუნქციის შესახებ, მუდმივი შემოსავლის ჰიპოთეზით (1957), რომელიც ფრიდმანმა დაასახელა თავის საკუეთესო სამეცნიერო ნაშრომად.[96] ნაშრომის მიხედვით, რაციონალური მომხმარებლები მათი მუდმივი შემოსავლის პროპორციულ რაოდენობას დახარჯავდნენ. მოულოდნელი შემოსავლებ კი ძირითადად შეინახებოდა. გადასახადების შემცირებისას, რაციონალური მომხმარებლები იფიქრებდნენ, რომ გადასახადები მალევე გაიზრდებოდა საჯარო ფინანსების დასარეგულირებლად. სხვა წვლილიდან აღსანიშნავია ფილიპსის მრუდის კრიტიკია და თეორია ბუნებრივი უმუშევრობის დონის შესახებ (1968). ფრიდმანს უკავშირდება ასევე კრიტიკა იმის შესახებ, რომ მთავრობა, რომელიც დიდი ინფლაციით ამცირებს უმუშევრობის დონეს მუდმივად ვერ შეძლებს ასე. უმუშევრობა შეიძლება დროებით იყოს დაბალ ნიშნულზე, მანამ სანამ ინფლაცია იქნება სიურპრიზი, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში უმუშევრობა გამოწვეული იქნება სამუშაო ბაზრის არასრულყოფილებითა და დაპირისპირებებით.
ფრიდმანის ესე სახელწოდებით პოზიტიური ეკონომიკის მეთოდოლოგია (1953) გვაწვდის ეპისტემოლოგიურ ნიმუშს მისი შემდეგი კვლევისთვის, რომლის მეშვეობითაც ჩიკაგოს სკოლის ხარისხი მიენიჭა. ესეში ის ამტკიცებდა, რომ ეკონომიკა როგორც მეცნიერება უნდა იყოს თავისუფალი შეფასებებში. უფრო მეტიც, სასარგებლო ეკონომიკური თეორია უნდა იყოს განსჯილი არა მისი აღწერილი რეალობით, არამედ მისი სიმარტივითა და ნაყოფიერებით, როგორც მექანიზმი წინასწარგანჭვრეტისთვის. ანუ, სტუდენტებმა უნდა გაზომონ მათი მოლოდინების სიზუსტე და არა „მათი აზრების ჟღერადობა“. მისი ეს სიტყვები ნაწილი იყო ისეთ სტატისტიკოსებს შორის მიმდინარე დებატებისა, როგორებიცაა ჯერსი ნეიმანი, ლეონარდ სავეიჯი და რონალდ ფიშერი.[97]
თუმცაღა, მიუხედავად თავისუფალი ბაზრის ადვოკატობისა, მილტონ ფრიდმანს სწამდა, რომ მთავრობას ჰქონდა ორი გადამწყვეტი როლი. ფილ დონაჰიუსთან ინტერვიუში მან განაცხადა, რომ „ორი ძირითადადი ფუნქცია მთავრობისა არის დაიცვას ერი გარეშე მტრისგან და დაიცვას მოქალაქები ერთმანეთისგან“.[98] ის ასევე აღიარებდა, რომ მიუხედავად პრივატიზაციის შესაძლებლობისა ეროვნული თავდაცვის ხარჯები შეემცირებინა, მას ჯერ არ ჰქონდა მოფიქრებული ის გზა, რითაც პრივატიზაციას შესაძლებელს გახდიდა.
ფრიდმანის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი წვლილი სტატისტიკაში არის თამიმდევრვული ანალიზი. ფრიდმანმა სტატისტიკურ საქმიანობას ეწეოდა ომის კვლევებთან დაკავშირებით, კოლუმბიის უნივერსიტეტში, სადაც მან და მისმა კოლეგებმა შექმნეს ტექნიკა. შემდეგში ეს ტექნიკა ცნობილი გახდა ხარისხის კონტროლის ინსპექციის სტანდარტული ანალიზის სახელით. როგორც ფრიდმანის სხვა ნამუშევრები, დღევანდელი გადმოსახედიდან ის მარტივი და აშკარაა საბაზისო ეკონომიკური იდეების ხარისხის კონტროლისათვის. ეს კი მისი გენიოსობის მაჩვენებელია.[99]
მიუხედავად იმისა, რომ ფრიდმანი დათანხმდა, რომ მთავრობას აქვს გარკვეული როლი მონეტარულ სისტემაში,[100] ის მაინც კრიტიკულად იყო განწყობილი ფედერალური რეზერვის მიმართ, რეზერვის დაბალეფექტურობის გამო ფრიდმანი მისი გაუქმების მომხრე იყო.[101][102][103] ფრიდმანი წინააღმდეგი იყო ფედერალური რეზერვის პოლიტიკის, „ვოლკერის შოკის“ დროსაც კი, რომელიც „მონეტარისტის“ სახელით იყო ცნობილი.[104] ფრიდმანს სწამდა, რომ ფედერალური რეზერვი საბოლოოდ კომპიუტერული პროგრამით უნდა ჩანაცვლებულიყო.[105] ის უპირატესობას ანიჭებდა სისტემას რომელიც ავტომატურად იყიდდა და გაყიდდა ფასიანი ქაღალდებს ფულის მიწოდების ცვლილების საპასუხოდ.[106]
ფულის მიწოდების ყოველწლიური ზრდა ერთი კონკრეტული, წინასწარ განსაზღვრული, პროცენტით ცნობილი გახდა როგორც ფრიდმანის k-პროცენტის წესი.[107] საკამათოა თეორიული ფულის მიწოდების მიზნობრივი რეჟიმი.[108][109] ფედის უუნარობა დაეკმაყოფილებინა ფულის მიწოდების საჭიროება 1978-1982 წლებში ზოგიერთი მიიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ განუხორციელებელია უკეთესი ინფლაციისა და პროცენტის დონის დაგეგმარება.[110] სიცოცხლის ბოლოსკენ, ფირდმანი დაეჭვდა ფულის რაოდენობის დაგეგმვის ვალიდურობაში.[111] იდეაში, ფრიდმანი ემხრობოდა 1930-იანების ჩიკაგოს გეგმის პრინციპებს, რომელიც დამთვარდებოდა ფულის კერძო წარმოებით. ეს აიძულებდა ბანკებს, რომ 100%-იანი დაბრუნების სარეზერვო დეპოზიტები ჰქონოდათ და სანაცვლოდ ფულის შექმნის ერთპიროვნული ძალაუფლება მთავრობის ხელში ყოფილიყო. ეს უფრო შესაძლებელს გახდიდა ფულის მიზნობრივ ზრდას უფრო შესაძლებელს. შესაბამისად, რეზერვისგან სესხებით წარმოქმნილი შიდა ფული აღარ იქნებოდა მთავარი პრობლემა.[107]
ფრიდმანი იყო მცოცავი გაცვლითი კურსისის უდიდესი დამცველი სრულიად ბრიტონ-ვუდსის პერიოდის პერიოდის მანძილზე. ის ამტკიცებდა, რომ მოქნილი გაცვლითი კურსი შესაძლებელს გახდიდა გარე შესწორებებს და ქვეყნებს მისცემდა საშუალებას კრიზისები აერიდებინათ თავიდან. ის თვლიდა ფიქსირებულ გაცვლით კურსს მთავრობის ინტერვენციისთვის არასასურველ ფორმად. ამის შესახებ საუბრობს 1953 წლის გავლენიან სტატიაში, „ფიქსირებული გაცვლითი კურსის შემთხვევა“, როდესაც მისი კრიტიკოსები ფანტაზიად თვლიდნენ მცოცავ გაცვლით კურსს.[112][113]
1955 წლის სტატიაში „მთავრობის როლი განათლებაში“[114] ფრიდმანმა წარმოადგინა საჯარო სექტორიდან დაფინანსებული სკოლების სასკოლო ვაუჩერიზაციის პროგრამა.[115] სტატიაში წარმოდგენილი რეფორმების მსგავსი გამოყენებული იქნა ჩილეში 1981 წელს და შვედეთში 1992 წელს.[116] 1996 წელს, ფრიდმანი, თავის ცოლთან ერთად, აარსებს ორგანიზაციას სახელწოდებით „Friedman Foundation for Educational Choice“, რათა დაიცვას არჩევითი სკოლის და ვაუჩერის იდეა. 2016 წელს, ორგანიზაციამ სახელი შეიცვალა EdChoice-ად ფრიდმანის სურვილის პატივსაცემად, მოძრაობას გაეგრძელებინა არსებობა მათი სახელის გარეშე.[42]
მაშინ, როცა უოლტერ ოი ეკონომიკურ საფუძველს ქმნიდა მოხალისეობრივი სამხედრო სამსახურის შესახებ, ფირდმანი იყო იმ იდეის დამცველი, რომ მსგავსი ვალდებულება „შეუთავსებელი იყო თავისუფალ საზოგადოებასთან“.[117][118] წიგნში „კაპიტალიზმი და თავისუფლება“, ის ამტკიცებდა, რომ გაწვევა უსამართლოა და ახალგაზრდა ადამიანებს უზღუდავს საკუთარი ცხოვრების ისე მოწყობას, როგორც ამაზე თვითონ ოცნებობენ.[119] ნიქსონის ადმინისტრაციის დროს ის ხელმძღვანელობდა კომიტეტს კვლევაში ანაზღაურებადი/მოხალისეობრივი სამხედრო ძალების შესახებ. მან მოგვიანებით განაცხადა, რომ მისი როლი სამხედრო გაწვევის რეფორმის შერსულებაში მისი როლი იყო ყველაზე საამაყო რამ.[37] ფრიდმანი აღიარებდა, რომ რეზერვი, როგორც უნივერსალური სამხედრო მომზადების სისტემა ომის შემთხვევაში შეიძლებოდა გამართლებული ყოფილიყო.[119] თუმცა, ის ეწინააღმდეგებოდა მის შემოღებას შეერთებულ შტატებში და მას მოიხსენიებდა, როგორც „სიმახინჯეს“.[120]
ბიოგრაფი ლენი ებენშტეინი ხაზს უსვამს ფირდმანის შეხედულების გადახრას უფრო ინტერვენციონისტულიდან უფრო ფრთხილი საგარეო პოლიტიკისკენ.[121] ის მხარს უჭერდა აშშ-ს მეორე მსოფლიო ომში ჩართვას და კომუნიზმის წინააღმდეგ მკაცრი ზომების გატარებას, მაგრამ ეს აზრი დროთა განმავლობაში შეიცვალა.[121] 1996 წელს განაცხადა, რომ ის იყო ანტი-ინტერვენციონისტი.[122] ის ეწინააღმდეგებოდა ყურის ომს და ირანის ომს.[121] გ2006 წლის გაზაფხულის ინტერვიუში, ფრიდმანმა თქვა, რომ აშშ-ს ხატი მსოფლიოში ერაყის ომმა დააზიანა, მაგრამ ეს შეიძლებოდა გამოსწორებულიყო თუ ერაყი მშვიდობიანი და დამოუკიდებელი ქვეყანა გახდებოდა.[123]
.jpg)
ფრიდმანი იყო ეკონომიკური მრჩეველი და სიტყვით გამომსვლის ტექსტის შემქმნელი ბარი გოლდვოთერის საპრედზიდენტო კამპანიის დროს 1964 წელს. ის ასევე მრჩეველის რანგში ეხმარებოდა რონალდ რეიგანს კალიფორნიის მართვაში, ასევე აქტიური მონაწილეობა მიიღო მის საპრეზიდენტო კამპანიაშიც.[124] ის მუშაობდა, როგორც პრეზიდენტ რეიგანის ეკონომიკური პოლიტიკის გუნდის მრჩეველი 1981 წლიდა. 1988 წელს, კი მან მიიღო თავისუფლების საპრეზიდენტო ორდენი და მეცნიერების ეროვნული ორდენი. ფრიდმანმა თქვა, რომ ის იყო ლიბერტარიანელი ფილოსოფიურად მაგრამ, რესპუბლიკური პარტიის წევრი მიზანშეწონილობის გამო. „ვფიქრობ ტერმინი კლასიკური ლიბერალი უფრო მისაღებია, მაგრამ არ მადარდებს რას დამიძახებენ, რადგან უფრო დაინტერესებული ვარ დავაფიქრო ხალხი იდეებზე, ვიდრე პიროვნებებზე.“- თქვა ფრიდმანმა[125]
ფირდმანი მხარს უჭერდა სახელმწიფოს მიერ ზოგიერთი საჯარო საქონელის შექმნას, რომლის წარმოება ბიზნესისთვის შეუძლებელი იყო. თუმცაღა, ის ამტკიცებდა, რომ ძალიან ბევრი სერვისი, რომელიც სახელმწიფოს მიერაა მოწოდებული, უკეთესი იქნებოდა კერძო სექტორის ხელში. მიუხედავად ყველაფრისა, თუ ზოგიერთი საჯარო საქონელი უნდა ყოფილიყო სახელმწიფოს მიერ იყო მოწოდებული არ უნდა ყოფილიყო ლეგელური მონოპოლიის ქვეშ. მაგალითად ის წერდა:
არ არსებობს საფოსტო ოფისზე დღევანდელი სახელმწიფო მონოპოლიის გამართლება. შეიძლება საკამათო იყოს, რომ ფოსტა ტექნიკური მონოპოლიაა და სამთავრობო მონოპოლია ყველაზე მცირე ბოროტებაა. ამის მიხედვითაც კი, მთავრობას შეუძლია გაამართლოს მონოპოლია, მაგრამ არა დღევანდელი კანონმდებლობა, რომელიც უკანონოს ხდის საფოსტო გადაზიდვებს. თუ საფოსტო გადაზიდვები არის ტექნიკური მონოპოლია, ვერავინ შეძლებს წარმატებას მიაღწიოს ამ საქმიანობაში მთავრობასთან კონკურენციით. თუ ასე არაა, არანაირი მიზეზი არ არსებობს თუ რატომ უნდა იყოს მთავრობა ამით დაკავებული. ერთადერთი გზა, რათა გამოვარკვიოთ სიმართლე, არის ხალხისთვის შესაძლებლობის მიცემა ბაზარზე შევიდნენ.
1962 წელს, ფრიდმანმა გააკრიტიკა სოციალური უსაფრთხოება თავის წიგნში „კაპიტალიზმი და თავისუფლება“, ის ამტკიცებდა, რომ სოციალური პროგრამები იწვევდნენ „დამოკიდებულებას“.[126] თუმცა, ბოლოს წინა თავში, ფრიდმანი აცხადებს, რომ კაპიტალიზმის მიერ სიღარიბის უდიდესი ნაწილის შემცირების პარალელურად სიღარიბე კვლავ რჩებოდა მთავარ პრობლემად და დასავლურ მდიდარ ქვეყნებშიც კი უამრავი ადამიანი კვლავ ცხოვრობდა სიღარიბეში. ფრიდმანი ასევე ხაზს უსვამდა:
შეიძლება საკამათო იყოს კერძო პირების მიერ გაწეული ქველმოქმედების კმარობის საკითხი, იმიტომ რომ სარგებელი მისი ზრდისგან სხვა ხალხისთვის მეტია, ვიდრე თავად შემომწირველებისთვის-...მეზობლობის ეფექტი. თუმცა, მე ვიტანჯები სიღარიბის ცქერით; სარგებელს კი ვიღებ მისი შესუსტებით, მაგრამ მე თანაბრად ვიღებ სარგებელს ჩემი თუ სხვის მიერ გაღებული ხარჯით სიღარიბის აღმოსაფხვრელად. მაშასადამე, სხვისი ქველმოქმედების ბენეფიტები ნაწილობრივ მეც მარგებს. სხვა სიტყვებით ეს „უბილეთო მგზავრის ეფექტია“ - ჩვენ ყველას შეიძლება გვსურდეს წვლილი შევიტანოთ სიღარიბის დაძლევაში, რომელშიც ყველა მონაწილეობს, მაგრამ შეიძლება არ გვინდოდეს მსგავსი გარანტიის გარეშე იგივეს გაკეთება. პატარა სოციუმში, საჯარო ზეწოლა შეიძლება ეფექტური იყო ქველმოქმედების საკითხშიც კი. უფრო ფართო საზოგადოებებში კი ბევრად ძნელია ასე გაკეთება.
თუ სხვებიც თანახმანი არიან გაკეთდეს ისე, როგორც ამას მე ვაკეთებ, მსგავსი ლოგიკური ჯაჭვით მართლდება მთავრობის მიერ სიღარიბის აღმოფხვრის მცდელობა. თითოეული პერსონისთვის საზოგადოებაში ცხოვრების დონის სტანდარტის ქვედა ზღვარის დადგენა, მაშინ როცა ზუსტად არ ვიცით თუ რამდენი უნდა დაიხარჯოს და როგორ, ასეთ შემთხვევაში მოწესრიგებისთვის საჭიროა უარყოფითი შემოსავლის გადასახადი. ამ მოწესრიგების უპირატესობები ნათელია. ის პირდაპირ მიმართულია კონკრეტულად სიღარიბის პრობლემაზე. ის ეხმარება ყველაზე ნათელი ფორმით, ქეშის სახით.
ეს წარმოქმნის კონკრეტულ ხარჯს საზოგადოების კისერზე და ოპერირებს ბაზრის გარეთ. მსგავსად სხვა სიღარიბის აღმოფხვრის საზომებისა, ის ამცირებს სტიმულებს იმათვის ვინც დაეხმარა რათა უკან დახმარებოდნენ, თუმცა მთლიანად არ აქრობს სტიმულირებას, როგორც ის სისტემა რომელიც ავსებს შემოსავლებს რაღაც მინიმალურ დონემდე. ყოველი დამატებით გამომუშავებული დოლარი კი ნიშნავს მეტ შესაძლებლობას დახარჯვისთვის.
ფრიდმანი ამტკიცებდა, რომ სხვა უპირატესობები უარყოფითი შემოსავლის გადასახადისა იყო ის, რომ მას შეეძლო პირდაპირ მორგებოდა საგადასახადო სისტემას, იქნებოდა ნაკლებად ხარჯიანი და შეამცირებდა ადმინისტრაციულ ტვირთს.[127] ფრიდმანმა თავისი არგუმენტები გაიმეორა 18 წლის შემდეგაც „თავისუფალ არჩევანში“ და დაამატა, რომ მსგავსი რეფორმა მხოლოდ მაშინ მოგვცემდა დამაკმაყოფილებელ შედეგს, როდესაც მიმდინარე სოციალური პროგრამები გაუქმდებოდა გაზრდის ნაცვლად.[128] ეკონომისტი რობერტ ფრენკის ნიუ იორკ თაიმისის სტატიის მიხედვით, ფრიდმანის ხედვები ემყარებოდა რწმენას, რომ „საბაზრო ძალაუფლებას შეუძლია საოცარი შედეგების მოტანა“ და „მათ არ შეუძლიათ სწორად გადანაწილება შემოსავლისა ისე, რომ ყველა მოქალაქე აყმაყოფილებდეს მინიმალურ ცხოვრების დონეს“.[129]
ფრიდმანი ასევე მხარს უჭერდა ლიბერტარიანულ პოლიტიკას ნარკოტიკების და პროსტიტუციის ლეგალიზაციის შესახებ. 2005 წელს, ფრიდმანმა და 500-მა სხვა ეკონომისტმა მხარი დაუჭირეს იდეას მარიხუანის ლეგალიზაციის შესახებ მისი ეკონომიკური სარგებლიანობის გამო.[130]
ფრიდმანი ასევე მხარდამჭერი იყო ჰომოსექსუალთა უფლებების.[131] მას არასდროს გამოუხატავს მხარდაჭერა ერთსქესიანთა კორწინების მიმართ, თუმცა ის ამბობდა „არ მჯერა, რომ რაიმე დისკრიმინაციას ჰომოსექსუალთა მიმართ უნდა ჰქონდეს ადგილი.“[132]
ფრიდმანი „მადლობელი“ იყო ემიგრაციის და ამბობდა „ლეგალურ და არალეგალურ ემიგრაციას აქვს ძალიან პოზიტიური გავლენა აშშ-ს ეკონომიკაზე.“[133] თუმცა, მიიჩნევდა, რომ ემიგრანტებს არ უნდა ჰქონოდათ წვდომა სოციალურ პროგრამებზე.[133] ფიიდმანი აცხადებდა, რომ მექსიკიდან ემიგრაცია იყო „კარგი რამე“, თუნდაც არალეგალური.[133] ფრიდმანი ამტკიცებდა, რომ არალეგალური ემიგრაცია სასიკეთო იყო, რადგან „ისინი ისეთ სამსახურში საქმდებიან, სადაც მოქალაქეებს არ სურთ დასაქმება, შესაბამისად, დამსაქმებლები ისეთ მუშახელს იღებენ, როგორსაც სხვა შემთხვევაში ვერ მიიღებდნენ“, ამავე დროს, ემიგრანტებს სოციალურ დახმარებაზე ხელი არ მიუწვდებათ.[133] „არჩევანის თავისუფლებაში“ ფრიდმანი წერს:[128]
თვითნებურ წინაღობების არ არსებობას შეუძლია ხალხს მისცეს შესაძლებლობა როდესაც მათი ნიჭიერება და ღირებულებები მიიყვანს მათ სასურველ შედეგამდე. არც დაბადების ადგილს, არც ეროვნებას, კანის ფერს, რელიგიას, სქესს ან რაიმე სხვა მახასიათებლებს არ უნდა შეეძლოს განსაზღვროს შესაძლებლობები, რომლებიც ადმაიანის წინაშეა წარმოდგენილი. მხოლოდ მისი შესაძლებლობები უნდა იყოს ყველაფრის განმსაზღვრელი.
მაიკლ ვოლკერი ფრეიზერის ინსტიტუტის ეკონომისტი და ფრიდმანი მასპინძლობდენენ კონფერენციათა სერიას 1986 წლიდან 1994 წლამდე. კონფერენციათა მიზანი იყო ნათლად განესაზღვრათ ეკონომიკური თავისუფლების დეფინიცია და მისი გაზმოვის მეთოდი. საბოლოო ჯამში, შედეგი გამოქვეყნდა მსოფლიო ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ მოხსენებაში „ეკონომიკური თავისუფლება მსოფლიოში“.[134] ეს ყოველწლიური მოხსენება შეიცავდა უამრავ განხილულ კვლევებს და გავლენა მოახდინა რამდენიმე ქვეყნის პოლიტიკაზე. თექვსმეტ განსხვავებულ ეკონომისტთა შორის ფრიდმანი დაუპირისპირდა საავტორო უფლებების აქტს და მას სისულელე უწოდა.[135][136] ფრიდმანი კამათობდა ეკონომიკური უფლებებისა და თავისუფლების უფრო ძლიერი ლეგალური (კონსტიტუციური) დაცვის შესახებ, რათა მომავალში ინდუსტრიულ-კომრეციული ზრდა, დემოკრატიის აყვავება, თავისუფლებასა და კანონის უზენაესობასთან ერთად მყარად ყოფილიყო დაცული საზოგადოებაში.[137]
ჯორჯ ნეში, წამყვანი ისტორიკოსი ამერიკული კონსერვატიზმისა ამბობს, რომ „1960-იანების ბოლოსთვის ის [მილტონ ფრიდმანი] იყო ალბათ ყველაზე გავლენიანი კონსერვატორი მეცნიერი ქვეყანაში, ერთ-ერთი იმ მცირე საერთაშორისო რეპუტაციის მქონეთადაგან.“[138] 1971 წელს, ფრიმანმა მიიღო ამერიკის მიღწევების აკადემიის ოქროს ჯილდო.[139][140] ფრიდმანმა უფლება მისცა კატონის ლიბერტარიანულ ინსტიტუტს გამოეყენებინა მისი სახელი თავისუფლების გავრცელებაში შეტანილი წვლილისთვის დაწესებული ჯილდოსთვის 2001 წლიდან. ფრიდმანის სახელობის პრიზი მიენიჭა პიტერ ბაუერს 2002-ში, პერუელ ეკონომისტს ჰერნანდო დე სოტოს 2004-ში, მარტ ლაარს, ესტონეთის ყოფილ პრემიერ მინისტრს 2006 წელს და ახალგაზრდა სტუდენტს ვენესუელიდან იონ გიოსიჩეას 2008 წელს.მისი ცოლი როუზი, ვისთან ერთადაც მან წარადგინა Friedman Foundation for Educational Choice, მონაწილეობდა საერთაშორისო ჟიურის როლში.[141][142]
ფრიდმანი ასევე იყო ნობელის პრემიის ლაურეატი ეკონომიკის დარგში.
ფრიდმანის სიკვდილის შემდეგ, ჰარვარდის პრეზიდენმა ლოურენს სამარსმა მას „დიადი განმათავისუფლებელი“ უწოდა - "... ნებისმიერი პატიოსანი დემოკრატი დამეთანმხება, რომ დღეს ჩვენ ყველანი ფირდმანიანელები ვართ.“ მან თქვა ფრიდმანის დიდი პოპულარობა და მისი წვლილი იყო „სარწმუონო ნიშანი ხალხისთვის, რათა დაენახათ თავისუფალი ბაზრის მნიშვნელობა“.[143]
სტეფან მურმა, „ვოლ სტრიტ ჟურნალის“ სარედაქციო კოლეგიის წევრმა 2013 წელს თქვა: „ადამ სმიტის შემდეგ თავისუფალი ბაზრის ყველაზე დაფასებული ეკონომისტის ციტირება გახდა ბიბლიიდან ციტირების ტოლფასი. ...ზოგჯერ კი ადგილი აქვს რამდენიმე ერთმანეთთან დაპირისპირებულ ინტერპრეტაციებსაც კი.“[144]
ფრიდმანმა მოიგო ნობელის პრემია ეკონომიკის დარგში 1976 წელს, „მისი მიღწევებისთვის მოხმარების ანალიზში, მონეტარიზმის ისტორიაში და სტაბილიზაციის პოლიტიკის სირთულეების თეორიასა და მის დემონსტრირებაში.“[29]
ფრიდმანმა ერთხელ თქვა: „თუ გინდა ნახო კაპიტალიზმი მოქმედებაში, წადი ჰონგ კონგში“.[145] მან 1990 წელს დაწერა, რომ ჰონგ კონგის ეკონომიკა იყო ალბათ საუკეთესო მაგალითი თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკისა.[146]
მის გარდაცვალებამდე ერთი თვით ადრე, მან დაწერა სტატია „ჰონგ კონგის შეცდომა-რას იტყოდა ჯონ ჯეიმზ კოვპერვაითი?“, რომელიც გამოქვეყნდა „ვოლ სტრიტ ჟურნალში“. სტატია აკრიტიკებდა დონალდ ცანგს, ჰონგ კონგის მთავარ აღმასრულებელს „პოზიტიური არაინტერვენციონიზმის“ აკრძალვისათვის."[147] ცანგმა მოგვიანებით თქვა, რომ ის უბრალოდ ცვლიდა სლოგანს „დიდი ბაზარი, მცირე მთავრობა“, სადაც მცირე მთავრობა განიმარტა, როგორც მშპ-ს 20% ნაკლები რაოდენობით. ცანგსა და მის მეტოქე ალან ლიონგს შორის დებატებისას, 2007 წლის აღმასრულებლის არჩევნებამდე, ლიონგმა წარმოადგინა თეზისი და ხუმრობით დაადანაშაულა ცანგი ფრიდმანის სიკვდილზე გაბრაზებაში.
მთავარი სტატია: Miracle of Chile და Chicago Boys.1975 წელს - ორი წლის შემდეგ, რაც სამხედრო დიქტატორი პრეზიდენტი აუგუსტო პინოჩეტი მოვიდა ჩილეს მმართველობაში და დასრულდა სალვადორ ალენდეს მმართველობა - ჩილეს ეკონომიკამ განიცადა დიდი კრიზისი. ფრიდმანმა და არნოლდ ჰარბერგერმა მიიღეს მოწვევა კერძო ორგანიზაციისგან, რათა ჩასულიყვნენ ჩილეში და ლექციები წაეკითხათ ეკონომიკური თავისუფლების პრინციპებზე.[148] მან შვიდი დღე გაატარა ჩილეში და ჩაატარა ლექციათა ციკლი ჩილეს კათოლიკურ უნიერსიტეტსა და ჩილეს უნივერსიტეტში. ერთ-ერთ ლექციას სათაურად ეწოდა „თავისუფლების მტვრევადობა“ და ფრიდმანის მიხედვით „მასთან გამკლავება სწორედაც ცენტრალიზებული სამხედრო მთავრობის საფრთხესთან გამკლავებაა.“[149]
პინოჩეტისადმი წერილშიი 1975 წლის 21 აპრილს, ფრიდმანი მიიჩნევდა, რომ „ჩილეს მთავარი ეკონომიკური პრობლემაა ... ინფლაცია და ჯანსაღი საბაზრო მარკეტის ეკონომიკის წარმოქმნა.[150] მან განაცხადა, რომ „მხოლოდ ერთი გზა არსებობს ინფლაციის დასასრულებლად: ფულის წარმოების მაჩვენებლის რადიკალური შემცირება ..." და "... მთავორბის ხარჯერბის სერიოზული შეკვეცა, ყველაზე მეტად მიმზიდველი ფისკალური დეფიციტის შემცირების გზით, რადგან ეს ... აძლიერებს კერძო სექტორს და ქმნის საფუძველს ჯანსაღი ეკონომიკური ზრდისთვის.[150] იმის შესახებ თუ რამდენად ჩქარა შეიძლებოდა ინფლაციის დასრულება ფრიდმანმა თქვა: „ჩილესთვის, სადაც ინფლაცია მერყეობს 10-20% შორის თვეში ... თანდათანობითი ცვლილებები არაა შედეგიანი, რადგან ეს პროცესი გამოიწვევდა მტკივნეულ ოპერაციებს დიდი ხნის მანძილზე და ამ პროცესში „მოთმინება“ არ იქნებოდა საკმარისი“. მოკლე პერიოდიანი უმუშევრობის მაღალი დონის არჩევა გამოსავლის სახით იყო ნაკლები ბოროტება და „გერმანიის გამოცდილება ... ბრაზილიის ..., შეერთებული შტატების ომის შემდგომი შესწორებების. ... ყველაფერი ამტკიცებდა შოკური თერაპიის სასარგებლოდ“. წერილში ფრიდმანი შოკურ მიდგომას ურჩევდა „... რეფორმათა პაკეტს, რომელიც გამოიწვევდა სიურპირიზის ეფექტს და შეამცირებდა მწვავე სტრესს“ და ... სიცხადისთვის ნება მომეცით მონახაზი გაგიკეთოთ პაკეტის კონტენტისა ... რაც ილუსტრირებისთვის გამოგადგებათ“ მიუხედავად იმისა, რომ მისი ცოდნა ჩილეს შესახებ იყო „ზედმეტად მწირი, რათა ზუსტი და ყოვლისმომცველი ყოფილიყო“. მან დაასახელა რვა სარეკომენდაციო მაგალითი მონეტარული პოლიტიკისა და ფისკალური საზომებისა, მათ შორის „იმდენი დაბრკოლების მოხსნა კერძო სექტორისთვის რამდენიც შესაძლებელი იყო. მაგალითად, ... მიმდინარე კანონი დასაქმებულთა წინააღწმდეგ“. მან დასკვნის სახით თქვა, რომ „მსგავს შოკურ პროგრამას შეიძლებოდა ინფლაცია ერთ თვეში დაემთავრებინა“. მისი წერილი ურჩევდა მმართველებს, რომ ხარჯების შეკვეცით შეემცირებინათ ფისკალური დეფიციტი, რაც გამოიწვევდა ნაკლებ გარდამავალ უმუშევრობას ვიდრე გადასახადების გაზრდა.
სერხიო დე კასტრო, ჩილელი ჩიკაგოს სკოლის კურსდამთავრებული, გახდა ფინანსთა მინისტრი 1975 წელს. მისი ექვსწლიანი მინისტროპის მანძილზე, გაიზარდა საგარეო ინვესტიციები, დაწესდა აკრძალვები გაფიცვებსა და პროფკავშირებზე და მშპ იზრდებოდა ყოველწლიურად.[151] უცხოეთში გაცვლითი პროგრამა შეიქმნა ჩილეს კათოლიკურ უნივერსიტეტსა და ჩიკაგოს უნივერსიტეტს შორის. ბევრი სხვა ჩიკაგოს სკოლის კურსდამთავრებული დაინიშნა სამთავრობო პოსტებზე პინოჩეტის მართველობის შემდეგ. სხვები ასწავლიდნენ ეკონომიკას ჩილეს უნივერსიტეტებში. ისინი ცნობილი გახდნენ, როგორც „ჩიკაგოს ბიჭები“.[152]
ფრიდმანმა იმ ხანად არ გააკრიტიკა პინოჩეტის დიქტატურა, არც პოლიტიკური მკვლელობები, არც არაკანონიერი პატიმრობები, წამების ფაქტები და სხვა საშინელებები, რაც უკვე ცნობილი იყო.[153] 1976 წელს ფრიდმანმა დაიცვა მისი არაოფიციალური მრჩეველის პოზიცია სიტყვებით: „არ მივიჩნევ უფრო დიდ ბოროტებად ეკონომისტის მხრიდან ეკონომიკური რჩევის ჩილეს მთავრობისთვის მიცემას, ვიდრე მივიჩნევდი ექიმის მხრიდან სამედიცინო რჩევას ჩილეს მთავრობისთვის, რათა დახმარებოდა სამედიცინო ჭირის შეწყვეტაში.“[154]
ფრიდმანმა დაიცვა მისი ქმედებები ჩილეში იმ არგუმენტით, რომ თავისუფალი ბაზრის პოლიტიკის გატარებამ ჩილეს ეკონომიკური სიტუაცა არა მხოლოდ გააუმჯობესა, არამედ წვლილი შეიტანა პინოჩეტის სამხედრო დიქტატურის დასრულებაში და საბოლოო ჯამში ჩილეს დემოკრატიულ სახელმწიფოდ გარდაქმნაში 1990 წელს. ეს მოსაზრება გაჟღერდა წიგნში კაპიტალიზმი და თავისუფლება,სადაც მან ასევე განაცხადა, რომ ეკონომიკური თავისუფლება სასურველია არა მარტო თავისთავად, არამედ ის საჭიროა პოლიტიკური თავისუფლებისთვისაც. 1980 წლის დოკუმენტურ ფილმში არჩევანის თავისუფლება, მან თქვა შემდეგი: „ჩილე არაა პოლიტიკურად თავისუფალი სისტემა, და მე არ ვპატიობ სისტემას, თუმცა თუმცა ხალხი ჩილეში უფრო თავისუფალია, ვიდრე ხალხი კომუნისტურ საზოგადოებებში, რადგან მთავრობა თამაშობს უფრო მცირე როლს. ... ხალხის ეს მდგომარეობა ბოლო წლების მანძილზე გახდა უკეთესი და არა უარესი. ისინი კვლავ უკეთესნი იქნებოდნენ, რომ მოეშორებინათ ხუნტა და ჰქონოდათ უფრო დემოკრატიული სისტემა“.[155][156] 1984-ში, ფრიდმანმა განაცხადა რომ მას „არასდროს შეუკავებია თავი ცილეს პოლიტიკური სისტემის კრიტიკისგან“.[149] 1991-ში მან თქვა: „კარგი არაფერი მაქვს სათქმელი პინოჩეტის პოლიტიკურ რეჟიმზე. ეს იყო საშინელი პოლიტიკური რეჟიმი. ჩილეს ნამდვილი სასწაული არ იყო მისი ეკონომიკური მიღწევა; რეალური სასწაული ჩელისთვის იყო სამხედრო ხუნტა, რომელიც თავისი პრინციპების წინააღმდეგ წავიდა და მხარი დაუჭირა თავისუფალ საბაზრო რეჟიმს, რომელიც თავისუფალი ბაზრის პრინციპებში დარწმუნებული ადამიანების შექმნილი იყო. ... ჩილეში, პოლიტიკური თავისუფლების მოტანა განპირობებული იყო ეკონომიკური თავისუფლებით და ეკონომიკური თავისუფლების შედეგით, საბოლოოდ შედეგად მივიღეთ რეფერენდუმი, რომელმაც პოლიტიკური დემოკრატია მოიტანა. ახლა, დიდი ხნის შემდეგ, ჩილეს აქვს სამი რამ: პოლიტიკური თავისუფლება, ადამიანის თავისუფლება და ეკონომიკური თავისუფლება. ჩილე გააგრძელებს საინტერესო ექსპერიმენტად ყოფნას, რომელშიც დავინახავთ შეუძლია ამ სამი კომპონენტის შენარჩუნება თუ მისი პოლიტიკური თავისუფლება დაანგრევს ან შეამცირებს ეკონომიკურ თავისუფლებას.“[157] ის იმეორებდა, რომ ლექციები, რომელიც მან ჩილეში წაიკითხა იყო იგივე ლექციები, რაც მან ჩინეთში და სხვა სოციალისტურ ქვეყნებში წაიკითხა.[158]
2000 წლის დოკუმენტურ ფილმში „The Commanding Heights“ (დაფუძნებული ამავე სახელწოდების წიგნზე), ფრიდმანმა განაგრძო მტკიცება, რომ „თავისუფალი ბაზარი ძირს უთხრიდა პინოჩეტის პოლიტიკურ ცენტრალიზაციას და პოლიტიკურ კონტროლს.“[159][160] ეს კრიტიკა მისი როლის შესახებ ჩილეში არ ითვალისწინებდა მის მთავარ მტკიცებას, რომ უფრო თავისუფალი ბაზარი შედეგად გვაძლევს უფრო თავისუფალ ხალხს და ჩილეს არათავისუფალმა ეკონომიკამ კი გამოიწვია სამხედრო მთავრობა. ფრიდმანი იცავდა თავისუფალ ბაზარს, რომელმაც ძირი გამოუთხარა „პოლიტიკურ ცენტრალიზაციას და პოლიტიკურ კონტროლს“.[161]
ფირდმანი ისლანდიას ესტუმრა 1984 წლის შემოდგომაზე, შეხვდა მნიშვნელოვან ფიგურებს და ჩაატარა ლექცია ისლანდიის უნივერსიტეტში სახელწოდებით „status quo-ს ტირანია“. მონაწილეობა მიიღო ასევე სატელევიზიო დებატში 31 აგვისტოს, სოციალისტი ინტელექტუალების წინააღმდეგ, რომელთა შორისაც იყო ოლაფურ რაგნარ გრიმსონი იყო, გრიმსონი შემდეგში ისლანდიის პრეზიდენტი გახდა.[162] დისკუსიისას, როცა მათ საყვედურით ხაზი გაუსვეს, რომ გადასახადი მისი ლექციის დასწრებაზეც კი იყო დაწესებული, როდესაც მანამდე მოწვეული მეცნიერების ლექციები უფასოდ ჩატარდა, ფირდმანმა უპასუხა, რომ სხვა ლექტორები არ იყვნენ „უფასო“ ერთი თვალსაზრისით: ლექციები ყოველთვის დაკავშირებულია ხარჯებთან. მნიშვნელოვანი კი ისაა, ფარავს თუ არა დასწრება ამ ხარჯებს. ფრიდმანმა ჩათვალა, რომ უფრო სამართლიანი იქნებოდა მხოლოდ ის დასწრებოდა ლექციებს, ვინც გადაიხდიდა. ამ დისკუსიაში მან ასევე აღნიშნა, რომ მას არ მიუღია ფული ამ ლექციის შემოსავლებიდან.
მიუხედავად იმისა, რომ მილტონ ფირდმანი არასდროს ჩასულა ესტონეთში, მისმა წიგნმა, არჩევანის თავისუფლებამ, დიდი გავლენა მოახდინა ამ ქვეყნის 32 წლის პრემიერ მინისტრზე მარტ ლაარზე. ლაარი ამტკიცებდა, რომ ეს წიგნი იყო ერთადერთი, რაც მას პრემიერ მინისტრობამდე ჰქონდა წაკითხული ეკონომიკის შესახებ. ლაარის რეფორმები ხშირად ეყრდნობოდა მილტონ ფრიდმანის იდეებს ესტონეთის ღატაკი პოსტ საბჭოთა ქვეყნიდან ბალტიის ვეფხვად გარდაქმნის პროცესში. მთავარი ელემენტი ლაარის პროგრამისა იყო დაბალი გადასახადი. 2006 წელს მარტ ლაარს მიენიჭა მილტონ ფრიდმანის სახელობის პრიზი თავისუფლების გავრცელებაში შეტანილი წვლილისთვის კატონის ინსტიტუტისგან.[163]
1950 წლის შემდეგ ფრიდმანი ბრიტანეთში ხშირად იყო მოწვეული ლექციების წასაკითხად, ხოლო 1970-იანებში კი მისმა იდეებმა ფართო გავრცელება ჰპოვა კონსერვატიულ წრეებში. მაგალითად, ის რეგულარული მომხსენებელი იყო ეკონომიკური ურთიერთობების ინსტიტუტიში (IEA). კონსერვატიული პარტიის წევრი პოლიტიკოსი მარგარეტ ტეტჩერი კი IEA-ს პროგრამისა და იდეების მიმდევარი იყო. ტეტჩერი სწორედ აქ შეხვდა ფრიდმანს 1978 წელს. მან ასევე დიდი გავლენა მოახდინა ქეით ჯოზეფზე, ვინც შემდეგში ტეტჩერის მთავარი მრჩეველი გახდა ეკონომიკურ საკითხებში. მან ასევე გავლენა მოახდინა ისეთ ფიგურებზე, როგორებიც იყვნენ: ალან ვოლტერსზე, პატრიკ მინფორდზე და კიდევ ორ მთავარ მრჩეველზე. ყველა მთავარი გაზეთი, „დეილი ტელეგრაფი“, „თაიმზი“ და „ფაინანშალ თაიმზი“, ერთხმად აქვეყნებდნენ ფრიდმანის მონეტარისტულ იდეებს ბრიტანელი აღმასრულებელი ხელისუფლების წევრებისათვის. ფრიდმანის იდეებმა დიდი გავლენა იქონია ტეტჩერზე და მის თანაგუნდელებზე, როცა ის პრემიერ მინისტრი გახდა 1979 წელს.[164][165]
მილტონ ფრიდმანის სიკვდილის შემდეგ უამრავი ნეკროლოგი და სტატია დაიწერა ფრიდმანის პატივსაცემად, მას უწოდებდნენ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგი ხანის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან და გავლენიან ეკონომისტს.[166][167][168][169] მილტონ ფრიდმანის რაღაც გაგებით საკამათო მემკვიდრეობა [170][171] ამერიკაში ძლიერად რჩება კონსერვატიული მოძრაობის შიგნით.[172] თუმცა, ზოგიერთი ჟურნალისტისა და ეკონომისტის აზრით - როგორებიც მაგალითად ნოა სმიტი და სკოტ სამნერი არიან - ფრიდმანის აკადემიური მემკვიდრეობა განადგურდა მისი პოლიტიკური ფილოსოფიის და თანამედროვე კონსერვატორების მიერ ცრუინტერპრეტირებით.[173][174][175][176]
თარგი:Criticism section ეკონომეტრიკმა დეივიდ ფორბს ჰენდრიმ გააკრიტიკა ფრიდმანისა და ანა შვარცის ნაშრომის, „მონეტარული ტრენდების“, ნაწილი.[177] 1984 წელს, როცა ფრიდმანს ამის შესახებ კითხეს ისლანდიურ ტელევიზიაში ინტერვიუს დროს,[178] მან განაცხადა, რომ კრიტიკია მიემართებოდა სრულიად სხვა პრობლემას, ამიტომ ის რელევანტური არ იყო.[179] მან ასევე ხაზი გაუსვა ლოგიკური მსჯელობის სიმცირეს და უზუსტობას ჰენდრის ნაშრომში.[180] 2006 წელს, ჰენდრიმ თქვა, რომ ფრიდმანი დამნაშავე იყო „სერიოზულ ხარვეზებში“, რაც გამოიხატებოდა არასწორად გაგებაში „t-კოეფიციენტის, რომელიც გამოყენებული იყო დიდი ბრიტანეთის ფულის მოთხოვნის აღსაწერად და რომელიც დაახლოებით 100 პროცენტით იყო გადაჭარბებული ფრიდმანის მიერ“.[181] მას ასევე უარყო „თითქმის ყველა ემპირიული სამხილი ... რაც დიდი ბრიტანეთის ფულის მოთხოვნაზე იყო წარმოდგენილი“ ფრიდმანისა და შვარცის მიერ.[182][183]
კეინსიანელმა ეკონომისტმა და ნობელის პრემიის ლაურეატმა, პოლ კრუგმანმა ფრიდმანს „დიდი ეკონომისტი და დიდი კაცი“ უწოდა გარდაცვალების შემდეგ. მან ცნო ფრიდმანის უამრავი და ფართო აღიარებული წვლილი ეპირიულ ეკონომიკაში, თუმცა კრუგმანი იყო და რჩება ფრიდმანის უდიდეს კრიტიკოსად. ფრიდმანმა დაწერა: „მან ყველაფერი მარტივად შეაცურა იდეაში, რომ ბაზარი ყოველთვის მუშაობს და მხოლოდ ბაზარი მუშაობს. უზომოდ რთულია იპოვო სიტუაცია, რომელზეც ფრიდმანი განაცხადებდა, რომ ბაზარი შეიძლება შეცდეს ან მთავრობის ჩარევამ საჭირო შედეგი მოიტანოს.“[184] სხვები თანხმდებიან, რომ ფრიდმანი არ საკმარისად ღია ბაზრის არაეფექტურობის შესაძლებლობისთვის.[185] ეკონომისტი ნოა სმიტი ამტკიცებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ფრიდმანმა ბევრი მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ეკონომიკის თეორიაში, მისი ყველა იდეა არ უკავშირდება მაკროეკონომიკას და ძალიან ცოტა ადამიანი ინტერესდება ამით.[110][186]
პოლიტიკის მეცნიერი ს.ბ. მაკფერსონი არ დაეთანხმა ფრიდმანის ფრიდმანის ეკონომიკური თავისუფლების ისტორიულ განსაზღვრებას, რომელიც ეკონომიკური თავისუფლების გზით ითვალისწინებს პოლიტიკურ თავისუფლებამდე მისვლას. იმ თვალსაზრისით, რომ პოლიტიკური თავისუფლება სინამდვილეში ეკონომიკურ თავისუფლებასთანაა გადაჭავული და აძლევს გასაქანს საკუთრების მქონე ელიტებს. მან ასევე ეჭვქვეშ დააყენა მოსაზრება, რომ ბაზარი ეფექტურად ანაწილებს რესურსებს და უარყო ფირდმანისეული თავისუფლების განმარტება.[187] ფრიდმანის პოზიტივისტური მეთოლოგიური მიდგომა ეკონომიკის მიმართ ასევე კრიტიკის და დებატების საგანი გახდა.[188][189][190] ფინელი ეკონომისტიუსკალი მაკი ამტკიცებდა, რომ ზოგიერთი მისი დაშვება იყო არარეალური და ბუნდოვანი.[191][192]
წიგნში შოკისმომგვრელი დოქტრინა, ავტორი და სოციალური აქტივიტისტი ნაომი კლეინი აკრიტიკებს ფრიდმანის ეკონომიკურ ლიბერალიზმს და აიგივებს მას პრინციპებთან, რომელსაც ეკონომიკური რესტრუქტურიზაცია მიჰყავს ისეთ სამხედრო დაძაბულობამდე, როგორიც ჩილესა და არგენტინაში მოხდა. ამ მტკიცებაზე დაყრდნობით, რომელსაც აღწერს როგორ ნეოლიბერალურ პოლიტიკას, რაც იწვევს შემოსავლის არათანაბარ გადანაწილებას, კლეინი და ნაომ ჩომსკი ფიქრობდნენ, რომ მთავარი როლს ამ „ნეოლიბერალიზმში“, როგორც ამას თავად უწოდებდნენ, თამაშობდა იდეოლოგიური საფარველი მულტინაციონალური კორპორაციების კაპიტალის აკუმულაციისთვის.[193]
საერთაშორისო პროტესტი მოჰყვა პინოჩეტის მთავრობის დახმარების საკითხს, როცა ფრიდმანი 1976 წელს წარდგენილი იყო ნობელის პრემიაზე.[194] ფრიდმანს ბრალს დებდნენ ჩილეს სამხედრო დიქტატურის მხარდაჭერაში, ურთიერთობებში პინოჩეტისთან ურთიერთობებში და შვიდ დღიან ვიზიტში.[195] ის ჩილეში იმყოფებოდა 1975 წლის მარტში, მაშინ როცა ჯერ ორი წელიც არ იყო გასული პრეზიდენტ სალვადორ ალიენდეს გარდაცვალებიდან. ფრიდმანმა საპასუხოდ განაცხადა, რომ ის არასდროს ყოფილა დიქტატორის მრჩეველი და რომ მან უბრალოდ რამდენიმე ლექცია წაიკითხა ინფლაციაზე და შეხვდა ოფიციალურ წარმომადგენლებს, მათ შორის აუგუსტო პინოჩეტისაც.[196]
ჩილელი ეკონომისტი ორლანდო ლეტელიერი აცხადებდა ფრიდმანის ვიზიტის საპასუხოდ, რომ პინოჩეტის დიქტატურამ მას მხოლოდ ჩაგრულთა დახმარებისთვის მიმართა.[197] ნარკოტიკების ლეგალიზაციის შესახებ 1991 წელს გამართული გამოსვილის შემდეგ, ფრიდმანმა კითხვაზე მის და პინოჩეტის რეჟიმის კავშირზე უპასუხა, რომ როგორც 1984 წელს აღნიშნა ისლანდიაში, ის არასდროს ყოფილა პინოჩეტის მრჩეველი,[149] მაგრამ „ჩიკაგოს ბიჭები“ - მისი სტუდენტების ჯგუფი - ნამდვილად იყვნენ ჩართულები ჩილეს ეკონომიკურ რეფორმებში. ფრიდმანი ამ რეფორმებისგან ელოდა ეკონომიკის ზრდის მაღალ ტემპებს და დემოკრატიის დაარსებას დაარსებას, რაც შემდეგში გამართლდა კიდეც, ჩილეში.[198][199] 1988 წლის ოქტომბერში, ჩინეთის სალექციო მოგზაურობიდან დაბრუნების შემდეგ (ჩინეთში ფრიდმანი შეხვდა ჩაო ზიანგს, ჩინეთის კომუნისტური პარტიის გენერალურ მდივანს), ფრიდმანმა გაზეთ სტენდფორდ დეილის მისწერა: „უნდა ჰქონოდა თუ არა მოლოდინი პროტესტის ზვავის ანალოგიურად ბოროტი მთავრობისთვის რჩევის მიცემის გამო? და თუ არა, რატომ?[200]
მთავარი სტატია: Milton Friedman bibliography.Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
