დედამიწის ისტორია
დდდ / From Wikipedia, the free encyclopedia
მთავარი წყარო იხილეთ - https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Earth
დედამიწის ისტორია ეხება მის განვითარებას წარმოშობიდან დღემდე.[1][2]საბუნებისმეტყველო მეცნიერების თითქმის ყველა დარგმა დაიწყო დედამიწის წარსულის ძირითადი მოვლენების გამოკვლევა, რაც ხასიათდება მუდმივი გეოლოგიური ცვლილებებითა და ბიოლოგიური ევოლუციით. დედამიწას დღემდე მეცნიერების მრავალი დარგი სწავლობს. მის მოყვანილობასა და სიდიდეს განიხილავს გეოდეზია, ხოლო კოსმოსში მოძრაობას - ასტრონომია; დედამიწის ძალთა ველებს იკვლევს გეოფიზიკა, ის იკვლევს ასევე დედამიწის შიგა ნივთიერებების ფიზიკურ მდგომარეობას და გეოსფეეროებში მიმდინარე ფიზიკურ პროცესებს; გეოქიმია განიხილავს დედამიწის შემადგენელი ქიმიური ელემენტების განაწილებასა და გადაადგილებას; ლითოსფეროს ნივთიერი შემადგენლობა და მისი განვითარების ისტორია გეოლოგიურ მეცნიერებათა კვლევის საგანია; გეოგრაფიულ გარსში მიმდინარე პროცესებს სწავლობენ გეოგრაფიისა და ბიოლოგიის მეცნიერებათა დარგები.
დედამიწა | ||||
---|---|---|---|---|
ორბიტალური მახასიათებლები | ||||
აფელიუმი |
152 097 701 კმ 1,0167103335 ა. ე. | |||
პერიჰელიუმი |
147 098 074 კმ 0,9832898912 ა. ე. | |||
დიდი ნახევარღერძი (a) |
149 597 887,5 კმ 1,0000001124 ა. ე. | |||
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e) | 0,016710219 | |||
გარშემოვლის სიდერული პერიოდი |
365,256366 დღე 365 დღე 6 სთ. 9 წთ. 10 წმ. | |||
ორბიტალური სიჩქარე (v) |
29,783 კმ/წმ 107 218 კმ/სთ | |||
დახრილობა (i) | 7,25° (მზის ეკვატორის მიმართ) | |||
ამომავალი კვანძის გრძედი () |
348,73936° | |||
პერიცენტრის არგუმენტი () | 114,20783° | |||
თანამგზავრები | 1 (მთვარე) | |||
ფიზიკური მახასიათებლები | ||||
შეზნექვა | 0,0033528 | |||
პოლარული რადიუსი | 6 356,8 კმ | |||
საშუალო რადიუსი | 6 371,0 კმ | |||
დიდი წრის გარშემოწერილობა | 40009,88 კმ | |||
ზედაპირის ფართობი (S) | 510 072 000 კმ² | |||
მოცულობა (V) | 10,832073×1011 კმ³ | |||
მასა (m) | 5,9736×1024 კგ | |||
საშუალო სიმკვრივე () | 5,5153 გ/სმ³ | |||
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g) | 9,780327 მ/წმ² | |||
პირველი კოსმოსური სიჩქარე () |
7,91 კმ/წმ | |||
მეორე კოსმოსური სიჩქარე () | 11,186 კმ/წმ | |||
ბრუნვის პერიოდი (T) | 0,99726968 დღე | |||
ღერძის დახრილობა | 23,439281° | |||
ალბედო | 0,367 | |||
ტემპერატურა | ||||
| ||||
ზღვის დონეზე |
| |||
| ||||
ატმოსფერო | ||||
78,08 % აზოტი (N2) 20,95 % ჟანგბადი (O2) 0,93 % არგონი (Ar) 0,038 % ნახშირორჟანგი (CO2) დაახლოებით 1 % წყლის ორთქლი (დამოკიდებულია კლიმატზე) |
გეოლოგიური დროის მასშტაბი (GTS), როგორც ეს განსაზღვრულია საერთაშორისო კონვენციით, ასახავს დროის დიდ პერიოდს დედამიწის დასაწყისიდან დღემდე და მისი განყოფილებები ასახავს დედამიწის ისტორიის გარკვეულ მოვლენებს. (გრაფიკაში: Ga ნიშნავს "მილიარდი წლის წინ"; Ma, "მილიონი წლის წინ".) დედამიწა შეიქმნა 4,54 მილიარდი წლის წინ,[3] როგორც ვარაუდობენ, კოსმოსში გაფანტული აირულმტვრული ნივთიერებების გუნდების ურთიერთმიზიდვისა და შემჭიდროების შედეგად. ვულკანური ამოფრქვევებით, ალბათ, შეიქმნა პირველყოფილი ატმოსფერო და შემდეგ - ოკეანე, მაგრამ ადრეულ ატმოსფეროში ჟანგბადი თითქმის არ იყო. დედამიწის დიდი ნაწილი დაიწვა სხვა სხეულებთან ხშირი შეჯახების გამო, რამაც გამოიწვია უკიდურესი ვულკანიზმი. დედამიწის არსებობის ადრეულ ეტაპზე, შეჯახება მოხდა პლანეტის ზომის სხეულთან. პიროვნება, სახელად თეია, თვლიდა, რომ მან მთვარე ჩამოაყალიბა. დროთა განმავლობაში დედამიწა გაცივდა, რამაც გამოიწვია მყარი ქერქისა და ზედაპირზე წყლის წარმოქმნა. დედამიწის ჩამოყალიბების პროცესში მიმდინარეობდა მისი შემადგენელი ნივთიერებების დიფერენციაცია, რასაც ხელს უწყობდა დედამიწის წიაღის გათბობა რადიოაქტიური ელემენტების დაშლისას გამოყოფილი ენერგიის ხარჯზე. ამის შედეგია, რომ მას კონცენტრული აღნაგობა აქვს: დედამიწის ბირთვს გარს აკრავს მანტია დედამიწისა, შემდეგ დედამიწის ქერქი, რომელიც შედგება მანტიიდან გამოყოფილი მსუბუქი ნივთიერებებისგან. ეს სამი შიგა გეოსფერო ერთად შეადგენს ,,მყარ" დედამიწას, რომელსაც გარს აკრავს დედამიწის ზედაპირი.
,,ჰადეონის ეონი" წარმოადგენს სიცოცხლის საიმედო (წიაღისეულ) ჩანაწერამდე პერიოდს; ის პლანეტის ფორმირებით დაიწყო და დასრულდა 4.0 მილიარდი წლის წინ. შემდეგი არქეანური და პროტეროზული ეპოქები წარმოგვიდგენენ დედამიწაზე სიცოცხლის დაწყებას და მის ადრინდელ ევოლუციას. მომდევნო ეპოქა არის ფანაოროზი, რომელიც თავისთავად სამ იყოფა ეპოქად.
დედამიწაზე სიცოცხლის ყველაზე უდავო მტკიცებულებები თარიღდება მინიმუმ 3,5 მილიარდი წლის წინ, [4] ევქარის ხანაში, მას შემდეგ, რაც გეოლოგიურმა ქერქმა ჰადეონის ეპოქის შემდეგ დაიწყო გამაგრება. არსებობს მიკრობული ნაშთები, როგორიცაა სტრომოტოლიტები, რომლებიც იპოვნეს 3.48 მილიარდი წლის წინ დასავლეთ ავსტრალიაში.[5] [6] ბიოგენური ნივთიერების სხვა ადრეული ფიზიკური მტკიცებულებებია გრაფიტი, რომელიც აღმოაჩინეს 3.7 მილიარდი წლის წინ სამხრეთ-დასავლეთ გრენლანდიაში, და აგრეთვე "ბიოტიკური სიცოცხლის ნაშთები", რომლებიც იპოვნეს დასავლეთ ავსტრალიაში, კლდეში, 4.1 მილიარდი წლის წინ. [7] [8]
ფოტოსინთეზური ორგანიზმები, რომლებიც ატმოსფეროს ჟანგბადით ამდიდრებენ, 3.2 და 2.4 მილიარდი წლის წინ გაჩნდა. დაახლოებით 580 მილიონი წლის წინ წარმოიქმნა რთული მრავალუჯრედიანი სიცოცხლე, დროთა განმავლობაში განვითარდა და დაახლოებით 541 მილიონი წლის წინ გადაშენდა კამბრიის აფეთქების შედეგად. დადგენილია, რომ 99 % იმ ორგანიზმებისა, რომელებიც ოდესმე ცხოვრობდნენ დედამიწაზე, ხუთ მილიარდზე მეტია. [9] მათი დიდი ნაწილი გადაშენდა. დედამიწის ამჟამინდელი სახეობების მონაცემების აღწერის მიხედვით, მათი რაოდენობა დაახლოებით 10 მილიონიდან 14 მილიონამდეა, [10]რომელთაგან დაახლოებით 1.2 მილიონია დოკუმენტირებული, მაგრამ 86 პროცენტზე მეტი აღწერილი არ არის. [11] ამასთან, ახლახან გავრცელდა აზრი, რომ დედამიწაზე ცხოვრობს 1 ტრილიონი სახეობა, რომელთაგან აღწერილია მხოლოდ ერთი მეათედი. [12]
დედამიწის ქერქი მუდმივად იცვლება მისი შექმნის დღიდან, ისევე როგორც სიცოცხლე - მისი გაჩენის პირველი დღიდან. სახეობები აგრძელებენ განვითარებას, ახალი ფორმების მიღებას, ან გადაშენებას მუდმივად ცვალებად ფიზიკურ გარემოში. ფირფიტის ტექტონიკის პროცესი განაგრძობს დედამიწის კონტინენტებისა და ოკეანეების ფორმირებას. ადამიანის საქმიანობა ახლა დომინანტური ძალაა, რომელიც გავლენას ახდენს გლობალურ ცვლილებებზე, ზიანს აყენებს ბიოსფეროს, დედამიწის ზედაპირს, ასევე ჰიდროსფეროს ატმოსფეროს ველური მიწების დაკარგვით, ოკეანეების ზედმეტად ექსპლუატაციით, სათბურის გაზების წარმოებით, ოზონის ფენის დეგრადაციით და, ზოგადად, ნიადაგის, ჰაერისა და წყლის ხარისხის დეგრადაციით.
დედამიწაზე წყლის წარმოშობა არის მრავალი საგნის კვლევის ობიექტი. მათ შორის: პლანეტარული მეცნიერების, ასტრონომიისა და ასტრობიოლოგიის. დედამიწა მზის სისტემის კლდოვან პლანეტებს შორის უნიკალურია იმით, რომ ის ერთადერთი პლანეტაა, რომელსაც მის ზედაპირზე თხევადი წყლის ოკეანეები აქვს. თხევადი წყალი, რომელიც სიცოცხლისთვის აუცილებელია, დედამიწის ზედაპირზე აგრძელებს არსებობას, რადგან პლანეტა მზისაგან დიდი მანძილითაა დაშორებული.