მემარცხენე ლიბერტარიანიზმი,[1][2][3][4][5] აგრეთვე ცნობილი როგორც ეგალიტარული ლიბერტარიანიზმი,[6][7] მემარცხენე-ფრთის ლიბერტარიანიზმი[8] ან სოციალური ლიბერტარიანიზმი[9] — პოლიტიკური ფილოსოფია და ლიბერტარიანიზმის მიმდინარეობა, რომელიც ხაზს უსვამს როგორც ინდივიდუალურ თავისუფლებას, ისე სოციალურ თანასწორობას. მემარცხენე ლიბერტარიანიზმი წარმოადგენს პოლიტიკური და სოციალური თეორიის მიმართ რამდენიმე ურთიერთდაკავშირებულ, მაგრამ განსხვავებულ მიდგომას. კლასიკური გამოყენებით, იგი მოიცავს მემარცხენეობის ანტიავტორიტარულ ფორმებს, როგორიცაა ანარქიზმი, განსაკუთრებით სოციალური ანარქიზმი,[10] რომლის მიმდევრებიც მას უბრალოდ ლიბერტარიანიზმს უწოდებენ.[11] ამერიკის შეერთებულ შტატებში იგი წარმოადგენს ლიბერტარიანული მოძრაობის მემარცხენე ფრთას[10] და აკადემიურ ფილოსოფოსებთან ჰილელ შტაინერთან, ფილიპ ვან პარიასთან და პიტერ ვალენტინთან ასოცირებულ პოლიტიკურ პოზიციებს, რომელიც აერთიანებს თვითმფლობელობას ბუნებრივი რესურსებთან ეგალიტარულ/თანასწორუფლებიან მიდგომასთან.[10][12] ეს კეთდება იმისათვის, რათა განასხვავონ ლიბერტარიანული შეხედულებები საკუთრებისა და კაპიტალის ბუნების შესახებ ჩვეულებრივ მემარცხენე-მემარჯვენე ან სოციალისტურ-კაპიტალისტური შეხედულებებისგან.[13]
სოციალისტური მემარცხენე ლიბერტარიანელები ეწინააღმდეგებიან კაპიტალიზმს და წარმოების საშუალებებზე კერძო საკუთრებას.[14][15][16][17] სხვა მემარცხენე ლიბერტარიანელები სკეპტიკურად უყურებენ ან სრულად ეწინააღმდეგებიან ბუნებრივი რესურსებზე კერძო საკუთრებას, მემარჯვენე-ლიბერტარიანებისგან განსხვავებით ამტკიცებენ, რომ არც პრეტენზია და არც ბუნებრივ რესურსებთან საკუთარი შრომის შერევა არაა საკმარისი კერძო საკუთრების სრული უფლების მოსაპოვებლად და ბუნებრივი რესურსების შენარჩუნება უნდა მოხდეს თანასწორუფლებიანი/ეგალიტარული ფორმით, საკუთრების გარეშე ან კოლექტიური საკუთრებაში.[18] ის მემარცხენე ლიბერტარიანელები, რომლებსაც უფრო ზომიერი მიდგომა აქვთ კერძო საკუთრების ინსტიტუტთან, მხარს უჭერენ საკუთრების სხვადასხვა ნორმებსა და თეორიებს, როგორიცაა მაგალითად უზუფრუქტი,[19] ან პირობას, რომ ადგილობრივ ან თუნდაც გლობალურ საზოგადოებას შესთავაზონ კომპენსაცია, ასეთია მაგალითად შტაინერ-ვალენტინის სკოლა.[20][21]
ბაზარზე ორიენტირებული მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი, მათ შორის პიერ-იოზეფ პრუდონის მუტუალიზმი და სამუელ კონკინ III-ის აგორიზმი, მიემართება მემარცხენეობის ისეთ პრობლემებს, როგორიცაა სოციალური კლასი, ეგალიტარიანიზმი, ინვაირონმენტალიზმი, გენდერი, იმიგრაცია და სექსუალური იდენტობა თავისუფალი ბაზრის ანტიკაპიტალიზმის პარადიგმაში.[10][22] მიუხედავად იმისა, რომ ლიბერტარიანიზმი ამერიკის შეერთებულ შტატებში ასოცირებული გახდა კლასიკურ ლიბერალიზმთან და მინარქიზმთან, ხოლო მემარჯვენე ლიბერტარიანიზმი უფრო ცნობილია, ვიდრე მემარცხენე ლიბერტარიანიზმი,[5] ამ ტერმინის პოლიტიკური გამოყენება თავდაპირველად ასოცირდებოდა მხოლოდ ანტიკაპიტალიზმთან, ლიბერტარიანულ სოციალიზმთან და სოციალურ ანარქიზმთან და მსოფლიოს უმეტეს ნაწილში მსგავსი ასოციაციები კვლავ დომინირებს.[10][23]
ადამიანები, რომლებიც ხასიათდებიან როგორც მემარცხენე-ლიბერტარიანები ან მემარჯვენე-ლიბერტარიანები ჩვეულებრივ საკუთარ თავს უბრალოდ ლიბერტარიანელებს, ხოლო მათ ფილოსოფიას ლიბერტარიანიზმს უწოდებენ. ამის გათვალისწინებით, ზოგიერთი პოლიტოლოგი და მწერალი ლიბერტარიანიზმის ფორმების ორ ან მეტ ჯგუფად კლასიფიკაციას ახდენს[24][25] მაგალითად მემარცხენე ლიბერტარიანიზმად[1] და მემარჯვენე ლიბერტარიანიზმად[2][4][5][26] რათა განასხვავონ ლიბერტარიანული შეხედულებები საკუთრების უფლების და კაპიტალის შესახებ.[13] შეერთებულ შტატებში, თავისუფალი ბაზრის ანტი-კაპიტალიზმის მომხრეებმა შეგნებულად დაახასიათეს თავი მემარცხენე-ლიბერტარიანელებად და მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმის ნაწილად.[10][19]
ტრადიციულად, ლიბერტარიანელი იყო ტერმინი, რომელიც გამოიყენა ფრანგმა ლიბერტარიანელმა კომუნისტმა[27] და Le Libertaire რედაქტორმა ჟოზეფ დეჟაკმა[28][29][30][31][32] რათა აღენიშნა მემარცხენე პოლიტიკის ფორმა, რომელსაც ხშირად იყენებდნენ that has been frequently used to refer to ანარქიზმსა[30][33][34][35] და ლიბერტარიანულ სოციალიზმზე საუბრისას[36] XIX საუკუნის შუა წლებიდან გვიან პერიოდამდე.[37][38] სებასტიან ფაურმა, კიდევ ერთმა ფრანგმა ლიბერტარიანელმა კომუნისტმა, დაიწყო ახალი Le Libertaire-ის გამოცემა 1890-იანი წლების შუა პერიოდში მაშინ, როდესაც საფრანგეთის მესამე რესპუბლიკამ მიიღო ე.წ. სასტიკი კანონები (lois scélérates) რომელმაც აკრძალა საფრანგეთში ანარქისტული გამოცემები.[30][35] ლიბერტარიანის შემდგომი პოპულარიზება მოხდა ლიბერტარიანელი სოციალისტის ბენიამინ ტაკერის მიერ 1870-იანი წლების ბოლოს და ადრეულ 1880-იან წლებში.[39]
როგორც ტერმინი, მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი გამოიყენებოდა სხვადასხვა პოლიტიკურ-ეკონომიკურ ფილოსოფიაზე საუბრისას, რომლებიც ხაზს უსვამენ ინდივიდუალურ თავისუფლებას. XX საუკუნის შუა წლებში მემარჯვენე ლიბერტარიანელის თანამედროვე განვითარებასთან ერთად ის შეუთანხმდა ტერმინს[26][33][34][40] the term ლიბერტარიანელირათა ნაცვლად იმისა, რომ მხარი დაეჭირათ laissez-faire კაპიტალიზმისთვის და ძლიერი საკუთრების უფლებებისთვის, როგორიცაა მაგალითად მიწა, ინფრასტრუქტურა და ბუნებრივი რესურსები,[41] მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი უფრო ხშირად იქნა გამოყენებული ამ ორი ფორმის განსასხვავებლად,[10][12] განსაკუთრებით საკუთრების უფლებებთან მიმართებაში.[42]
მაშინ, როდესაც მემარჯვენე-ლიბერტარიანიზმი გულისხმობს laissez-faire კაპიტალიზმს, მაგალითად მიურეი როტბარდის ანარქო-კაპიტალიზმს და რობერტ ნოზიკის მინარქიზმს,[2][4][26] სოციალისტური ლიბერტარიანიზმი ძალაუფლების ნებისმიერ კონცენტრაციას რამდენიმე ადამიანის ხელში (პოლიტიკურად თუ ეკონომიკურად) მიიჩნევს არაეთიკურად თავისუფლებასთან მიმართებაში და ამრიგად, მხარს უჭერს როგორც მთავრობის, ისე კაპიტალიზმის ერთდროულად გაუქმებას.[5] ჯენიფერ კარლსონის თანახმად, მემარჯვენე-ლიბერტარიანიზმი ლიბერტარიანიზმის დომინანტი ფორმაა შეერთებულ შტატებში, ხოლო მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი „დასავლეთ ევროპული დემოკრატიების პოლიტიკის უფრო მეტად გაბატონებული ასპექტი გახდა ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში“.[5] სოციალისტური ლიბერტარიანიზმი თავისი ორიგინალური მნიშვნელობით ეკუთვნის ფართო მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს.[10] მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი ასევე მოიცავს დეცენტრალისტს, რომელსაც სურს შეზღუდოს და გადასცეს სახელმწიფო ძალაუფლება სინდიკალისტს, რომელსაც ამ ყველაფრის გაუქმება სურს. ეს შეიძლება მოიცავდეს ფაბიანებსა და სოციალ დემოკრატებს, რომელთაც სურთ ეკონომიკის სოციალიზაცია, მაგრამ სახელმწიფოს როლს კვლავ შეზღუდულად ხედავენ.[43]
სახელმძღვანელოს The Routledge Companion to Social and Political Philosophy განმარტების თანახმად მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს მინიმუმ სამი განმარტება აქვს:
უძველესი გაგებით, ეს არის ზოგადად ანარქიზმის ან უფრო კონკრეტულად სოციალური ანარქიზმის სინონიმი. მოგვიანებით ის იქცა თავისუფალი ბაზრის ლიბერტარიანული მოძრაობის მემარცხენე ან კონკინიტური ფრთის ტერმინად და მას შემდეგ დაფარა მთელი რიგი პრო-ბაზრის, მაგრამ ანტიკაპიტალისტური პოზიციები, ძირითადად ინდივიდუალისტური ანარქიზმი, მათ შორის აგორიზმი და მუტუალიზმი, ხშირად იმ სიმპათიების გავლენით (მაგალითად, რადიკალური ფემინიზმის ან შრომითი მოძრაობის მიმართ), რომელსაც არ იზიარებენ ანარქო-კაპიტალისტები. მესამე გაგებით იგი ახლახან გამოიყენეს პოზიციაზე, რომელიც აერთიანებს ინდივიდუალურ საკუთრებას ბუნებრივი რესურსების თანასწორუფლებიან (ეგალიტარულ) მიდგომას; ამ პოზიციის მომხრეთა უმეტესობა არ არის ანარქისტი.[10]
ფილოსოფიის სტენფორდის ენიკლოპედია მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს მემარჯვენე-ლიბერტარიანიზმისგან განასხვავებს და ამტკიცებს:
ლიბერტარიანიზმი ხშირად განიხილება როგორც „მემარჯვენე“ დოქტრინა. ეს შეცდომა მინიმუმ ორი მიზეზითაა განპირობებული. პირველ რიგში, სოციალურ, და არა ეკონომიკურ, საკითხებთან მიმართებაში ლიბერტარიანიზმი „მემარცხენეა“. ის ეწინააღმდეგება კანონებს, რომლებიც ზღუდავს ზრდასრულთა შორის კონსენსუალურ და პირად სექსუალურ ურთიერთობებს (მაგ., გეი სექსი, ქორწინების გარეშე სექსი და დევიანტური სექსი), კანონებს, რომლებიც ზღუდავს ნარკოტიკების მოხმარებას, კანონები, რომლებიც აწესებს რელიგიურ შეხედულებებს ან პრაქტიკას ინდივიდებისთვის, და კანონებს სავალდებულო სამხედრო სამსახურის შესახებ. მეორე მხრივ, ლიბერტარიანიზმის უფრო მეტად ცნობილი ვერსიის, მემარჯვენე-ლიბერტარიანიზმის, გარდა არსებობს „მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმის“ ვერსიაც. ორივე მათგანი მხარს უჭერს სრულ უფლებას საკუთრებაზე, მაგრამ ისინი განსხვავდებიან იმ უფლებამოსილებებზე შეხედულებით, რაც აგენტებმა უნდა გამოიყენონ აუთვისებელი ბუნებრივი რესურსების (მიწა, ჰაერი, წყალი და ა.შ.) ასათვისებლად.[44]
როგორც ტერმინი, მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი გამოიყენება ზოგი პოლიტიკის ანალიტიკოსის, აკადემიკოსის და მედიის მიერ, განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებში, რათა აჩვენონ კონტრასტი ლიბერტარიანულ ფილოსოფიასთან მიმართებით, რომელიც მხარს უჭერს თავისუფალი-ბაზრის კაპიტალიზმს კერძო საკუთრების ძლიერ უფლებებს, შეზღუდულ მთავრობასთან და თვით-საკუთრებასთან ერთად, რაც საერთო აქვს ლიბერტარიანიზმის ორივე ტიპს.[45]
პიტერ ვალენტინი აღწერს მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს როგორც ლიბერტარიანიზმის ტიპს, რომლის მიხედვითაც „მიუთვისებელი ბუნებრივი რესურსები ეკუთვნის ყველას თანასწორუფლებიანობის პრინციპით“.[44] ანალოგიურად, შარლოტა და ლოურენს ბეკერები მიიჩნევენ, რომ მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი ყველაზე ხშირად გულისხმობს პოლიტიკურ პოზიციას, რომელიც ფლობს ბუნებრივ რესურსებს როგორც თავდაპირველ საერთო საკუთრებას.[46]
სამუელ ედუარდ კონკინ III-ის მიმდევრები, რომლებმაც დაახასიათეს აგორიზმი როგორც მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმის ფორმა[47][48] და საბაზრო ანარქიზმის მემარცხენე ფრთის სტრატეგიული განშტოება,[49] იყენებენ როდერიკ თ. ლონგის მიერ გამოყენებულ ტერმინოლოგიას. როდერიკ თ. ლონგი აღწერს მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს როგორც „ლიბერტარიანიზმის ინტეგრაციას, ან მე ვიტყოდი, რეინტეგრაციას იმ საკითხებთან, რაც ტრადიციულად მემარცხენე-ფრთის საზრუნავად მიიჩნევა. ეს მოიცავს მუშათა გაძლიერების, პლუტოკრატიის, ფემინიზმისა და სხვადასხვა სახის სოციალური თანასწორობის პრობლემებს“.[50]
ენტონი გრეგორი ამტკიცებს, რომ ლიბერტარიანიზმი „შეიძლება გულისხმობდეს სხვადასხვა რაოდენობის განსხვავებულ და ზოგჯერ ურთიერთგამომრიცხავ პოლიტიკურ ორიენტაციებსაც კი“. იგი აღწერს მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს, როგორც პირადი თავისუფლებით დაინტერესებულს, თანასწორუფლებიანობისადმი სიმპათიის მქონეს და სოციალური იერარქიის მოწინააღმდეგეს, რომელიც უპირატესობას ანიჭებს ლიბერალურ ცხოვრების წესს და უპირისპირდება მსხვილ ბიზნესს და ახალი მემარცხენეობის წინააღმდეგობას იმპერიალიზმისა და ომის მიმართ.[51] მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთმა ამერიკელმა ლიბერტარიანელმა, მაგალითად უოლტერ ბლოკმა,[52] ჰარი ბრაუნმა,[53] ლეონარდ ე. რედმა[54] და მიურეი როტბარდმა[55] შეიძლება უარყონ პოლიტიკური სპექტრი (განსაკუთრებით მემარცხენე-მემარჯვენე პოლიტიკური სპექტრი)[55][56] როგორც მემარჯვენე, ისე მემარცხენე პოლიტიკურ ფრთასთან ნებისმიერი ასოციაციის უარყოფით,[57] სხვა ამერიკელმა ლიბერტარიანელებმა, როგორებიც არიან კევინ კარსონი,[19] კარლ ჰესი,[58] როდერიკ ტ. ლონკგი[59] და შელდონ რიჩმანი,[60] დაწერეს ლიბერტარიანიზმის მემარცხენე ფრთის წინააღმდეგობის შესახებ ავტორიტარული მმართველობისადმი და ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ ლიბერტარიანიზმი არის ძირეულად მემარცხენე პოზიცია.[22][61] მანამდე იგივე თქვა თავად როტბარდმაც, რომელიც უარყოფდა სტატიზმის კავშირს მემარცხენეობასთან.[62]
მაშინ, როდესაც ყველა ლიბერტარიანელი პირადი ავტონომიის კონცეფციით იწყებს და ამაზე დაყრდნობით საუბრობს სამოქალაქო თავისუფლებებისა და სახელმწიფოს როლის შეზღუდვის ან გაუქმების სასარგებლოდ, მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი მოიცავს იმ ლიბერტარიანულ რწმენებს, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ დედამიწის ბუნებრივი რესურსები ეკუთვნის ყველას თანასწორუფლებიანობის პრინციპით, როგორც საკუთრების გარეშე, ისე კოლექტიური საკუთრების ფორმით.[8][10][18][20][21]
ტრადიციულად, მემარცხენე-ლიბერტარიანული სკოლები არის კომუნისტური და ბაზრის გაუქმების მომხრე, ისინი მხარს უჭერენ ფულის შრომითი ვაუჩერებით ან დეცენტრალიზებული დაგეგმვით სრულ ჩანაცვლებას.[19][63] თანამედროვე მემარცხენე-ლიბერტარიანელები, მაგალითად ჰილელ შტაინერი, პიტერ ვალენტინი, ფილიპ ვან პარიჟი, მაიკლ ოცუკა და დევიდ ელერმანი თვლიან, რომ მიწის მითვისებამ სხვებისთვის „enough and as good“ უნდა დატოვოს ან დაბეგრილი უნდა იქნას საზოგადოების მხრიდან, რათა აანაზღაუროს კერძო საკუთრების გამონაკლისი ეფექტები.[12][20] სოციალისტი ლიბერტარიანელები, მაგალითად ანარქისტები (მწვავე ანარქისტები, ინდივიდუალისტი ანარქისტები და სოციალ ანარქისტები) და ლიბერტარიანელი მარქსისტები (საბჭოს კომუნისტები, დე ლეონისტები და ლუქსემბურგისტები) ხელს უწყობენ უზუფრუქტს და სოციალისტური ეკონომიკის თეორიებს, მათ შორის კოლექტივიზმს, მუტუალიზმი და სინდიკალიზმს.[19][63] ისინი აკრიტიკებდნენ სახელმწიფოს კერძო საკუთრების დამცველად ყოფნის გამო და თვლიან, რომ კაპიტალიზმი იწვევს ხელფასის მონობას.[14][15][16][17]
ჟოზეფ დეჟაკი იყო პირველი, ვინც გააერთიანა ლიბერტარიანული იდეები ტერმინით ლიბერტარიანელი. მოგვიანებით მემარცხენე ფილოსოფოსები შეეცადნენ დაემატებინათ დეტალები მისი პოლიტიკური ფილოსოფიისათვის, რათა შეესწავლათ და დოკუმენტირებულეყოთ სახელმწიფოს არმქონე სოციალიზმთან დაკავშირებული თემები და დამოკიდებულებები. დეჟაკის შემთხვევაში, მას ლიბერტარიანულ კომუნიზმს უწოდებდნენ.[27][30][31][35][36]
პერსონალური ავტონომია
მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი, როგორიაა ანარქიზმი, ითვალისწინებს თავისუფლებას, როგორც ავტონომიის ფორმას,[64] რომელსაც Paul Goodman აღწერს როგორც „ამოცანის წამოწყების შესაძლებლობას და ამის გაკეთებას საკუთარი გზით, იმ ხელისუფლების განკარგულებების გარეშე, რომელმაც არ იცის რეალური პრობლემის და არსებული საშუალებების შესახებ“.[65] ყველა ანარქისტი ეწინააღმდეგება პოლიტიკურ და სამართლებრივ ავტორიტეტს, მაგრამ კოლექტივისტური შტამები ასევე ეწინააღმდეგებიან კერძო საკუთრების ეკონომიკურ ავტორიტეტს.[66] ეს სოციალური ანარქისტები ხაზს უსვამენ mutual aid მაშინ, როცა ინდივიდუალისტი ანარქისტები განადიდებენ ინდივიდუალურ სუვერენიტეტს.[67]
სამოქალაქო თავისუფლებები
მემარცხენე-ლიბერტარიანელები იყვნენ სამოქალაქო თავისუფლებების, მათ შორის თავისუფალი სიყვარულისა და თავისუფალი აზროვნების დამცველები და აქტივისტები.[68][69] თავისუფალი სიყვარული გამოჩნდა ანარქა-ფემინიზმისა და ლგბტ უფლებების ადვოკატირების პარალელურად. ანარქა-ფემინიზმი განვითარდა რადიკალური ფემინიზმისა და ანარქიზმის სინთეზის შედეგად. ის პატრიარქატს ხედავს როგორც სავალდებულო მმართველობის ფუნდამენტურ გამოვლინებას. იგი შთაგონებული იყო ადრეული ფემინისტი ანარქისტების, მაგალითად ლუსი პარსონსის, ემა გოლდმანის, ვოლტერინ დე კლერისა და ვირჯინია ბოლტენის გვიანდელი XIX საუკუნის თხზულებებით. თავისუფალი სიყვარულის მომხრეები სექსუალურ თავისუფლებას განიხილავდნენ, როგორც ინდივიდუალური სუვერენიტეტის ნათელ, პირდაპირ გამოხატულებას დაგანსაკუთრებულად უსვამდნენ ხაზს ქალთა უფლებებს რადგან სექსუალური კანონების უმეტესობა ქალების მიმართ დისკრიმინაციულია: მაგალითად, ქორწინების კანონები და შობადობის საწინააღმდეგო, საკონტროლო მექანიზმები.[70] სხვა რადიკალი ფემინისტების მსგავსად, ანარქა-ფემინისტები აკრიტიკებენ და მხარს უჭერენ ოჯახის, განათლებისა და გენდერული როლების შესახებ ტრადიციული წარმოდგენების გაუქმებას. თავისუფალი საზოგადოება (1895–1897 როგორც The Firebrand, 1897–1904 როგორც თავისუფალი საზოგადოება) იყო ანარქისტული გაზეთი შეერთებულ შტატებში, რომელიც მტკიცედ უჭერდა მხარს თავისუფალ სიყვარულს და ქალთა უფლებებს როდესაც აკრიტიკებდა comstockery, სექსუალური ინფორმაციის ცენზურას.[71] ანარქა-ფემინიზმმა გამოთქვა მოსაზრებები და იმოქმედა სექსთან დაკავშირებული გარკვეული თემების გარშემო, როგორიცაა მაგალითად პორნოგრაფია,[72] BDSM[73] და სექს ინდუსტრია.[73]
თავისუფალი აზროვნება არის ფილოსოფიური თვალსაზრისი, რომლის თანახმადაც მოსაზრებები უნდა ჩამოყალიბდეს არა ავტორიტეტის, ტრადიციის და დოგმების, არამედ მეცნიერების, ლოგიკისა და გონიერების საფუძველზე.[74][75] შეერთებულ შტატებში თავისუფალი აზროვნება იყო ანტი-ქრისტიანული, ანტი-კლერიკალური მოძრაობა, რომლის მიზანიც იყო პიროვნებისთვის პოლიტიკური და სულიერი თავისუფლების მინიჭება რელიგიასთან დაკავშირებულ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებისას. თავისუფლების ბევრი კონტრიბუტორი იყო გამოჩენილი ფიგურა როგორც აზროვნების, ისე ანარქიზმის დარგში. კატალონიელი ანარქისტმა და თავისუფალმა მოაზროვნემ ფრანჩესკ ფერერმა i Guàrdia დააარსა თანამედროვე ან პროგრესული სკოლები ბარსელონაში კათოლიკური ეკლესიის მიერ კონტროლირებადი საგანმანათლებლო სისტემის წინააღმდეგ.[76] კატეგორიულად ანტი-კლერიკალ ფერერის სჯეროდა „განათლებაში თავისუფლების“, ანუ სახელმწიფოსა და ეკლესიის ავტორიტეტისგან თავისუფალი განათლების.[77] ეკოლების მიზანი იყო „მუშათა კლასის განათლება რაციონალურ, სეკულარულ და იძულებისგან თავისუფალ გარემოში“.
მეოცე საუკუნის ბოლოს ავსტრიელმა ფროიდო-მარქსისტმა ვილჰელმ რაიხმა, რომელმაც მეოცე საუკუნის 40-იან წლებში თავის ერთ-ერთ წიგნში გამოიყენა ტერმინი სექსუალური რევოლუცია,[78] გახდა სექსუალური თავისუფლების მუდმივი პროპაგანდისტი და მუშათა კლასის პაციენტებისთვის გახსნა სექს-კონსულტაციის უფასო კლინიკები ვენაში, (სექს-პოლი აღნიშნავს გერმანიის პლორეტარიატის სექსუალური პოლიტიკის საზოგადოებას). ელიზაბეტ დანტოს თანახმად, რაიხმა მას შესთავაზა „ფსიქოანალიტიკური კონსულტაციები, მარქსისტული რჩევები და კონტრაცეპტივები“ და ის „ემხრობოდა სექსუალურ ექსპრესიულობას ყველასთვის, ახალგაზრდებისა და დაუქორწინებლების ჩათვლით, შემწყნარებლობით, რომელიც მოაგვარებდა როგორც პოლიტიკური მემარცხენეობის, ისე ფსიქოანალიტიკოსების საკითხს“. კლინიკები მყისიერად გადაივსო დახმარების მაძიებელი ხალხით.[79] 1970-იანი წლების დასაწყისში ინგლისელმა ანარქისტმა და პაციფისტმა ალექს კომფორტმა საერთაშორისო პოპულარობა მოიპოვა სექსის სახელმძღვანელოების, სექსის სიამოვნება[80] და სექსის მეტი სიამოვნება, დაწერისთვის.[81]
სახელმწიფო
ბევრი სოციალისტი მემარცხენე-ლიბერტარიანელი ანარქისტია და მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო არსებითად არღვევს პირად ავტონომიას. ანარქისტებს სჯერათ, რომ სახელმწიფო იცავს კერძო საკუთრებას, რაც მათ შინაგანად საზიანოდ მიაჩნიათ, რადგანაც ის ახდენს არალეგიტიმური ძალაუფლების პრევენციას შემოწმებისა და სიფხიზლის მეშვეობით. რობერტ პოლ ვულფი მიიჩნევდა, რომ „მაშინ როცა 'სახელმწიფო არის ავტორიტეტი, მმართველობის უფლება', ანარქიზმი, რომელიც უარყოფს სახელმწიფოს, არის ისეთ ავტონომიაზე დამყარებული პოლიტიკური დოქტრინა, რომელშიც მხოლოდ ინდივიდია საკუთარი მორალური შეზღუდვების მოსამართლე“.[66]
ბაზარზე-ორიენტირებული მემარცხენე-ლიბერტარიანელები ამტკიცებენ, რომ ე.წ. თავისუფალი ბაზრები რეალურად სახელმწიფოს მიერ მინიჭებული ეკონომიკური პრივილეგიებისგან შედგება. ეს მემარცხენე-ლიბერტარიანელები ემხრობიან თავისუფალ ბაზრებს, პრივილეგიებისგან გათავისუფლებულ ბაზრებს. ისინი საკუთარ თავს სოციალიზმის თავისუფალი ბაზრის ტრადიციის ნაწილად მოიაზრებენ.[82]
მიუხედავად შეერთებულ შტატებში ლიბერტარიანიზმთან, ობიექტურობასთან და მემარჯვენე-ლიბერტარიანიზმთან მეტად არსებული კავშირისა,[83][84][85] მინიმალურ სახელმწიფოს ან მინარქიზმს ასევე მხარს უჭერენ მემარცხენე-ლიბერტარიანელები, როგორც ანარქიისკენ მიმავალ გზას ან როგორც თვითმიზანს.[43][86] ზოგიერთმა მემარცხენე-ლიბერტარიანელმა მხარი დაუჭირა მინიმალური კეთილდღეობის სახელმწიფოს იმ მოტივით, რომ სოციალური უსაფრთხოების ქსელები მუშათა კლასისთვის მოკლევადიანი მიზანია[87] და მათ სჯერათ კეთილდღეობის პროგრამების შეჩერების მხოლოდ მაშინ თუ ის გულისხმობს სახელმწიფოსა და კაპიტალიზმის გაუქმებას.[88] სხვა მემარცხენე-ლიბერტარიანელები „კორპორატიული პრივილეგიების გაუქმებას ამჯობინებენ მანამ, სანამ არსებობს ამ პრივილეგიების გამოყენების მარეგულირებელი შეზღუდვები“.[22]
საკუთრების უფლებები
სოციალისტი მემარცხენე-ლიბერტარიანელები კერძო საკუთრების და კერძო მფლობელობის საწარმოო საშუალებების წინააღმდეგნი არიან და სანაცვლოდ მხარს უჭერენ საერთო ან სოციალურ საკუთრებას, ან გამოყენებაზე დამყარებულ საკუთრების უფლებებს.[10][14][15][16][17][19] მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმის სხვა წარმომადგენლები თვლიან, რომ არც საკუთარი შრომის მოთხოვნა და არც მისი ბუნებრივ რესურსებთან შერევა არ არის საკმარისი კერძო საკუთრების სრული უფლებების მოსაპოვებლად[89][90] და იმის დასადასტურებლად, რომ ბუნებრივი რესურსები უნდა განაწილდეს ეგალიტარული ფორმით, საკუთრების გარეშე ან კოლექტიური საკუთრებით.[91]
ამტკიცებენ, რომ სოციალისტური ღირებულებები შეუთავსებელია თვითსაკუთრების კონცეფციასთან, რადგანაც ეს კოცეფცია ითვლება „ლიბერტარიანიზმის ძირითად მახასიათებლად“ და სოციალიზმი კი განისაზღვრება როგორც აზრი, რომ „ჩვენ ვართ სოციალური არსებები, რომ საზოგადოება უნდა იყოს ორგანიზებული და ინდივიდებმა უნდა იმოქმედონ ისე, რომ ხელი შეუწყონ საერთო კეთილდღეობას, ეცადონ მიაღწიონ სოციალურ თანასწორობას და მხარი დაუჭირონ დემოკრატიას, სოციუმსა და სოლიდარობას“.[92] ამასთანავე, განიხილება, რომ „საკუთრების უფლებები [...] არ აფასებს იმას, თუ რა უფლებები აქვთ ინდივიდებს საკუთარ თავთან [...] [და] გარეშე სამყაროსთან მიმართებით“ და რომ „მე-19 საუკუნის ეგალიტარი ლიბერტარიანელები არ ცდებოდნენ მაშინ, როდესაც მიიჩნევდნენ, რომ კომუნიზმის სრულად ლიბერტარიანული ფორმის არსებობა შესაძლებელია პრინციპების დონეზე“.[93]
ეკონომიკა
მემარცხენე ლიბერტარიანელები, მაგალითად ანარქისტები, ლიბერტარიანელი მარქსისტები და ბაზარზე-ორიენტირებული მემარცხენე ლიბერტარიანელები მხარს უჭერენ ისეთ ლიბერტარიანულ სოციალისტურ ეკონომიკურ თეორიებს, როგორიცაა მაგალითად კოლექტივიზმი, კომუნიზმი, მუტუალიზმი და სინდიკალიზმი.[10][14][15][16][17][19] დანიელ გერინმა დაწერა, რომ „ანარქიზმი რეალურად სოციალიზმის სინონიმია. ანარქისტი, პირველ რიგში, სოციალისტია, რომლის მიზანიც ადამიანის მიერ სხვა ადამიანის ექსპლუატაციის აღკვეთაა. ანარქიზმი მხოლოდ სოციალისტური აზროვნების ერთ-ერთი მიმართულებაა, რომლის მთავარ კომპონენტებსაც თავისუფლებისადმი ზრუნვა და სახელმწიფოს გაუქმება წარმოადგენს“.[94]
ანარქიზმი
მთავარი სტატია: ანარქიზმი.ანარქიზმი არის პოლიტიკური ფილოსოფია, რომელიც მხარს უჭერს სახელმწიფოებრიობის არმქონე საზოგადოებებს, რომლებიც ხასიათდებიან როგორც ნებაყოფლობითი ინსტიტუტების მქონე თვითმართვად, არაიერარქიულ სისტემად. იგი განვითარდა XIX საუკუნეში განმანათლებლობის საერო ან რელიგიური აზროვნებიდან, განსაკუთრებით ჟან-ჟაკ რუსოს არგუმეტებიდან თავისუფლების ზნეობრივი ცენტრალიზაციის შესახებ.[95]
1970-იანი წლების პოლიტიკური არეულობის ფარგლებში და საფრანგეთის რევოლუციის ფონზე უილიამ გოდვინმა განავითარა თანამედროვე ანარქისტული აზროვნების პირველი გამოხატულება.[96][97] ანარქისტი პიტერ კროპოტკინის აზრით, გოდვინმა „პირველმა ჩამოაყალიბა ანარქიზმის პოლიტიკური და ეკონომიკური კონცეფციები, მიუხედავად იმისა, რომ მას ეს სახელი არ მიუნიჭებია თავისი იდეებისთვის“.[98] ამის ნაცვლად, გოდვინმა თავისი იდეები დაუკავშირა ედმუნდ ბურკს.[99] იგი ზოგადად განიხილება ფილოსოფიური ანარქიზმის ფუძემდებლად და პოლიტიკურ სამართლოანობაში ამტკიცებს, რომ მთავრობას აქვს ბუნებრივად ნეგატიური გავლენა საზოგადოებაზე და ის განაპირობებს დამოკიდებულებასა და უმეცრებას.[97][100] გოდვინი ფიქრობდა, რომ გონივრულობის გავრცელება საბოლოოდ გამოიწვევს მთავრობის, როგორც ნაკლებად საჭირო ძალის, გაქრობას. მიუხედავად იმისა, რომ იგი არ ეთანხმებოდა სახელმწიფოს მორალურ ლეგიტიმაციას, ის წინააღმდეგი იყო მთავრობის ხელისუფლებიდან ჩამოსაცილებლად რევოლუციური ტაქტიკის გამოყენების და მხარს უჭერდა მის ჩანაცვლებას მშვიდობიანი ევოლუციის გზით.[97][101] მისმა ზიზღმა წესებზე დაფუძნებული საზოგადოებრივი მოწყობის მიმართ აიძულა ის უარი ეთქვა სამართლის საფუძვლებზე, საკუთრების უფლებებზე და ქორწინების ინსტიტუტზეც კი, როგორც ხალხის „მენტალური მონობის“ გამოვლინებაზე. საზოგადოების ძირითად საფუძვლებს ის მიიჩნევდა ინდივიდების ბუნებრივი განვითარების შეზღუდვად, რომ გამოიყენონ თავიანთი გონებრივი შესაძლებლობები სოციალური ორგანიზაციის ორმხრივად სარგებლოანი მეთოდის მისაღწევად. თითოეულ შემთხვევაში ნაჩვენებია, რომ მთავრობა და მისი ინსტიტუტები ზღუდავენ ჩვენი შესაძლებლობის განვითარებას, რომ თ პირადი განსჯის სრული და თავისუფალი განხორციელებით ვიცხოვროთ.[97]
საფრანგეთში რევოლუციონერებმა ტერმინი ანარქისტის დადებითად გამოყენება ჯერ კიდევ 1793 წლის სექტემბერში დაიწყეს.[102] პიერ-ჟოზეფ პრუდონი იყო პირველი თვითგამოცხადებული ანარქისტი (წოდება მან გამოიყენა თავის ტრაქტატშირა არის საკუთრება?) და მას ხშირად ახასიათებენ როგორც თანამედროვე ანარქისტული თეორიის ფუძემდებელს.[103] მან განავითარა საზოგადოებაში სპონტანური წესრიგის თეორია, სადაც ორგანიზაცია ჩნდება ისე, რომ ცენტრალური კოორდინატორი არ აწესებს საკუთარი იდეების შესაბამის წესრიგს ინდივიდების სურვილის საწინააღმდეგოდ იმოქმედონ საკუთარი ინტერესების შესაბამისად და ამბობს, რომ: „თავისუფლება არის წესრიგის დედა და არა ქალიშვილი“. პრუდონი პასუხობს საკუთარ კითხვას რა არის საკუთრება? ცნობილი განცხადებით „საკუთრება არის ქურდობა“. იგი ეწინააღმდეგებოდა განკარგულებითი საკუთრების ინსტიტუტს („მეწარმეობა“), რომელშიც მესაკუთრეებს აქვთ სრული უფლება სურვილის შესაბამისად „გამოიყენონ ან ბოროტად ისარგებლონ“ თავიანთი საკუთრებით[104] და ამას უპირისპირებდა უზუფრუქტს („ფლობა“) ან რესურსების შეზღუდულ საკუთრებას მეტნაკლებად განგრძობადი გამოყენებისას. პრუდონმა დაწერა, რომ „საკუთრება არის თავისუფლება“ რადგან ეს იყო სახელმწიფო ძალაუფლების საწინააღმდეგო ბერკეტი.[105]
პრუდონის წინააღმდეგობამ სახელმწიფოსადმი, ორგანიზებულმა რელიგიამ და გარკვეულმა კაპიტალისტურმა პრაქტიკამ შთააგონა ანარქისტები და იგი თავისი დროის ერთ-ერთ ყველაზე წამყვან სოციალურ მოაზროვნედ აქცია. ამასთან, ფრანგმა ანარქისტმა ჟოზეფ დეჟაკმა 1857 წელს დაწერილ წერილში გააკრიტიკა პრუდონი მისი სექსისტური ეკონომიკური და პოლიტიკური შეხედულებების გამო.[31][106][107] ის ამტკიცებდა, რომ მუშის უფლება არ გულისხმობს უფლებას მის შრომის პროდუქტზე, არამედ გულისხმობს მისი საჭიროებების დაკმაყოფილებას, როგორიც არ უნდა იყოს ისინი“.[108] მოგვიანებით დეჟაკმა თავის ანარქისტულ გამოცემას, რომელიც 1885 წლის 9 ივნისიდან 1861 წლის 4 თებერვლამდე იბეჭდებოდა, Le Libertaire, Journal du Mouvement Social (ლიბერტარიანელი, სოციალური მოძრაობის ჟურნალი) უწოდა. 1890-იანი წლების შუა პერიოდში, მაშინ, როდესაც საფრანგეთის მესამე რესპუბლიკამ ანარქისტული პუბლიკაციების ასაკრძალად მიიღო ე.წ. სასტიკი კანონები (lois scélérates), ფრანგმა ლიბერტარიანელმა კომუნისტმა სებასტიან ფურმა დაიწყო ახალი Le Libertaire-ის გამოცემა. ლიბერტარიანიზმი ამ დროიდან ხშირად გამოიყენებოდა როგორც ანარქიზმის სინონიმი, განსაკუთრებით ევროპაში.[30][109][110]
Josiah Warren მიიჩნევა პირველ ამერიკელ ანარქისტად,[111][112] ხოლო ოთხგვერდიანი ყოველკვირეული ნაშრომი, რომელიც მან დაარედაქტირა 1833 წელს, სახელწოდებით მშვიდობიანი რევოლუციონერი იყო პირველი გამოქვეყნებული პერიოდული ანარქისტული გამოცემა,[113] საწარმო, რომლისთვისაც მან ააშენა მისი საკუთარი სტამბა, ჩამოაყალიბა საკუთარი ტიპი და გააკეთა თავისი საკუთარი საბეჭდი ფირფიტები.[113] Warren იყო რობერტ ოუენის მიმდევარი და შეუერთდა ოუენის საზოგადოებას ნიუ ჰარმონიაში, ინდიანაში. Josiah Warren ფრაზას უწოდა „ფასის ზღვარის საფასური“, სადაც „საფასური“ გულისხმობდა არა გადახდილ ფულად ღირებულებას, არამედ პროდუქტის საწარმოებლად გაწეულ შრომას.[114] აქედან გამომდინარე „მან შემოგვთავაზა სისტემა, რომელშიც ხალხს შეეძლებოდა გადაეხადა სერთიფიკატებით, სადაც მითითებული იქნებოდა მათ მიერ ნამუშევარი საათების რაოდენობა. მათ შეეძლებოდათ ჩანაწერების ადგილობრივ მაღაზიებში იმ საქონელზე გადაცვლა, რომლის წარმოებასაც იგივე დრო სჭირდებოდა“.[111] მან თავისი თეორიები ექსპერიმენტული „შრომა შრომის მაღაზიისთვის“, სახელწოდებით Cincinnati Time Store, დაარსებით შეამოწმა, სადაც ვაჭრობას ხელს უწყობდა შრომის შესრულების დაპირებით განპირობებული შენიშვნები. მაღაზია წარმატებული აღმოჩნდა და სამი წლის განმავლობაში მუშაობდა, შემდეგ კი დაიხურა. უორენმა შეძლო ურთიერთმსახურებაზე დაყრდნობით კოლონიების დაარსება (ეს მოიცავდა უტოპია და Modern Times). უორენმა თქვა, რომ სტივენ პერლ ენდრიუსის საზოგადოების მეცნიერება, გამოქვეყნებული 1852 წელს, იყო უორენის საკუთარი თეორიების ყველაზე მკაფიო და სრული გამოხატვა.[115] ამერიკელი ინდივიდუალისტი ანარქისტი ბენჟამინ ტაკერი ამტკიცებდა, რომ იმის აღმოფხვრა, რასაც ის „ოთხ მონოპოლიას“ უწოდებს, მაგალითად მიწის მონოპოლია, ფულისა და საბანკო მონოპოლია, პატენტებით მინიჭებული მონოპოლია და ტარიფების კვაზიმონოპოლიური ეფექტები — ძირს უთხრის მდიდარი და მსხვილი ბიზნესების ძალაუფლებას, რაც შესაძლებელს გახდის ფართო ქონებრივ საკუთრებას და მეტ შემოსავალს ჩვეულებრივი ადამიანებისათვის მაშინ, როცა მინიმუმამდე შემცირდება მომავალი ავტორიტეტების ძალაუფლება და სახელმწიფოს მოქმედების გარეშე მიიღწევა სოციალისტური მიზნები. ტაკერმა გავლენა მოახდინა თავის ანარქისტ თანამედროვეებზე ლისანდერ სპუნერზე, ვოლტერინ დე კლერიზე, დაიერ ლუმისა და უილიამ ბატჩელდერ გრინიზე—რომელთაც მოგვიანებით განსხვავებული გზებით განაპირობეს მემარცხენე-ლიბერტარიანული აზროვნება.[116]
კატალონიელი პოლიტიკოსი ფრანჩესკ პი ი მარგალი პრუდონის ნაწარმოებების ესპანურად მთარგმნელი[117] და მოგვიანებით, დემოკრატიული რესპუბლიკურ-ფედერალური პარტიის ლიდერად ყოფნისას, 1873 წელს, ესპანეთის პრეზიდენტი გახდა. გამოჩენილი ანარქო-სინდიკალისტი რუდოლფ როკერისთვის, „ესპანელი მუშების პირველი მოძრაობა პი ი მარგალის, ესპანელი ფედერალისტების ლიდერისა და პრუდონის მოწაფის, ძლიერი ზეგავლენის ქვეშ იყო. პი ი მარგალი თავისი დროის ერთ-ერთი გამორჩეული თეორეტიკოსი იყო და გავლენას ახდენდა ესპანეთში ლიბერტარიანული იდეების განვითარებაზე. მის პოლიტიკურ იდეებს ბევრი რამ ჰქონდა საერთო რიჩარდ პრაისთან, ჯოზეფ პრისტლისთან [sic], თომას პეინთან, Jefferson, და პირველი პერიოდის ანგლო-ამერიკული ლიბერალიზმის სხვა წარმომადგენლებთან. მას სურდა მინიმუმამდე შეემცირებინა სახელმწიფოს ძალაუფლება და თანდათან ჩაენაცვლებინა ის სოციალისტურ-ეკონომიკური წესრიგით“.[118] პი ი მარგალი, თავისმხრივ, თავდადებულ თეორეტიკოსს წარმოადგენდა, განსაკუთრებით ისეთი ნაშრომებით, როგორიცაა La reacción y la revolución (რეაქცია და რევოლუცია) 1855 წელს, Las nacionalidades (ეროვნებები) 1877 წელს and La Federación (ფედერაცია) 1880 წელს.
1950-იან წლებში, ძველმა მემარჯვენეებმა და კლასიკურმა ლიბერალებმა შეერთებულ შტატებში დაიწყეს ლიბერტარიანელების იდენტიფიკაცია, რათა ჩამოცილებოდნენ თანამედროვე ლიბერალებს და ახალ მემარცხენეებს.[119] ამ დროიდან უკვე შესაძლებელი გახდა თანამედროვე ამერიკული ლიბერტარიანიზმის, რომელიც ხელს უწყობს laissez-faire კაპიტალიზმს და ზოგადად ღამის გუშაგ სახელმწიფოს, გარჩევა ანარქიზმისგან.[2][3][4][120] შესაბამისად, პირველს ხშირად ახასიათებენ როგორც მემარჯვენე-ლიბერტარიანიზმს[2][3] ან მემარჯვენე-ფრთის ლიბერტარიანიზმს[4] ხოლო მეორეს სინონიმს წარმოადგენს მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი[2][3][4][10] ან მემარცხენე-ფრთის ლიბერტარიანიზმი,[8] ლიბერტარიანული სოციალიზმი[63] და სოციალისტური ლიბერტარიანიზმი.[5]
კლასიკური ლიბერალიზმი და გეორგიზმი
მთავარი სტატია: კლასიკური ლიბერალიზმი და გეორგიზმი.თანამედროვე მემარცხენე-ლიბერტარიანელი მკვლევარები, მაგალითად დევიდ ელერმანი, მაიკლ ოცუკა, ჰილელ შტაინერი, პიტერ ვალენტინი და ფილიპ ვან პარიზი ეკონომიკურ თანასწორუფლებიანობას თვითსაკუთრებისა და მიკუთვნების კლასიკურ ლიბერალურ კოცეფციებს მიაკუთვნებენ. მათ მიაჩნიათ, რომ სხვებისთვის ზიანის მიყენების ხარჯზე, რაც ჯონ ლოკმა განიხილა მთავრობის ორ ტრაქტატში, ბუნებრივი რესურსების მიკუთვნების მოთხოვნა არალეგიტიმურია.[121] ლოკი ამტკიცებდა, რომ ბუნებრივი რესურსების მითვისება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს აკმაყოფილებს პირობას, რომ სხვებისთვის რჩება „საკმარისი და რაც შეიძლება კარგი“.[122] ამ თვალსაზრისით, მიუთვისებელი ბუნებრივი რესურსები არის ან საკუთრების გარეშე ან საერთო საკუთრებაში მყოფი და კერძო მითვისება ლეგიტიმურია მხოლოდ მაშინ, როდესაც თითოეული ინდივიდი იღებს რესურსის თანაბარ რაოდენობას ან მაშინ, როცა საკუთრება იბეგრება მათ საკომპენსაციოდ, ვინც განაწილების მიღმა დარჩა. ეს პოზიცია ჩამოყალიბებულია მემარჯვენე-ლიბერტარიანელების პოზიციის საწინააღმდეგოდ. ისინი თვლიან რომ მიუთვისებელი რესურსის, მაგალითად მიწის განაწილება უნდა მოხდეს შრომაზე დაფუძნებული უფლებების მიხედვით.[123] ამ ტრადიციის მიმდევარი მემარცხენე-ლიბერტარიანელების უმეტესობა მხარს უჭერს ეკონომიკური რენტის რაიმე ფორმით გადანაწილებას იმ მიზეზით, რომ თითოეული ინდივიდი ფლობს ბუნებრივი რესურსის თანაბარ რაოდენობას[124] და ამტკიცებენ სახელმწიფოს სოციალური კეთილდღეობის პროგრამების სასურველობას.[125][126]
ეკონომისტებმა ადამ სმიტის შემდეგ წამოაყენეს მოსაზრება, რომ მიწის ღირებულების გადასახადი არ გამოიწვევდა ეკონომიკურ არაეფექტიანობას, მიუხედავად მათი შიშისა, რომ გადასახადების სხვა ტიპები აუცილებლად მიგვიყვანდნენ აქამდე.[127] ეს იქნებოდა პროგრესული გადასახადი,[128] ანუ, პირველ რიგში, მდიდრებისთვის განკუთვნილი გადასახადი, რომელიც ზრდის ხელფასებს, აქრობს უძრავი ქონების ბოროტად გამოყენების მოტივებს, ამცირებს ეკონომიკურ უთანასწორობას და დაუცველობას, რის წინაშეც ეკონომიკები დღებიან საკრედიტო და ქონებრივი „ბაბლების“ გამო.[129][130] ამ მოსაზრების ადრეულ მომხრეებს შორის არიან რადიკალები, მაგალითად უგო გროციუსი,[12] თომას პაინი[12][131] და ჰერბერტ სპენსერი.[12] მაგრამ ეს კონცეფცია ფართოდ იქნა პოპულარიზებული პოლიტეკონომისტისა და სოციალური რეფორმატორის ჰენრი ჯორჯის მიერ.[132] იმ რწმენით, რომ ხალხი უნდა ფლობდეს საკუთარი შრომის ნაყოფს და მათ მიერ მიღწეული პროგრესის ღირებულებას, ჯორჯი ეწინააღმდეგებოდა ტარიფებს, საშემოსავლო გადასახადებს, გაყიდვების გადასახადებს, გამოკითხვის გადასახადებს, ქონებრივ გადასახადებს (გაუმჯობესების) და წარმოების, მოხმარების ან კაპიტალური სიმდიდრის გადასახადს. ჯორჯი თავისუფალი ბაზრის ერთგულ დამცველებს შორის იყო და მისი წიგნი პროტექცია ან თავისუფალი ვაჭრობა წაკითხული იქნა შეერთებული შტატების კონგრესის ჩანაწერში.[133]
ჯორჯის ფილოსოფიის ადრეული მიმდევრები საკუთარ თავს single taxers უწოდებდნენ, რადგან მათ სჯეროდათ, რომ ეკონომიკურად და მორალურად ლეგიტიმური ერთადერთი გადასახადი მიწის რენტაა. როგორც ტერმინი, გეორგიზმი მოგვიანებით შეიქმნა, თუმცა ზოგიერთი თანამედროვე მომხრე უპირატესობას ანიჭებს ნაკლებად ცნობილ ტერმინ გეოიზმს,[134] სადაც გეო- (ბერძნული გე-დან, რაც ნიშნავს „დედამიწას“) განზრახაა ბუნდოვნად დატოვებული. ზოგიერთი გეორგისტი იყენებს დედამიწის გაზიარებას,[135] გეოლოგიას[136] და გეოლიბერტარიანიზმს[137] განსხვავებული აზრის წამოსაჩენად იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა დაიხარჯოს მიწის ღირებულებითი გადასახადიდან შემოსული თანხა ან როგორ უნდა გადანაწილდეს მოსახლეობაზე, მაგრამ ყველა თანხმდება, რომ ეკონომიკური რენტა უნდა აღდგეს კერძო მესაკუთრეების მხრიდან. ლიბერტარიანულ მემარცხენეობასთან მიმართებაში, გეორგმა და მისმა გეოისტურმა მოძრაობამ, ჯონ სტიუარტ მილისთან[138][139] და გერმანიის ეკონომიკის ისტორიულ სკოლასთან[140] ერთად, გავლენა მოახდინა დემოკრატიული სოციალიზმის განვითარებაზე,[141][142][143][144] განსაკუთრებით ბრიტანულ სოციალიზმთან[145] და ფაბიანიზმთან მიმართებით,[146]. ჯორჯმა, თავის მხრივ, ჯორჯ ბერნარდ შოუც მოაქცია სოციალიზმზე[147] და მისი ბევრი სოციალისტი მიმდევარი თავიანთ ნაწილად მიიჩნევს ჯორჯს.[148] Inამ მემარცხენე-ლიბერტარიანული ტრადიციის მიმდევრებად ითვლებიან ჯორჯი, ლოკი, პაინი, უილიამ ოგილვი პიტინსარიდან, სპენსერი, უფრო მოგვიანებით ბარუხ ბროდი, ელერმანი, ჯეიმზ ო. გრუნებაუმი, ოცუკა, შტაინერი, ვალენტინი და ვან პარიჟი.[12][149] რობერტო არდიგო,[150] იპოლიტ დე კოლინი,[151] ჯორჯი,[151] François Huet,[151] უილიამ ოგილვი პიტენსარიდან[149] პეინი,[151] სპენსერი[150][152][153] და ლეონ ვალრასი[151] ასევე განიხილებიან როგორც სოციალიზმის მემარცხენე-ლიბერალური ტრადიცია.[149]
მიუხედავად იმისა, რომ სოციალისტები მტრულად არიან განწყობილნი ლიბერალიზმის მიმართ და მას „კაპიტალიზმის განადგურებისთვის იდეოლოგიური საფუძვლის უზრუნველყოფაში ადანაშაულებენ“, მიიჩნევა, რომ „ლიბერალიზმის მიზნები დიდად არ განსხვავდება სოციალისტების მიზნებისგან“, თუმცა მიზნებს შორის ეს მსგავსება ხშირად აღიწერება როგორც მოჩვენებითი, რადგანაც ლიბერალიზმი და სოციალიზმი განსხვავებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ თავისუფლებას, თანასწორობას და სოლიდარობას.[154][155] ლიბერალი ეკონომისტები, მაგალითად ლეონ ვალრასი,[156][157][158] თავს სოციალისტებად თვლიდნენ და გეორგიზმიც სოციალიზმის გარკვეულ ფორმად მიაჩნდათ.[159] იდეა, რომ ლიბერალები ან მემარცხენე-ლიბერტარიანელები და სახელმწიფო სოციალისტები უფრო მეტად ვერ თანხმდებიან საშუალებებზე, ვიდრე მიზნებზე, განხილულ იქნა გუსტავ დე მოლინარის და ჰერბერტ სპენსერის მიერ.[59][160] როდერიკ თ.ლონგის მიხედვით, მოლინარი იყო თავისუფალი ბაზრის მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმის პირველი თეორეტიკოსი.[161] მოლინარიმ გავლენა მოახდინა მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმზე და სოციალისტებზე, მაგალითად ბენჟამინ ტაკერზე და თავისუფლების წრეზე.[162] ფილოსოფიური ანარქისტი უილიამ გოდვინი, კლასიკური ეკონომისტები მაგალითად ადამ სმიტი,[163][164] დევიდ რიკარდო,[165] თომას რობერტ მალთუსი, ნასაუ უილიამ უფროსი, Robert Torrens და მილსი, ჰერბერტ სპენსერის ადრეული თხზულებები,[166] სოციალისტები, მაგალითად თომას ჰოჯსკინი და პიერ-ჯოზეფ პრუდონი, სოციალური რეფორმატორი ჰენრი ჯორჯი[166] და Ricardian/სმიტისტი სოციალისტები,[167][168] სხვებთან ერთად, „ქმნიდნენ საფუძველს მემარცხენე ლიბერტარიანული პერსპექტივის შემდგომი განვითარებისთვის“.[169]
ნოამ ჩომსკის თანახმად, კლასიკური ლიბერალიზმი დღეს წარმოდგენილია ლიბერტარიანული სოციალიზმის სახით, და აღიწერება როგორც „აზროვნების დიაპაზონი მემარცხენე-ფრთის მარქსისტული აზროვნებიდან ანარქიზმამდე“. ჩომსკისთვის, „ეს არის ფუნდამენტურად სწორი“ იდეალიზებული პოზიციები „სახელმწიფოს როლის გათვალისწინებით მოწინავე ინდუსტრიულ საზოგადოებაში“.[170] იაინ მაკკეის აზრით, „კაპიტალიზმი აღინიშნება კაპიტალის მიერ შრომის ექსპლუატაციით“ და „ამ კრიტიკის სათავე, ირონიულად საკმარისი, ემყარება პირადი საკუთრების, როგორც შრომის პროდუქტის, კაპიტალისტურ დაცვას [...] ლოკი იცავდა კერძო საკუთრებას შრომითი თვალსაზრისით, მაგრამ არ ეწინააღმდეგებოდა შრომის სხვებზე გაყიდვას. ეს ნებას რთავდა შრომის მყიდველებს (კაპიტალისტებს და მიწათმფლობელებს) მიეთვისებინათ სხვისი შრომის ბროდუქტი (ხელფასზე მომუშავეები და მოიჯარეები)“.[171] წიგნში დემოკრატიული მუშაკის საკუთრებაში არსებული ფირმა, ეკონომისტი დევიდ ელერმანი ამტკიცებს, რომ „კაპიტალისტური წარმოება, ანუ შრომით ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული წარმოება არ აძლევს მუშებს უფლებას მიიღონ თავიანთი შრომის (დადებითი და უარყოფითი) ნაყოფი. მიუხედავად ამისა, ხალხის უფლება თავიანთი შრომის ნაყოფზე ყოველთვის იყო კერძო საკუთრების მითვისების ბუნებრივი საფუძველი. ამრიგად, კაპიტალისტური წარმოება, ფაქტობრივად, უარყოფს კერძო საკუთრების მითვისების ბუნებრივ საფუძველს“.[172] მაშასადამე, მემარცხენე-ლიბერტარიანელები, მაგალითად ბენიამინ ტაკერი, თავს ეკონომიკურ სოციალისტებად და პოლიტიკურ ინდივიდუალისტებად თვლიდნენ და ამტკიცებდნენ, რომ მათი „ანარქისტული სოციალიზმი“ ან „ინდივიდუალური ანარქიზმი“ იყო თანმიმდევრული მანჩესტერიზმი“.[173] Peter Marshall მიიჩნევს, რომ „ზოგადად ანარქიზმი უფრო ახლოს დგას სოციალიზმთან, ვიდრე ლიბერალიზმთან. [...] ანარქიზმი საკუთარ თავს სოციალისტურ ბანაკში პოულობს, თუმცა მას ლიბერალიზმთანაც აქვს საზღვრები. ის არ შეიძლება დავიყვანოთ მხოლოდ სოციალიზმამდე, და უნდა დავინახოთ როგორც განცალკევებული და გამორჩეული დოქტრინა“.[174]
გეოლიბერტარიანიზმი არის პოლიტიკური მოძრაობა და იდეოლოგია, რომელიც აერთიანებს ლიბერტარიანიზმს და გეოისტურ თეორიას, ცნობილს როგორც გეორგიზმი.[175][176] გეოლიბერტარიანელები ძირითადად მხარს უჭერენ საზოგადოებისთვის მიწის რენტის გადაცემას მიწის ღირებულებითი გადასახადით, როგორც ჰენრი ჯორჯმა და მისმა წინამორბედებმა შემოგვთავაზეს ეს. სწორედ ამ მიზეზის გამო უწოდებენ მათ single taxer-ებს. ფრედ ე. ფოლდვარიმ თავის სტატიაში, სახელწოდებით მიწა და თავისუფლება შექმნა ტერმინი გეო-ლიბერტარიანიზმი.[177] გეოანარქიზმის შემთხვევაში, გეოლიბერტარიანიზმის შემოთავაზებული ნებაყოფლობითი ფორმა, როგორც ეს ფოლდვარიმ აღწერა, რენტა უნდა შეგროვდეს კერძო ასოციაციების მიერ იმ შესაძლებლობით, რომ გამოეყონ გეოსაზოგადოებას და სურვილის შემთხვევაში უარი თქვას მის სერვისებზე.[178] პოლიტიკურმა ფილოსოფოსმა გ. ა. კოჰენმა ვრცლად გააკრიტიკა პოლიტიკური ეკონომიის გეორგისტული სკოლისთვის დამახასიათებელი პრეტენზია, რომ თვითსაკუთრება და პრივილეგიებისგან თავისუფალი საზოგადოება შეიძლება არსებობდეს ერთდროულად, მან ასევე ისაუბრა იმაზე, თუ რას გულისხმობს ეგალიტარული პოლიტიკური პრინციპები მათი პიროვნული ქცევისთვის, ვინც მათვე ემსახურება.[179] ნაშრომში თვითსაკუთრება, თავისუფლება და თანასწორობა, კოჰენი ამტკიცებდა, რომ ნებისმიერი სისტემა, რომელიც მიზნად ისახავს სერიოზულად აღიქვას თანასწორობა და მისი დამკვიდრება, არ შეესაბამება თვითსაკუთრების და ნეგატიური თავისუფლების ზუსტ გაგებას, რაც რეალურად განსაზღვრავს საბაზრო ლიბერტარიანიზმის აზროვნებას.[180] ტომ გ. პალმერი გამოეხმაურა კოჰენის კრიტიკას.[181][182]
მწვანე პოლიტიკა
მთავარი სტატია: მწვანე პოლიტიკა.მწვანე მოძრაობაზე გავლენა მოახდინა მემარცხენე-ლიბერტარიანულმა ტრადიციებმა, მათ შორის ანარქიზმმა, მუტუალიზმმა, გეორგიზმმა და ინდივიდუალისტურმა ანარქიზმმა. პიტერ კროპოტკინმა თავის წიგნში ურთიეთდახმარება: ევოლუციის ფაქტორი წარმოადგინა მეცნიერული ახსნა იმისა, თუ რამდენად არის ურთიერთდახმარება სოციალური ორგანიზაციის საფუძველი.[183] ახალი ინგლისის ტრანსცენდენტალიზმი (განსაკუთრებით ჰენრი დევიდ თორეო და ამოს ბრონსონ ალკოტი) და გერმანული რომანტიზმი, პრე რაფაელისტები და ბუნებისკენ მიმავალი მოძრაობები ომის, ინდისტრიალიზმის, სამოქალაქო თავისუფლებებისა და დეცენტრალიზაციის საწინააღმდეგო სხვა მოძრაობებთან ერთად იყვნენ ამ ტრადიციის ნაწილი. თანამედროვე პერიოდში მიურეი ბუკჩინმა და სოციალური ეკოლოგიის ინსტიტუტმა უფრო სისტემურად შეიმუშავეს ეს იდეები.[184] ბუკჩინმა ძლიერი გავლენა მოახდინა ალიანს 90-ის/მწვანეების, საპარლამენტო მანდატის მფლობელი პირველი მწვანეთა პარტიის, ჩამოყალიბებაზე. თანამედროვე მწვანე პარტიები ცდილობენ გამოიყენონ ეს იდეები დემოკრატიული მმართველობის უფრო პრაგმატულ სისტემაში, განსხვავებით თანამედროვე ინდივიდუალისტური ან სოციალისტური ლიბერტარიანიზმისგან. მწვანე მოძრაობას, განსაკუთრებით მისი მემარცხენე-ფრთის პარტიებს,პოლიტოლოგები ხშირად უწოდებენ მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს.[185][186][187][188]
პოლიტოლოგები მიიჩნევენ, რომ ისეთი პოლიტიკური პარტიები, როგორებიც არიან Ecolo და Groen ბელგიაში, Alliance 90/The Greens გერმანიაში, ან Green Progressive Accord და GroenLinks ნიდერლანდებში გამოდიან რა ახალი მემარცხენეობიდან, ხაზს უსვამენ თვით-ორგანიზაციას, მონაწილეობით დემოკრატიას, დეცენტრალიზაციას და ნებაყოფლობითობას, რაც განასხვავებს მას ბიუროკრატიული ან სტატიკური მიდგომისგან.[188] ანალოგიურად, პოლიტოლოგმა არიადნა ვრომენმა ავსტრალიელი მწვანეები დაახასიათა „მკაფიო მემარცხენე-ლიბერტარიანული იდეოლოგიური ბაზის“ მქონედ.[189]
შეერთებულ შტატებში, მწვანე ლიბერტარიანიზმი ემყარება პოლიტიკური მესამე პარტიის ღირებულებების ნაზავს, მაგალითად მწვანე პარტიის ინვაირონმენტალიზმს და ლიბერტარიანული პარტიის სამოქალაქო ლიბერტარიანიზმს. მწვანე ლიბერტარიანიზმი ცდილობს გააერთიანოს ლიბერალური და პროგრესული ღირებულებები ლიბერტარიანიზმთან.[190]
ლიბერტარიანული სოციალიზმი
მთავარი სტატია: ლიბერტარიანული სოციალიზმი.
ლიბერტარიანული სოციალიზმი არის ანტი-ავტორიტარიზმის, ანტისახელმწიფოებრიობის და ლიბერტარიანიზმის[191] მემარცხენე-ლიბერტარიანული[192][193] ტრადიცია სოციალისტურ მოძრაობაში რომელიც უარყოფს სახელმწიფოს სოციალისტურ წარმოდგენას, როგორც ცენტრალიზებულ სახელმწიფო საკუთრებას და ეკონომიკის სტატისტიკურ კონტროლს.[194] და სახელმწიფოს.[195]
ლიბერტარიანული სოციალიზმი აკრიტიკებს შრომითი მონობის ურთიერთობებს სამუშაო სივრცეში,[196] ნაცვლად იმისა, რომ ხაზი გაუსვას სამუშაო ადგილზე მუშათა თვითორგანიზებას[195] და პოლიტიკური ორგანიზაციის დეცენტრალიზებულ სტრუქტურებს,[197][198][199] ამტკიცებს, რომ თავისუფლებასა და სამართლიანობაზე დაფუძნებული საზოგადოება შეიძლება მიღწეულ იქნას იმ ავტორიტარული ინსტიტუტების გაუქმებით, რომლებიც აკონტროლებენ გარკვეულ წარმოების საშუალებებს და ექვემდებარებიან პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ელიტას ან მესაკუთრეთა კლასის უმრავლესობას .[200] ლიბერტარიანელი სოციალისტები მხარს უჭერენ პირდაპირ დემოკრატიასა და ფედერალურ ან კონფედერალურ ასოციაციებზე[201] დაფუძნებულ დეცენტრალიზებულ სტრუქტურებს, როგორიცაა მოქალაქეთა ასამბლეები, ლიბერტარიანული მუნიციპალიტეტი, პროფკავშირები და მუშათა საბჭოები.[202][203]
ლიბერტარიანელი სოციალისტები აჟღერებენ მოწოდებებს თავისუფლების[204] და თავისუფალი გაერთიანებების შესახებ [205] ადამიანის ცხოვრების ყველა ასპექტში არალეგიტიმური ავტორიტეტის იდენტიფიკაციის, კრიტიკისა და პრაქტიკული დემონტაჟის მეშვეობით.[206][207][208][209][210][211][212][213] ლიბერტარიანული სოციალიზმი ეწინააღმდეგება როგორც ავტორიტარულ, ისე ავანგარდისტულ ბოლშევიზმს/ლენინიზმს და რეფორმისტულ ფაბიანიზმს/სოციალურ დემოკრატიას.[214][215]
წარსული და ახლანდელი მიმდინარეობები და მოძრაობები, რომლებიც ძირითადად ხასიათდება როგორც ლიბერტარიანულ-სოციალისტური, მოიცავს ანარქიზმს (განსაკუთრებით აზროვნების ანარქისტულ სკოლებს მაგალითად ანარქო-კომუნიზმს, ანარქო-სინდიკალიზმს[216] კოლექტივისტურ ანარქიზმს, მწვანე ანარქიზმს, ინდივიდუალისტურ ანარქიზმს,[217][218][219][220] მუტუალიზმს[221] და სოციალისტურ ანარქიზმს), ასევე კომუნალიზმს, დემოკრატიული სოციალიზმის ზოგიერთ ფორმას,[222][223] ეკო-სოციალიზმს, გილდიის სოიალიზმს,[224] ლიბერტარიანულ მარქსიზმს[225] (განსაკუთრებით ავტონომიზმს, საბჭოს კომუნიზმს,[226] დე ლეონიზმს, მემარცხენე კომუნიზმს, ლუქსემბურგიზმს[227][228] და ვორკერიზმს), საბაზრო სოციალიზმის სხვადასხვა ტრადიციებს, აზროვნების რამდენიმე ახალ მემარცხენე სკოლას, მონაწილეობას, რევოლუციურ სინდიკალიზმს და უტოპიური სოციალიზმის ზოგიერთ ვერსიას.[229] ფაბიანიზმისა და თანამედროვე სოციალური დემოკრატიის მიმართ ლიბერტარიანელი სოციალისტების წინააღმდეგობის მიუხედავად სხვა დეცენტრალისტ სოციალისტებთან ერთად ორივე განიხილებოდა როგორც მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი.[43]
მემარცხენე-ლიბერტარიანელი ნოამ ჩომსკი ლიბერტარიანულ სოციალიზმს მიიჩნევს კლასიკური ლიბერალიზმის „სწორ და ბუნებრივ გაფართოებად მოწინავე ინდუსტრიული საზოგადოებების ეპოქაში“.[170] ჩომსკი ლიბერტარიანულ-სოციალისტურ და ანარქო-სინდიკალისტურ იდეებს ხედავდა როგორც განმანათლებლობის ხანის კლასიკური ლიბერალური იდეების შთამომავლებს,[230][231] და ამტკიცებს, რომ მისი იდეოლოგიური პოზიცია ვითარდება „ადამიანის ლიბერტარიანული და შემოქმედებითი ხასიათის საფუძველზე“.[232] ჩომსკი ითვალისწინებს ანარქო-სინდიკალისტურ მომავალს, სადაც საწარმოო საშუალებებზე და მთავრობაზე პირდაპირი შრომითი კონტროლი განხორციელდება მუშათა საბჭოების მიერ, რომლებიც თავის მხრივ საერთო ასამბლეებზე არჩეული წარმომადგენლებისგან შედგება.[233] თვითმმართველობის მიზანია, თომას ჯეფერსონის სიტყვებით, თითოეული მოქალაქის „უშუალო მონაწილეობა მმართველობაში“.[234] ჩომსკი თვლის, რომ ძალიან მალე მსოფლიოში აღარ იქნება პოლიტიკური პარტიების არსებობის საჭიროება.[235] მათი პროდუქტიული ცხოვრების კონტროლით, ჩომსკის მიაჩნია, რომ ინდივიდებს შეუძლიათ მიიღონ სამუშაო კმაყოფილება და მისი სრულად შესრულების განცდა.[236] ის ამტკიცებს, რომ უსიამოვნო და ნაკლებად პოპულარული სამუშაოები სრულად ავტომატიზირებული შეიძლება იყოს, ანუ შესრულდეს ყველას მიერ ან იყოს განსაკუთრებულად ანაზღაურებადი. carried out by workers who are specially remunerated, or shared among everyone.[237]
ანარქო-სინდიკალისტი გასტონ ლევალი განმარტავდა: „ჩვენ ვგულისხმობთ საზოგადოებას, სადაც ყველას საქმიანობა იქნება კოორდინირებული, და იარსებებს სტრუქტურა, რომელსაც ერთდროულად ექნება საკმარისი მოქნილობა იმისთვის, რომ ადამიანებმა მიაღწიონ მაქსიმალურ ავტონომიას სოციალურ ცხოვრებაში ან საწარმოს მართვაში, და საკმარისი თანმიმდევრულობა არეულობის თავიდან ასარიდებლად [...] კარგად ორგანიზებულ საზოგადოებაში ეს ყველაფერი უნდა განხორციელდეს სისტემურად, პარალელური ფედერაციებით, უმაღლეს დონეზე ვერტიკალური გაერთიანებებით. ის უნდა წარმოადგენდეს ერთ უზარმაზარ ორგანიზმს სადაც ყველა ეკონომიკური ფუნქცია მუდმივად შესრულდება ერთმანეთის მიმართ სოლიდარობით“.[238]
ბაზარზე ორიენტირებული მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი
მთავარი სტატია: მემარცხენე საბაზრო ანარქიზმი.
ბენჟამინ ტაკერი (მარცხნივ) და ლისანდერ სპუნერი (მარჯვნივ), რომლებმაც დიდი გავლენა მოახდინეს შეერთებულ შტატებში მემარცხენე ლიბერტარიანობის განვითარებაზე.
კარსონ–ლონგის-სტილის მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი სათავეს იღებს XIX საუკუნის მუტუალიზმსა და ისეთი ფიგურების შემოქმედებაში, როგორებიც იყვნენ თომას ჰოჯსკინი, ფრანგული ლიბერალური სკოლის მოაზროვნეები მაგალითად გუსტავ დე მოლინარი და ამერიკელი ინდივიდუალისტი ანარქისტები მაგალითად ბენჟამინ ტაკერი და ლისანდერ სპუნერი. ზოგიერთი ამერიკელი მემარცხენე-ფრთის ბაზარზე ორიენტირებული ანარქისტი, რომლებიც ძირითადად მემარცხენე-როტბარდიულ სკოლას ეკუთვნოდნენ, მაგალითად როდერიკ ტ. ლონგი და შელდონ რიხმანი ციტირებენ მიურეი ლოტბარდის საკარმიდამო პრინციპს რათა მხარდაჭერა გამოუცხადონ მუშათა კოოპერატივებს.[59][239] მაშინ როცა ბენიამინ ტაკერის შემდგომი ამერიკელი ბაზარზე-ორიენტირებული მემარცხენე-ლიბერტარიანელები კავშირში არიან პოლიტიკურ მემარჯვენეობასთან (გარკვეული გამონაკლისების გარდა), ურთიერთობები ამ ლიბერტარიანელებსა და მემარცხენეებს შორის განვითარდა 1960-იან წლებში და საფუძველი აუყარა თანამედროვე ბაზარზე-ორიენტირებულ მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმს.[59][62]
ავსტრიული სკოლის ეკონომისტი მიურეი როტბარდი თავდაპირველად ძველი მემარჯვენეობის მიმდევარი იყო, განსაკუთრებით მისი ოპოზიციის გამო ომისა და იმპერიალიზმის მიმართ,[240] მაგრამ ამერიკის ისტორიის ხანგრძლივმა კითხვამ და ელიტის პრივილეგიების როლის გამოკვეთამ სამართლებრივი და პოლიტიკური ინსტიტუტების ფორმირებაში ის მემარცხენეობასთან დააახლოვა. 1960-იან წლებში ის სულ უფრო მეტად ცდილობდა მემარცხენეებთან დაკავშირებას, განსაკუთრებით ახალი ფრთის მემარცხენეებთან, ვიეტნამის ომის,[241] სამხედრო პროექტის და შავი ძალის მოძრაობის გაჩენის ფონზე.[242] სხვა რადიკალებთან, მაგალითად კარლ ჰესთან და რონალდ რადოშთან ერთად, როტბარდი ამტკიცებდა, რომ ამერიკის ეკონომიკური ისტორიის კონსესუსის ხედვა, რომლის მიხედვითაც კეთილდღეობის მთავრობა თავის ძალაუფლებას კორპორატიული მტაცებლობის წინააღმდეგ იყენებს, არსებითად არასწორია. უფრო მეტიც, მთავრობის ინტერვენციამ ეკონომიკაში მნიშვნელოვნად ასარგებლა მყარად დამკვიდრებული მოთამაშეები მარგინალიზებული ჯგუფების ხარჯზე, როგორც თავისუფლების, ისე თანასწორობის საზიანოდ. უფრო მეტიც, რობერ ბარონის პერიოდს, მოწონებულს მემარჯვენეებისა და დაწუნებულს მემარცხენეების მიერ laissez-faire-ის გამო, საერთოდ არ ახასიათებდა laissez-faire, მაგრამ ეს იყო კაპიტალისთვის მინიჭებული მასობრივი სახელმწიფო პრივილეგიის დრო.[243] ამასთანავე, სახელმწიფოსა და კორპორატიულ ძალაუფლებას შორის კავშირის ხაზგასმით, იგი იცავდა სახელმწიფოს ლიბერალურ პოლიტიკაზე დამოკიდებულ კორპორაციებსა და მუშებს [244] მაშინ, როცა დაობდა, რომ ლიბერტარიანიზმი არის მემარცხენე-ფრთის პოზიცია.[59][62] 1970 წლისთვის, როტბარდი გაემიჯნა მემარცხენეობას, მოგვიანებით კი შეუერთდა მზარდ პალეოკონსერვატიულ მოძრაობას.[245][246] მან გააკრიტიკა მემარცხენე ლიბერტარიანელების ტენდენცია რომ მიმართონ „'თავისუფალ სულებს,' ხალხს, ვისაც არ სურს სხვა ადამიანების მათკენ მოქცევა განსხვავებით „ამერიკელების დიდი ნაწილისგან“, ვინც შეიძლება იყოს მყარი კონფორმისტი, ვისაც სურს ნარკოტიკის და ცუდი ჩვევების გაქრობა მათი სიახლოვიდან და სხვ.“ იმ ფაქტისთვის ხაზგასმით რომ ეს იყო სტრატეგიის ნაწილი. მან დაწერა, რომ ცენტრალური ამერიკისთვის ლიბერტარიანული მესიჯის მიუღებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს „მკაცრი უმრავლესობის“ დაკარგვა.[247] როტბარდის მიმდევარი მემარცხენე-ლიბერტარიანელები, რომლებიც მხარს უჭერენ კერძო საკუთრებას ამას აკეთებენ საკუთრების განსხვავებული ნორმებისა და თეორიების შესაბამისად, მათ შორის გეორგისტული,[248] საკარმიდამო,[249] ლოკისტური,[250][251] მუტუალისტური,[252] ნეო-ლოკისტური[253] და უტილიტარული მიდგომებით.[254]
ზოგიერთი მოაზროვნე, რომელიც ასოცირდება ბაზარზე-ორიენტირებულ მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმთან, ეყრდნობოდა როტბარდის მოღვაწეობას მემარცხენეებთან თანამშრომლობისას. კარლ ჰესის აზრით, ისინი უფრო და უფრო მეტად უახლოვდებოდნენ მემარცხენეთა შეხედულებებს რიგ საკითხებზე, მათ შორის კორპორატიულ ოლიგოპოლიებთან დაპირისპირებაზე, სახელმწიფოსა და კორპორაციების ურთიერთობაზე და ომზე, ასევე კულტურულ ლიბერალიზმზე. მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმი ასოცირებულია ისეთ მკვლევარებთან, როგორებიცაა კევინ კარსონი,[255][256] გარი შარტიერი,[257] სამუელ ედვარდ კონკინ III,[258] როდერიკ თ. ლონგი,[259][260] შელდონ რიხმანი,[22][261][262] კრის მეთიუ სკიაბარა[263] და ბრედ სპანგლერი.[264] ისინი ხაზს უსვამდნენ რადიკალურად თავისუფალი ბაზრების ღირებულებას, რომელსაც გათავისუფლებულ ბაზრებს უწოდებდნენ, რათა განესხვავებინათ ისინი საერთო კონცეფციისგან, ეს უკანასკნელი კი ლიბერტარიანელების აზრით სავსეა სტატისტიკური და კაპიტალისტური პრივილეგიებით.[265] მემარცხენე-ფრთის ბარის ანარქისტებად მოხსენიებული[266] ამ მიდგომის მომხრე ბაზარზე-ორიენტირებული მემარცხენე-ლიბერტარიანელები ჯიუტად ამტკიცებენ თავისუფალი ბაზრებისა და თვით-საკუთრების კლასიკური ლიბერალური იდეების უპირატესობას და ლოგიკურ დასკვნებზე დაყრდნობით ასაბუთებენ, რომ ეს იდეები მხარს უჭერს ანტი-კორპორატიულობას, ანტი-იერარქიულობას, პრო-შრომით პოზიციას ეკონომიკაში; ანტი-იმპერიალიზმს საგარეო პოლიტიკაში; და სრულად ლიბერალურ ან რადიკალურ შეხედულებებს ისეთი კულტურული საკითხების მიმართ, როგორიცაა გენდერი, რასა და სექსუალობა.[22] ცნობილი ლიბერტარიანული შეხედულებებისამებრ, მათ შორის ნარკოტიკების აკრძალვის, იარაღის კონტროლის, იმპერიალიზმის, მილიტარიზმის და ომების შესახებ, მემარცხენე-ლიბერტარიანელები უფრო მეტად განასხვავებენ მემარცხენე პოზიციებს კულტურული და სოციალური საკითხების შესახებ, როგორიცაა კლასი, ინვაირონმენტალიზმი, ფემინიზმი, გენდერი და სექსუალობა.[267] ამ სკოლის წევრები, როგორც წესი, მოითხოვენ სახელმწიფოს გაუქმებას, და ამტკიცებენ, რომ სიმდიდრისა და სოციალური გავლენების განსხვავებულობა განპირობებულია ძალის, განსაკუთრებით სახელმწიფოს ძალაუფლების, გამოყენებით მიწის მისათვისებლად ან პრივილეგიების შესანარჩუნებლად. ისინი მსჯელობენ, რომ სახელმწიფოებრიობის არმქონე საზოგადოებაში ეს პრივილეგიები არ იარსებებს და გამოსწორდება სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი უსამართლობის შემთხვევებიც. საბოლოო ჯამში, ისინი მიიჩნევენ, რომ სახელმწიფოს ჩარევის აღმოფხვრით და თავისუფალი ბაზრით შესაძლებელია სოციალური მიზნების მიღწევა.[268]
ლიბერტარიანელი მეცნიერის, შელდონ რიჩმანის თანახმად, მემარცხენე ლიბერტარიანელები „მხარს უჭერენ მუშათა სოლიდარობას ავტორიტეტების მიმართ, ღარიბი მოსახლეობის გავლენას მთავრობაზე ან მათ მიერ აუთვისებელი ქონების მიკუთვნებას, და ურჩევნიათ, რომ კორპორატიული პრივილეგიები გაუქმდეს მანამ, სანამ იარსებებს ამ პრივილეგიების გამოყენების შესახებ მარეგულირებელი შეზღუდვები“. მემარცხენე ლიბერტალიანელები Walmart-ს ხედავენ როგორც სიმბოლოს კორპორაციული ფავორიტიზმისა, რომელიც მხარს უჭერს „გზების სუბსიდიებსა და გამოჩენილ დომენებს“, მას, ვინც ეჭვის თვალით უყურებს „შეზღუდული პასუხისმგებლობის მქონე კორპორაციათა ფიქტიურ პიროვნებას“ და ეჭვი შეაქვს იმაში, იქნება თუ არა „მესამე სამყაროს აღაზიები“ საუკეთესო ალტერნატივა „სამთავრობო მანიპულაციების არ არსებობის პირობებში“. მემარცხენე-ლიბერტარიანელები ასევე ცდილობენ, „თავი აარიდონ საარჩევნო პოლიტიკას, ნაკლებად ენდობიან მთავრობის შემუშავებულ სტრატეგიებს და ურჩევნიათ შეიმუშაონ ალტერნატიული ინსტიტუტები და სამუშაო მეთოდები“.[22] აგორიზმი არის ბაზარზე-ორიენტირებული მემარცხენე-ლიბერტარიანული[10][22] დენდენცია, რომელიც დაარსდა სამუელ ედუარდ კონკინ III-ის მიერ, რომელიც მხარს უჭერდა კონტრეკონომიკას, მუშაობდა დაუბეგრავ შავ ან ნაცრისფერ ბაზრებზე და მაქსიმალურ ბოიკოტს უცხადებდა თავისუფლებაშეზღუდულ, გადასახადებით დატვირთულ ბაზარს.[269][270][271][272]
შტაინერ-ვალენტინის სკოლა
თანამედროვე მემარცხენე-ლიბერტარიანელი მკვლევარები, მაგალითად დევიდ ელერმანი,[273][274] მაიკლ ოცუკა,[275] ჰილერ შტაინერი,[276] პიტერ ვალენტინი[277] და ფილიპ ვან პარიჟი[278] ეკონომიკურ თანასწორუფლებიანობას ეყრდნობიან თვით-საკუთრებისა და მიწების მითვისების კლასიკური ლიბერალური კონცეფციებით, რომლებიც შეზავებულია გეოისტურ ან ფიზიოკრატულ შეხედულებებთან მიწის და ბუნებრივი რესურსების საკუთრებასთან მიმართებაში (მაგ. ჰენრი ჯორჯის და ჯონ ლოკის შეხედულებები).[279][280] ნეო-კლასიკური ლიბერალიზმი, ასევე ცნობილი როგორც არიზონას სკოლის ლიბერალიზმი ან სისხლიანი გულის ლიბერტარიანიზმი, ყურადღებას ამახვილებს ერთის მხრივ სამოქალაქო თავისუფლებებისა და თავისუფალი ბაზრების მხარდაჭერის თავსებადობაზე და მეორეს მხრივ სოციალური სამართლიანობისა და კეთილდღეობის საკითხებზე.[281][282]
მემარცხენე ლიბერტარიანიზმის ამ სკოლის წარმომადგენლები თავიანთ პოზიციას ხშირად იაზრებენ როგორც იმ მემარჯვენე-ლიბერტარიანელების პოზიციის საწინააღმდეგოს, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ არ არსებობს სამართლიანი შეზღუდვა რესურსის გამოყენების ან მითვისების შესახებ და რომ ადამიანებს აქვთ უფლება (ჩვეულებრივ, შრომის გაცვლით) მოითხოვონ საკუთრების გარეშე არსებული ნივთები. ამ სკოლის მემარცხენე-ლიბერტარიანელების ნაწილი საუბრობს სახელმწიფოს სოციალური კეთილდღეობის ზოგიერთი პროგრამის სასურველობაზე.[283][284] კარსონ-ლონგის მემარცხენე-ლიბერტარიანიზმის სკოლის მემარცხენე ლიბერტარიენლები, როგორც წესი, მხარს უჭერენ შრომაზე დაფუძნებულ საკუთრების უფლებებს, რასაც შტაინერ–ვალენტინის მემარცხენე-ლიბერტარიანელები უარყოფენ, მაგრამ ისინი მიიჩნევენ, რომ ამგვარი უფლებების იმპლემენტაცია კონსერვატიულ შედეგებზე გაცილებით უფრო რადიკალურ შედეგებს მოიტანს.[285]
შტაინერ-ვალენტინის ტიპის მემარცხენე-ლიბერტარიანელები მიიჩნევენ, რომ ნებისმიერი ადამიანის მხრიდან უკანონოა ბუნებრივ რესურსებზე პირადი საკუთრების დაწესება სხვების საზიანოდ.[12][286] ეს მემარცხენე-ლიბერტარიანელები მხარს უჭერენ თითოეული ინდივიდისთვის შემოსავლის თანაბრად გადანაწილების რაიმე ფორმას, რათა მათ მიიღონ ბუნებრივი რესურსის ერთი და იგივე რაოდენობა.[287][288] აუთვისებელი ბუნებრივი რესურსები საკუთრების გარეშე ან საერთო საკუთრებაში არსებობს და მათი მიკუთვნება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია ლეგიტიმური, თუ რესურსი ყველას თანაბარი რაოდენობით ერგება ან თუ კერძო საკუთრება იბეგრება მათ საკომპენსაციოდ, ვინც განაწილების მიღმა დარჩა.[289]
ნეო-ლიბერტარიანიზმი აერთიანებს „ლიბერტარიანის მორალურ ვალდებულებას ნეგატიური თავისუფლებისადმი პროცედურით, რომელიც ერთსულოვანი შეთანხმების საფუძველზე, სადაც ყველას პირადი ინტერესი იმსახურებს მოთხოვნას, ირჩევს თავისუფლების შეზღუდვის პრინციპებს.“[290] ნეო-ლიბერტარიანიზმის ფესვები ჯერ კიდევ 1980 წლიდან იღებს სათავეს, როდესაც ის პირველად აღწერა ჯეიმზ სტერბამ ნოტრ დამის უნივერსიტეტიდან . სტერბამ აღნიშნა, რომ ლიბერტარიანიზმი მხარს უჭერს ისეთ მთავრობას, რომელიც მხოლოდ იცავს ძალის გამოყენების, თაღლიღობის, ქურდობის, კონტრაქტის იძულების და სხვა ნეგატიური თავისუფლებებისაგან, განსხვავებით ისაია ბერლინის პოზიტიური თავისუფლებებისა.[291] სტერბამ ეს შეადარა ძველ ლიბერტარიანულ ან მინარქისტულ იდეალს, ღამის გუშაგ სახელმწიფოს. სტერბა მიიჩნევდა, რომ „აშკარად შეუძლებელია საზოგადოებაში ყველა ინდივიდის გარანტირებული თავისუფლების არსებობა ისე, როგორც ეს იდეალს შეესაბამება: ბოლოს და ბოლოს, ხალხის რეალური სურვილები და მათ მიერ წარმოდგენილი სურვილები ხშირად ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს. [...] საზოგადოებაში ასევე შეუძლებელია, რომ ყველა აბსოლუტურად თავისუფალი იყოს სხვა პირთა ჩარევისგან“.[292] 2013 წელს სტერნამ დაწერა: „მე ვაჩვენებ მორალურ ერთგულებას 'ნეგატიური' თავისუფლების იდეალისადმი, რომელიც არ იწვევს ღამის დარაჯი სახელმწიფოს შექმნას, მაგრამ ამის ნაცვლად მოითხოვს მთავრობას, რომელიც საზოგადოების წევრი თითოეული ადამიანისთვის უზრუნველყოფს თავისუფლების შედარებით მაღალ ხარისხს, რომელსაც აირჩევდნენ ადამიანები როლსის გადაწყვეტილების პროცედურის გამოყენებით. ნეგატიური თავისუფლების იდეალით გამართლებულ პოლიტიკურ პროგრამას მე ნეო-ლიბერტარიანიზმს“ ვუწოდებდი.[293]
- სამოქალაქო ლიბერტარიანიზმი
- კულტურული ლიბერალიზმი
- კულტურული რადიკალიზმი
- ნარკოპოლიტიკის ლიბერალიზაცია
- სახალხო დემოკრატია
- ინდივიდუალისტური ფემინიზმი
- ლიბერტარიანული მუნიციპალიზმი
- ლიბერტარიანული პატერნალიზმი
- ლიბერტარიანული ტრანსჰუმანიზმი
- Lockean proviso
- საბაზრო სოციალიზმი
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:
- Otsuka, Michael (2005). Libertarianism Without Inequality. New York City: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-928018-6.
- Rothbard, Murray N. (2007). Left and Right: A Journal of Libertarian Thought (Complete, 1965–1968). Auburn, Alabama: Mises Institute. ISBN 978-1-61016-040-7.
- Vallentyne, Peter; Steiner, Hillel; Otsuka, Michael (2005). „Why Left-Libertarianism is not Incoherent, Indeterminate, or Irrelevant“ (PDF). Philosophy & Public Affairs. 33 (2): 201–215. doi:10.1111/j.1088-4963.2005.00030.x. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 11 September 2008.
- Vallentyne, Peter; Steiner, Hillel (2000) Left-Libertarianism and Its Critics. Basingstoke: Palgrave. ISBN 978-0-312-23699-1.
- Vallentyne, Peter; Steiner, Hillel (2000) The Origins of Left-Libertarianism. Basingstoke: Palgrave. ISBN 978-0-312-23591-8.
- Vallentyne, Peter (2000). "Left-Libertarianism: A Primer" (full text; final draft). In Vallentyne, Peter; Steiner, Hillel (eds.). Left Libertarianism and Its Critics: The Contemporary Debate. Palgrave Publishers Ltd. pp. 1–20.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
