მასკატი

მასკატი (არაბ. - مسقط, Masqaṭ) — ომანის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი.

ქალაქი
მასკატი مسقط
დროშა
ქვეყანა	ომანი
დაქვემდებარება	დედაქალაქი
კოორდინატები	23°36′31″ ჩ. გ. 58°35′31″ ა. გ.
ფართობი	3,500 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	69 მეტრი
მოსახლეობა	731,730 კაცი (2008)
სასაათო სარტყელი	UTC+4
ოფიციალური საიტი	omanet.om
მასკატი ვიკისაწყობში

სტატისტიკისა და ინფორმაციის ეროვნული ცენტრის მონაცემებით მუსკატის მოსახლეობა 2018 წელს 1.4 მილიონი ადამიანი იყო. მეტროპოლიტენის არეალი მოიცავს დაახლოებით 3.500 კვადრატულ კილომეტრს (1.400 კვ.მილი). ქალაქი ექვს პროვინციადაა დაყოფილი, რომელსაც ადგილობრივები ვუილაიატს უწოდებენ. ის პირველი საუკუნიდან ცნობილია, როგორც მნიშვნელოვანი სავაჭრო პორტი დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის. მასკატს მრავალი დამპყრობელი მართავდა, რომელთა შორისა: სპარსელები, პორტუგალელები და ოსმალები. მე -18 საუკუნეში, მუსკატის გავლენა აღმოსავლეთ აფრიკასა და ზანზიბარშიც კი გავრცელდა. როგორც ომანის ყურის მნიშვნელოვანმა საპორტო ქალაქმა, მასკატმა მრავალი უცხოელი ვაჭრისა და დამპყრობლის ყურადღება მიიპყრო. 1970 წელს მასკატში სწრაფი ინფრასტრუქტურული განვითარება დაიწყო, რამაც ძლიერი ეკონომიკისა და მრავალეთნიკური საზოგადოების ჩამოყალიბება გამოიწვია. მასკატი მოიხსენიება, როგორც გლობალური ქალაქი.

კლდოვანი ალ-ჰაჯარის მთები მუსკატის ლანდშაფტს განაპირობებს. ქალაქი მდებარეობს არაბეთის ზღვასა და ომანის ყურის სანაპიროებზე. მის სიახლოვესაა ასევე სტრატეგიული მნიშვნელობის ჰორმუზის სრუტე. მასკატის ურბანულ ლანდშაფტს თეთრი ფერის დაბალი ნაგებობები წარმოადგენენ. მუტტრაჰის ნავსადგური ქალაქის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს. მასკატის ეკონომიკაში დომინირებს ვაჭრობა, ნავთობ-პროდუქტები და ბუნებრივი აირი.

ეტიმოლოგია

პტოლემეს თავის არაბეთის რუკაზე თანამედროვე მასკატის ტერიტორია აღნიშნული ჰქონდა, როგორც კრიპტუს პორტუსი და მოშჩა პორტუსი. მეცნიერები დავობენ, თუ რომელი მათგანი შეესაბამება ქალაქ მასკატს. ფლავიუს არიანე ნეარჩუს მოგზაურობაში ახსენებს სახელწოდებებს ომანას და მოსჩას. უილიამ ვინსეტი და ჟან ბატისტ ბურგინიონ დ’ანვილი ამ ნაწარმოებზე დაყრდნობით ასკვნიან, რომ ომანა შეესაბამება ქვეყნის სახელწოდება ომანს, ხოლო მოსჩა მასკატს უნდა წარმოადგენდეს. ზოგი მეცნიერი პლინიუს უფროსის აზრს ემხრობა და ქალაქის ძველ სახელწოდებად ამითჰოსკუტას მიიჩნევს.

ტერმინ მასკატის წარმოშობის ვერსია სადავოა. ზოგი ავტორი მიიჩნევს, რომ ტერმინი არაბული წარმოშობისაა, რომელიც მოსჩადან მომდინარეობს რომელიც კანს ნიშნავს. ზოგი მიიჩნევს რომ ქალაქის სახელწოდება ,,დაუშვა ღუზას'' ნიშნავს. სხვა ვერსიიტ ტერმინი ძველი სპარსულიდან მომდინარეობს და ძლიერ სურნელოვანს ნიშნავს. ან არაბულიდან მოდის და დამალული ადგილის აღმნიშვნელია. თვითონ ქვყნის, ომანის სახელწოდება არაბულად ზღვის ხალხს ნიშნავს.

ისტორია

მასკატის მიმდებარე ტერიტორიაზე მოქმედებები ძველი წელთაღრიცხვით მე-6 ათასწლეულიდან იწყება. სწორედ ამ პერიოდით თარიღდება მასკატის მიმდებარედ, რას ალ-ჰამრაში ნაპოვნი მეთევზეების ნამარხები. ნამარხები კარგადაა ჩამოყალიბებული, რაც დაკრძალვის რიტუალის არსებობაზე უნდა მიუთითებდეს. მასკატით სამხრეთით ჰარაპული ჭურჭლის აღმოჩენა მიუთითებს იმას, რომ მასკატს ინდის ცივილიზაციასთან კავშირი ჰქონდა. მასკატი, როგორც პორტი მოხსენიებულია ძველი ბერძენი გეოგრაფის, პტოლემეს მიერ, რომელიც ადგილს დამალულ პორტს უწოდებს.

მასკატის პორტი 1903 წელს

პორტი სასანიანთა ლაშქრობის შედეგად დაეცა მე-3 საუკუნეში მმართველ შაპურ I-ის მმართველობის დროს. ისლამის გავრცელება ადგილზე მე-7 საუკუნეში დაიწყო. მუსკატის, როგორც სავაჭრო პორტის მნიშვნელობა, კვლავ გაიზარდა საუკუნეების შემდეგ, აზთა დინასტიის, ადგილობრივი ტომის გავლენის ქვეშ. აბასიდებმა ეს რეგიონი მე -11 საუკუნემდე დაიკავეს, როდესაც მათ ადგილობრივი იაჰმადის ტომი განდევნეს.

პორტუგალიელმა მეზღვაურმა, ალფონსო დე ალბუკერკემ მაკატამდე 1507 წელს მიცურა, რათა ადგილობრივებთან სავაჭრო ურთიერთობები დაემყარებინა. მას შემდეგ, რაც ის პორტს მიუახლოვდა ადგილობრივებმა მას ცეცხლი გაუხსნეს. შედეგად ალბურკერკემ ქალაქის დაპყრობა გადაწყვიტა. ბრძოლის განმავლობაში ქალაქის უდიდესი ნაწილი ცეცხლის ალით იყო მოცული.

''მასკატი არის დიდი და ძალიან ხალხმრავალი ქალაქი, რომელსაც ორი მხრიდან მთები აკრავს და წყლის კიდეზე მდებარეობს. აქ არის ბაღები, მოედნები, პალმის ხეები, რომლებსაც მორწყვისათვის სპეციალური სისტემები აქვთ დამაგრებული. ნავსადგური პატარაა, ცხენის ფეხსაცმლის მსგავსია და დაცულია ყოველი ქარისგან.'' -ალფონსო დე ალბუკერკე, 1507 წელი, მასკატის დაცემის შემდეგ.^[1]

პორტუგალიელებმა ქალაქზე მმართველობა ერთ საუკუნეზე დიდხანს შეინარჩუნეს, სპარსეთის გამოწვევებისა და 1546 წელს ოსმალების მიერ ქალაქის დაბომბვის და მიუხედავად.^[2] ოსმალებმა მასკატი ხელში ორჯერ 1552 და 1581–88 წლებში ჩაიგდეს. 1624 წელს ნაზირ ბინ მურსიდ ალ-იარუბის იმამად არჩევის შემდეგ ძალათა თანასწორობა მასკატში კვლავ შეიცვალა. 1648 წლის 16 აგვისტოს იმამმა ჯარი მასკატში გაგზავნა, რომელმაც პორტუგალიის მაღალი კოშკები დაიპყრო და გაანადგურა, ამ ყველაფერმა კი ქალაქში მათი გავლენა შეასუსტა. 1650 წელს იმამის ჯარების მცირე, მაგრამ განსაზღვრულმა ნაწილმა პორტს ღამთ შეუტია, რითაც 1650 წლის 23 იანვარს ქალაქიდან პორტუგალიელების განდევნა გამოიწვია. ^[3] მე -18 საუკუნეში სპარსეთის მეფე ნადირ-შაჰის მიერ ორგანიზებულმა სამოქალაქო ომმა და განმეორებითმა შემოტევებმა რეგიონის დესტაბილიზაცია მასკატებს შორის დაძაბულობის გამძაფრება გამოიწვია. ამ ყველაფერმა ომანში ალ ბუ საიდების დინასტიის ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო, რომლებიც ომანს შემდგომ პერიოდში მართავდნენ.^[4]

მასკატის საზღვაო და სამხედრო წესდება საიდ ბინ სულთანმა მე-19 საუკუნეში ხელმეორედ შექმნა, რომელმაც ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტ ენდრიუ ჯექსონის წარმომადგენელ ედმუნდ რობერტსთან 1833 წლის 21 სექტემბერს. ზანზიბარზე კონტროლის მოპოვების შემდეგ საიდმა დედაქალაქი სტოუნ-ტაუნში გადაიტანა, რომელიც ქალაქ ზანზიბარის ისტორიულ ნაწილს წარმოადგენდა.1856 წელს, მისი გარდაცვალების შემდეგ ზანზიბარზე კონტროლი დაიკარგა როდესაც ტერიტორია საიდის მეექვსე შვილის, მაჯიდ ბინ საიდის სულთანატი გახდა. ომანის სულთანი კი მისი მესამე ვაჟი, თჰუვაინ ბინ საიდი გახდა.

მასკატი 1902 წელს

მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში მასკატსა და მუტტრაჰს ადგილობრივი ტომები თავს რამდენიმეჯერ დაესხნენ. ადგილობრივ ტომებსა და მასკატისა და ომანის სულთნებს შორის დაპირისპირება 1950-იან წლებამდე გაგრძელდა და საბოლოოდ დჰოფარის აჯანყებაში გადაიზარდა (1962). აჯანყებამ სუთანი საიდ ბინ ტაიმური აიძულა ბრიტანელებისთვის დახმარება ეთხოვა. საიდ ბინ-თაიმურზე 1966 წლის 26 აპრილის განზრახ მკვლელობის მცდელობამ სულთანის შემდგომი იზოლაცია განაპირობა, რომელმაც თავისი რეზიდენცია მუსკატიდან სალალაში გადაიტანა, სამოქალაქო შეიარაღებული კონფლიქტის გამო. 1970 წლის 23 ივლისს, ქაბუს ბინ საიდ ალ საიდიმა, სულთანის ვაჟმა ბრიტანელების დახმარებით პუჩტით სალალას სასახლე აიღო და მმართველი გახდა.

ბრიტანელების დახმარებით ქაბუს ბინ საიდმა დოჰფარის აჯანყებას წერტილი დაუსვა და ომანი გააერთიანა. მან გაერთიანებულ ტერიტორიას ომანის სულთანატი უწოდა. მან მასკატში დააარსა ომანის ნავთობპროდუქტების განვითარების ორგანიზაცია, ასევე შექმნა განათლების და ჯანმრთელობის სამინისტროები. მმართველობის ადრეულ პერიოდშივე დაიწყო ახალი პორტის მშენებლობა. მასკატი სების პროვინციაში მან ახალი, საერთაშორისო აეროპორტი ააშენა. პირველი ხუთი წლის გავიტარების გეგმამ მასკატის ინფრასტრუქტურის განვითარება გამოიწვია, რომელმაც ტურიზმისა და ვაჭრობის მეტად განვიტარებას შეუწყო ხელი. 2007 წლის 6 ივნისს ციკლონმა გონუმ მასკატს დიდი პრობლემები შეუქმნა.

ქალაქის პორტის მე-20 საუკუნის ფოტო-სურათები, რომელიც გერმანელმა აღმომჩენმა და ფოტოგრაფმა, ჰერმან ბურხადტმა გადაიღო დღეს ბერლინის ეთნოლოგიურ მუზეუმშია დაცული.

ცენტრალური ჰაჯარის მთები, მასკატი

გეოგრაფია

მასკატი ომანის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარეობს. ჩრდილოეთი ტროპიკი ქალაქის სამხრეთ ნაწილს კვეთს. ქალაქი ალ ბატინაჰისა და აშ შარქიაჰის რეგიონებს შორის მდებარეობს. ომანის ყურე ქალაქს დასავლეთ და ჩრდილოეთ მხრიდან ესაზღვრება. წყალი სანაპიროსთან ბუნებრივადაა დაღრმავებული და სწორედ აქ მდებარეობს ქალაქის ორი პორტი. ცენტრალური ჰაჯარის მთები დაარქივებული 2011-07-15 საიტზე Wayback Machine. ქლაქის ჩრდილოეთ სანაპიროზე მდებარეობს.

ეკონომიკა

მასკატის მთავარი ფინანსური დასახლება რუვი

მასკატის ეკონომიკა, როგორც მთლიანად ომანის ვაჭრობაზეა დამოკიდებული. ქალაქის ისტორიული ექსპორტის პროდუქტებია: ფინიკი, სადაფი და თევზი. ქალაქის ბევრი მოვაჭრე სწორედ ამ პროდუქტებითა და არტეფაქტებით ვაჭრობს. მასკატის ეკონომიკაში ომანის ნავთობპროდუქტების განვითარების ორგანიზაცია 1962 წლიდან მთავარ როლს ასრულებს და ქვეყნის უდიდესი დამსაქმებელია მთავრობის შემდეგ. ნავთობპროდუქტების განვითარების ორგანიზაციის თანამშრომელი ბრიტანულ- ნიდერლანდური კომპანია როიალ დაჩ შელი ასრულებს, რომელიც ყოველდღიურად დაახლოებით 720 000 ბარელ ნავთობს აწარმოებს. ომანის ძირითადი საფონდო ბირჟა მასკატის ფასიანი ქაღალდების ბაზარია. ის მასკატის ცენტრალურ ბიზნესის რაიონში მდებარეობს და 1988 წელს დაარსდა.

ავიაკომპანია ომან ეარის სათაო ოფისი მასკატის საერთაშორისო აეროპორტის ბაზაზე მდებარეობს. 900

დემოგრაფია

ომანის ეროვნული ეკონომიკის სამინისტროს მიერ ჩატარებული 2003 წლის აღწერის მონაცემებით, მუსკატის მოსახლეობა 630 000-ზე მეტია, რომელშიც შედის 370,000 კაცი და 260,000 ქალი. მთლიანად ქვეყნის მოსახლეობის 27% მასკატის მუნიციპალიტეტში ცხოვრობს. მოსახლეობის მიხედვით დედაქალაქის მუნიციპალიტეტი ომანში მეორეა ალ ბატინაჰის რეგიონის შემდეგ. ქალაქის მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენდა 162.1 ადამიანს ერთ კვადრატულ კილომეტრზე.

მასკატის მუნიციპალიტეტი ექვს ვილაიეტად იყოფა. ესენია: მუტტრაჰი, ბავუშარი, სეები, ალ ამრატი, მასკატი, ყურაიათი. სეები მუნიციპალიტეტის დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს და ყველაზე მეტადაა დასახლებული (220 000 ადამიანი). მუტტრაჰში ყველაზე მეტი ემიგრანტი ცხოვრობს (100 000). მოსახლეობის 10%-მა არ იცის წერა-კითხვა, რაც წინა აღწერასთან შედარებიტ გაუმჯობესებული შედეგია. მოქალაქეების უმეტესობა საინჟინრო, სასულიერო, სამეცნიერო ან ტექნიკურ სფეროებში მუშაობენ. თავდაცვის სექტორი ომანელისთვის ყველაზე დიდი დამსაქმებელია, ხოლო მშენებლობა, საბითუმო ვაჭრობა და საცალო ვაჭრობა ემიგრანტებისთვის ყველაზე პოპულარულ სამუშაოებს წარმოადგენს.

სულთან ქაბუს პორტი

ბრიტანული ოფიციალური წყაროები მიუთითებენ, რომ მე-19 საუკუნეში ქალაქში ჰინდუსი და გუჯარათელი ვაჭრები ცხოვრობდნენ. ^[5] მართლაც, 1760 წლისთვის ქალაქ მასკატში ჰინდუსების ტაძრები არსებობდა. ქრისტიანობა ომანში მე-4 საუკუნის ბოლოსა და მე-5 საუკუნის დასაწყისში ვრცელდებოდა. ისლამის გავრცელებამ არაბულენოვანი ქრისტიანების საბოლოო გაქრობა გამოიწვია. ქრისტიანობა ქვეყანაში პორტუგალიელების გამოჩენისას დაბრუნდა 1507 წელს. ^[6] პროტესტანტმა მისიონერებმა მასკატში მე-19 საუკუნეში საავადმყოფო შექმნეს.

ომანის დანარჩენი ნაწილის მსგავსად, მთავარ ენას არაბული წარმოადგენს. გარდა ამისა მასკატის მკვიდრთა ნაწილი საუბრიბს ინგლისურად, ბალოხურად, სუაჰილურად. ასევე გავრცელებულია სამხრეთი აზიური ენები, როგორებიცაა: ბენგალური, ჰინდი, კონკანი, მარათული, გუჯარათული, მალაიალამური, ტამილური, ურდუ.^[7]

ქალაქის მოსახლეობის უმეტესობა მუსლიმანია. მიმდინარეობებიდან ყველაზე ფართოდ გავრცელებულია აბადიზმი. ქალაქში მცხოვრებ სხვა რელიგიის წარმოამდგენლებს შეუძლიათ ილოცონ მაგრამ არ აქვთ უფლება გაავრცელონ თავიანთი რელიგიური ლიტერატურა.

დაძმობილებული ქალაქები

 ვიეტნამი, ბა რია ვუნგ ტაუს პროვინცია

 თურქეთი, ბურსა

 იორდანია, ამანი

 ერაყი, ქარბალა

 არაბთა გაერთიანებული საამიროები, აბუ-დაბი

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

მასკატი

1. Miles (1997), p.147.
2. Miles (1997), p.167
3. Miles (1997), p. 196.
4. Miles (1997), p.256.
5. British Parliamentary Papers (1876), p. 189
6. Fahlbusch (1999), p. 829.
7. Peterson (2004), p. 34