კვიპროსის კონფლიქტი
From Wikipedia, the free encyclopedia
კვიპროსის კონფლიქტი — ტერიტორიული კონფლიქტი კვიპროსელ ბერძნებსა და კვიპროსელ თურქებს შორის. კუნძულზე დიდი ბრიტანეთის სამხედრო კონტინგენტის შესვლის შემდეგ ეს დაპირისპირება განიხილებოდა, როგორც „კონფლიქტი კვიპროსელ და ბრიტანელ ხალხებს შორის“. ამჟამად ამ კონფლიქტის მოგვარებაში ჩართულია გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია და ევროპის კავშირი.
1960 წელს კვიპროსმა დამოუკიდებლობა მიიღო დიდი ბრიტანეთისაგან, რომელიც ქვეყანას ფლობდა ჯერ კიდევ XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან. დიდმა ბრიტანეთმა დამოუკიებლობის მინიჭების შემდეგ კუნძულზე დაიტოვა ორი სამხედრო ბაზა, რომლებიც მდებარეობდა ქალაქების, აკროტირისა და დეკელიის მახლობლად. ახალი კონსტიტუციის თანახმად, ქვეყანაში აღიარეს ორი თემის არსებობა: ბერძნული — 80 % და თურქული — 18 %. სახელმწიფოს ძირითად დოკუმენტში ცაწერილმა ამ მუხლმა მაშინვე აღაშფოთა თურქულენოვანი საზოგადოება.
1963 წელს ორივე მხარეს განხორციელებულმა ეთნიკურმა წმენდამ სიტუაცია დაძაბა. 1964 წელს ვითარების დარეგულირების მოტივით კუნძულზე განათავსეს გაეროს სამშვიდობო ძალები, რომლებიც კუნძულზე 10 წელი დარჩნენ.
1974 წლის 15 ივლისს კვიპროსში განხორციელდა სახელმწიფო გადატრიალება, რომლის შედეგადაც ტერორისტულმა ორგანიზაციამ EOKA-მ დაამხო პრეზიდენტ მაკარიოს III-ის ხელისუფლება. თურქეთის ხელისუფლება თავიანთი ინტერესების ხელყოფისაგან დასაცავად 30 სამხედრო კორპუსით შეიჭრა კუნძულზე და დაიკავა ქვეყნის 35 %. კვიპროსი გაიყო ჩრდილოეთ თურქულ და სამხრეთ ბერძნულ ნაწილებად. კონფლიქტური მხარეები ერთმანეთისაგან გაიყო ე. წ. „მწვანე ხაზით“ — გაეროს ბუფერული ზონით. გამყოფი ხაზით გადაადგილება თითქმის შეუძლებელი გახდა. ბერძნულ და თურქულ თემებს შორის შეიქმნა ფიზიკური და სოციალური ბარიერები.
1983 წელს ჩრდილოეთმა ნაწილმა გამოაცხადა დამოუკიდებლობა და შეიქმნა ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა, რომელსაც დღემდე თურქეთის გარდა არვინ არ აღიარებს.
XXI საუკუნის დასაწყისში გაეროს ინიციატივით დაიწყო კონფლიქტის საბოლოო მოგვარებისათვის ზრუნვა. 2004 წლის 24 აპრილს კიპროსზე გაიმართა რეფერენდუმი კუნძულის გაერთიანების შესახებ. კვიპროსელი ბერძნების 75 %-მა და კვიპროსელი თურქების 35 %-მა ანანის გეგმას, რომელიც ბრიტანული დიპლომატიის მიერ იყო მომზადებული მხარი არ დაუჭირა.
2004 წელსვე კვიპროსი გახდა ევროპის კავშირის წევრი. თუმცა ევროკავშირის წევრი მხოლოდ ქვეყნის სამხრეთი ნაწილი გახდა. 2005 წელს ევროკავშირში თურქეთის გაწევრიანებასთან დაკავშირებულ მოლაპარაკებებზე, ევროკომისია ითხოვდა თურქეთის მიერ კვიპროსის სუვერენიტეტის ცნობას.
2008 წელს საპრეზიდენტო არჩევნებში დიმიტრის ქრისტოფიასმა გაიმარჯვა, რომელიც ჯერ კიდევ წინასაარჩევნო პერიოდში პირდებოდა მოსახლეობას, რომ განაახლებდა მოლაპარაკებებს კვიპროსის თურქულ თემთან. 21 მარტს ნიქოზიის ბუფერულ ზონაში გაიმართა მოლაპარაკება ჩრდილოეთი კვიპროსის ლიდერ მეჰმედ ალი თალათისთან. 2008 წლის 3 აპრილს ნიქოზიის ქუჩებში აიღეს ბარიერები, რომელიც განთავსებული იყო 1960 წლიდან.
2008 წლის გაზაფხული-ზაფხულის განმავლობაში კვლავ მიმდინარეობდა მოლაპარაკებები. 1 ივნისს უკვე მიიღეს ერთიანი მოქალაქეობისა და სუვერენიტეტის კონცეფცია. სექტემბეში პრეზიდენტმა ქრისტოფიასმა გამოაცხადა ნიქოზიის დემილიტარიზაცია. შემოდგომაზე შეთანხმდნენ მმართველობის ერთიანი ფედერალური ორგანოების ჩამოყალიბებაზე. დაიგეგმა გაერთიანების გეგმის ორივე თემში რეფერენდუმზე გატანა.
2011 წელს კვიპრსსა და თურქეთს შორის გაიმართა დავა, რომლის მიზეზიც გახდა კვიპროსის გეგმა დაეწყო ჩრდილოეთ კვიპროსში ნახშირწყალბადების საბადოს ათვისება. თურქეთი თვლიდა, რომ ეს იყო ჩრდილოეთ კვიპროსის უფლება და დაიმუქრა კონფლიქტის სამხედრო მოგვარებით.
2014 წელს განახლდა მოლაპარაკებები კვიპროსის ორ თემს შორის. 2014 წლის 11 თებერვალს პრეზიდენტმა ნიკოს ანასტასიადესმა და ჩრდილოეთ კვიპროსის ლიდერმა დერვიშ ეროღლუმ მიიღეს ერთობლივი დეკლარაცია. დეკლარაციის მიღებას მიესალმა ევროპის კავშირიც[1].
რეაქცია კვიპროსელი ბერძნების პარტიებს შორის განსხვავებული იყო. ოპოზიციურმა მშრომელი ხალხის პროგრესულმა პარტიამ განაცხადა, რომ მიესალმება დეკლარაციას[2]. თუმცა ნიკოლას პაპადოპულოსი, რომელიც კოალიციაში იყო მოქმედ პრეზიდენტთან წინააღმდეგი წავიდა დეკლარაციისა და 2014 წლის 27 თებერვალს კოალიცია დატოვა.