თანამედროვე კლასიკური მუსიკის ავსტრიელი კომპოზიტორი From Wikipedia, the free encyclopedia
ალბან იოჰანეს მარია ბერგი (გერმ. Alban Maria Johannes Berg;[2] გერმანულად: [ˈbɛɐ̯k]; დ. 9 თებერვალი, 1885 – გ. 24 დეკემბერი, 1935) — ავსტრიელი კომპოზიტორი, ვენის მეორე სკოლის წარმომადგენელი. მისი შემოქმედებითი სტილი აერთიანებდა რომანტიკულ ლირიციზმს და თორმეტტონიან ტექნიკას.[3] მიუხედავად იმისა, რომ მის მიერ დატოვებულ ნაწარმოებთა სია არც ისე ვრცელია, იგი ფართოდ განიხილება, როგორც XX საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს კომპოზიტორი, რომლის გამოხატვის სტილიც „ემოციებისა და სტრუქტურების მთელ სამყაროს მოიცავდა“.[4]
| ალბან ბერგი | |
|---|---|
_~1930_©_Max_Fenichel_(1885–1942).jpg) ალბან ბერგი (1930) | |
| ბიოგრაფია | |
| ნამდვილი სახელი | ალბან მარია იოჰანეს ბერგი |
| დაბ. თარიღი | 9 თებერვალი, 1885 |
| დაბ. ადგილი | ვენა, ავსტრო-უნგრეთის იმპერია |
| გარდ. თარიღი | 24 დეკემბერი, 1935 (50 წლის) |
| გარდ. ადგილი | ვენა |
| დასაფლავებულია | ჰიცინგის სასაფლაო[1] |
| ჟანრ(ებ)ი | მოდერნიზმი |
| საქმიანობა | კომპოზიტორი |
| აქტიური | 1900-1935 |
| ალბან ბერგი ვიკისაწყობში | |
ბერგი ვენაში დაიბადა და იქვე ცხოვრობდა. კომპოზიცია 15 წლის ასაკიდან დაიწყო. 1904-1911 წლებში არნოლდ შონბერგთან სწავლობდა კონტრაპუნქტს, ჰარმონიას და მუსიკის თეორიას; მისგან აითვისა განვითარებადი ვარიაციებისა და სერიალისტური ტექნიკის მეთოდები. ბერგის უმნიშვნელოვანესი ნაწარმოებებია ოპერები ვოცეკი (1924) და ლულუ (1935, დაასრულეს მისი გარდაცვლების შემდეგ), კამერული პიესები ლირიკული სიუიტა და კამერული კონცერტი, აგრეთვე, სავილიონო კონცერტი. შექმნილი აქვს არაერთი არტ-სიმღერა (გერმ. Lied). სხვადასხვა მოსაზრების თანახმად, მან სერიალისტურ კომპოზიციაში ადამიანური ღირებულებები შეიტანა და მისი ნაწარმოებები უფრო ემოციურია, ვიდრე შონბერგისა.[5]
ბერგი 1935 წელს, სეპსისით გარდაიცვალა.
ბერგი ვენაში დაიბადა. იგი იოჰანა და კონრად ბერგების ოთხი შვილიდან მესამე იყო. მამა, კონრად ბერგი, წარმატებული ბიზნესმენი იყო და ვენასა და მის შემოგარენში უძრავ ქონებას ფლობდა. ოჯახის ფინანსური სიტუაცია მისი გარდაცვალების შემდეგ (1900) მკვეთრად გაუარესდა. ამ ფაქტმა განსაკუთრებით მძიმედ იმოქმედა ახალგაზრდა ბერგზე, რომელსაც მე-6 და მე-7 კლასის განმეორებით გავლა დასჭირდა, რათა გამოცდები ჩაებარებინა.[6] სკოლაში მუსიკაზე მეტად ლიტერატურა აინტერესებდა და 15 წლის ასაკამდე კომპოზიცია არ უცდია; ამ ასაკში შეუდგა მუსიკალურ თვითგანათლებას. 1902 წლის 4 დეკემბერს მისი ოჯახის მოსამსახურეს, მარი შოიხლს, რომელიც ბერგჰოფში, კარინტიაში მდებარე მათ მამულში მუშაობდა, ბერგისგან ქალიშვილი შეეძინა. ქალი ბერგზე 15 წლით უფროსი იყო.[7]
ბერგის ფორმალური მუსიკალური განათლება 1904 წელს დაიწყო, როცა შონბერგის სტუდენტი გახდა. მასთან კონტრაპუნქტს, მუსიკის თეორიას და ჰარმონიას სწავლობდა.[8] 1906 წლისთვის მუსიკის სწავლას უკვე მთელ დროს უთმობდა და 1907 წლიდან კომპოზიციის შესწავლაც დაიწყო. მისი სტუდენტობისდროინდელი კომპოზიციებიდან აღსანიშნავია საფორტეპიანო სონატის ხუთი მონახაზი, ასევე, სიმღერები, მათ შორის შვიდი ადრინდელი სიმღერა, რომელთაგანაც სამი მისი საჯაროდ შესრულებული პირველი კომპოზიციები იყო ვენაში ჩატარებულ კონცერტზე, რომელზეც შონბერგის სხვა მოსწავლეების ნაწარმოებებიც შეასრულეს.
ზემოხსენებული მონახაზები ბერგის საფორტეპიანო სონატის სახით დაგვირგვინდა (Op. 1, 1907–1908); იგი ერთ-ერთ ყველაზე სერიოზულ „პირველ ნაწარმოებს“ წარმოადგენს კლასიკურ მუსიკაში.[9] ბერგი შონბერგთან 6 წელი, 1911 წლამდე სწავლობდა. შონბერგის სწავლებებს შორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი იყო მოსაზრება „განვითარებადი ვარიაციის“ შესახებ, რაც გულისხმობდა, რომ მუსიკალური კომპოზიციის ერთიანობა დამოკიდებულია იმაზე, რომ მისი ყველა ასპექტი ერთი ძირითადი იდეიდან მომდინარეობდეს. ბერგმა ეს სწავლება თავის სტუდენტებსაც გადასცა, მათ შორის, თეოდორ ადორნოს, რომელიც წერს: „მთავარი პრინციპი, რომელსაც ის გადმოგვცემდა, ვარიაცია იყო: ყველაფერი რაღაც ერთისგან განვითარებული, მაგრამ, ამავე დროს, განსხვავებული უნდა ყოფილიყო“.[10] საფორტეპიანო სონატა ამის მაგალითია – მთელი მუსიკა წარმოებულია შესავალში მოცემული კვარტული იდეისგან და პირველი ფრაზისგან.[11]
საუკუნის დასასრულის (fin de siècle) ბობოქარ წლებში ბერგი ვენის ელიტური კულტურული წრის წევრი იყო. ამავე წრეს მიეკუთვნებოდნენ მუსიკოსები ალექსანდრ ფონ ზემლინსკი და ფრანც შრეკერი, ფერმწერი გუსტავ კლიმტი, მწერალი და სატირიკოსი კარლ კრაუსი, არქიტექტორი ადოლფ ლოსი და პოეტი პეტერ ალტენბერგი.
1906 წელს ბერგი შეხვდა ჰელენ ნაჰოვსკის (1885-1976), მდიდარი ოჯახის ქალიშვილს (ჭორების თანახმად, იგი იმპერატორ ფრანც-იოზეფ I-ს და ანა ნაჰოვსკის უკანონო კავშირის ნაყოფი იყო).[12] მიუხედავად ქალის ოჯახის ღია წინააღმდეგობისა, ისინი 1911 წლის 3 მაისს დაქორწინდნენ.
1913 წელს, ავადსახსენებელ „სკანდალურ კონცერტზე“ (გერმ. Skandalkonzert), შონბერგის დირიჟორობით შესრულდა ბერგის ორი ალტენბერგის სიმღერა (1912). სიმღერების ტექსტი ერთმანეთთან დაუკავშირებელ პოეტურ აფორიზმებზეა აგებული და უზარმაზარი ორკესტრის თანხლებით სრულდება. პერფორმანსმა დიდი არეულობა გამოიწვია და მისი შეწყვეტა გახდა საჭირო. შედეგად, ბერგმა ნაწარმოები უკან გამოითხოვა და სრული სახით ისინი 1852 წლამდე ვეღარ შესრულდა, მთლიანი პარტიტურა კი მხოლოდ 1966 წელს გამოიცა.[13]
1915-1918 წლებში ბერგი ავსტრო-უნგრეთის არმიაში მსახურობდა. 1917 წელს, შვებულების დროს, დააჩქარა მუშაობა თავის პირველ ოპერაზე ვოცეკი (Wozzeck). I მსოფლიო ომის შემდეგ იგი ვენაში დასახლდა, სადაც მოსწავლეებს კერძოდ ამეცადინებდა. ასევე, შონბერგს კერძო მუსიკალური პერფორმანსების საზოგადოების მართვაში ეხმარებოდა, რომლის მიზანიც ახალი და უცნობი მუსიკის მოსამზადებლად და შესასრულებლად იდეალური გარემოს შექმნა იყო.
ბერგს განსაკუთრებით იზიდავდა რიცხვი 23, რომელიც რამდენიმე ნაწარმოების სტრუქტურის ასაგებად გამოიყენა. ამის მიზეზის შესახებ რამდენიმე მოსაზრება არსებობს. ერთ-ერთის მიხედვით, მან ეს რიცხვი ვილჰელმ ფლისის ბიორიტმების თეორიიდან აიღო, სადაც 23-დღიანი ციკლი მნიშვნელოვნად მიიჩნევა.[14]
1924 წელს შესრულდა ვოცეკის სამი ნაწყვეტი, რამაც ბერგს პირველი საჯარო წარმატება მოუტანა. 1922 წელს დასრულებული ეს ოპერა პირველად 1925 წლის 14 დეკემბერს, ბერლინში, ერიხ კლაიბერის დირიჟორობით შესრულდა. დღესდღეობით, ვოცეკი XX საუკუნის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაწარმოებად ითვლება. 1928 წელს დაიწყო მუშაობა თავის მეორე, სამმოქმედებიან ოპერაზე, სახელწოდებით ლულუ, თუმცა 1929 წელს შეწყვიტა, რათა ემუშავა საკონცერტო არიაზე ღვინო (Der Wein), რომელიც იმავე ზაფხულს დაასრულა. ამ არიას ბევრი საერთო აქვს ლულუსთან ვოკალური სტილის, გაორკესტრების, ფორმის და ტექსტის თვალსაზრისით.[15]
ამ პერიოდის სხვა ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია ლირიკული სიუიტა (1926), რომელშიც, როგორც მოგვიანებით აღმოჩნდა, რთული ციფრული კოდები იყო ჩადებული, რომელიც საიდუმლო სასიყვარულო ურთიერთობას ეხებოდა; პოსტ-მალერული სამი პიესა ორკესტრისთვის (რომელიც ჯერ კიდევ 1915 წელს იყო დასრულებული, მაგრამ მხოლოდ ვოცეკის შემდეგ შესრულდა) და კამერული კონცერტი (Kammerkonzert) (1923–25) ვიოლინოს, ფორტეპიანოს და 13 სასულე საკრავისათვის. ეს უკანასკნელი ისე კომპლექსურად არის დაგეგმარებული, რომ ბულეზმა ბერგის ყველაზე მკაცრი ნაწარმოები უწოდა. ისიც შეიცავს უამრავ ციფრულ კოდს, რომელიც მხოლოდ კომპოზიტორის გარდაცვალების შემდეგ იქნა გაშიფრული.[16]
1930-იან წლებში მუსიკალური სამყაროს ცხოვრება ვენაშიც და გერმანიაშიც სულ უფრო რთული ხდებოდა, რისი მიზეზიც ზრდადი ანტისემიტიზმი და ნაცისტური კულტურული იდეოლოგიის გაძლიერება იყო, რომელიც მოდერნიზმს გმობდა. დევნის მიზეზი შეიძლება გამხდარიყო ებრაული წარმოშობის პირთან უბრალო კავშირიც კი, ბერგის „დანაშაული“ კი, ამ შემთხვევაში, ებრაელ შონბერგთან სწავლა და ურთიერთობა იყო. მისი მუსიკის შესრულების შესაძლებლობები სულ უფრო გაიშვიათდა, ცოტა ხნის შემდეგ კი მისი მუსიკა დეგრადირებული მუსიკის (Entartete Musik) სიაში შეიტანეს და ფაქტობრივად, აკრძალეს.[17]
1932 წელს ბერგმა და მისმა მეუღლემ კარინტიაში, ვერტერზეს სამხრეთ ნაპირზე იზოლირებული საცხოვრებელი შეიძინეს, სახელად Waldhaus, სადაც მას სიმშვიდეში მუშაობის საშუალება მიეცა. უმეტეს დროს ლულუს და სავილიონო კონცერტს უთმობდა.[18] 1934 წლის ბოლოს ბერგი პოლიტიკურ ინტრიგებში აღმოჩნდა ჩათრეული, რომელიც ვენის სახელმწიფო ოპერის ხელმძღვანელის პოსტზე კლემენს კრაუსის ჩანაცვლებას შეეხებოდა.
რამდენადაც ნაცისტური რეჟიმის მიერ, რომლებიც ხელისუფლებაში 1933 წელს მოვიდნენ, მისი ნაწარმოებების შესრულება სულ უფრო ხშირად იკრძალებოდა, ბერგს სურდა, დარწმუნებული ყოფილიყო, რომ ოპერის ახალი დირექტორი მოდერნისტული მუსიკის მხარდამჭერი იქნებოდა. თავდაპირველად ლულუს პრემიერა ბერლინის სახელმწიფო ოპერაში იგეგმებოდა, სადაც ერიხ კლაიბერი, რომელმაც 1925 წელს, იქვე, ვოცეკის პრემიერა იდირიჟორა, ბერგის მუსიკის მხარდაჭერას განაგრძობდა, თუმცა, ახალი ოპერის აქ შესრულების პერსპექტივა სულ უფრო დიდი ეჭვის ქვეშ დგებოდა და 1934 წლის გაზაფხულზე ბერლინის ხელისუფლებამ მასზე უარი თქვა. კლაიბერის მიერ ლულუს სიმფონიური სიუიტის შესრულება 1934 წლის 30 ნოემბერს მისი გადადგომის განცხადებაც იყო კულტურაში პოლიტიკის ჩარევის გამო პროტესტის ნიშნად. ვენის სკოლის მუსიკოსებისთვის მუსიკის შესრულების შანსები ვენაშიც კი ძალიან შემცირდა.[17]
ლულუს გაორკესტრება ბერგმა მოულოდნელი (და ფინანსურად ძალიან დროული) შეკვეთის გამო შეწყვიტა: რუსული წარმოშობის ამერიკელმა მევიოლინემ, ლუის კრასნერმა, 1934 წელს სავიოლინო კონცერტი შეუკვეთა. ეს ღრმად მელანქოლიური, ელეგიური ნაწარმოები, რომელიც უჩვეულო სისწრაფით დაიწერა და მხოლოდ კომპოზიტორის გარდაცვალების შემდეგ შესრულდა, ბერგის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ნაწარმოებია. ბოლო პერიოდის სხვა ნაწარმოებების მსგავსად მასში გამოყენებულია შონბერგის დოდეკაფონიური ტექნიკის ბერგისეული ადაპტაცია, რომლის საშუალებითაც წარმოებული სერიალისტური პასაჟები ტონალობის შეგრძნებას იწვევს, მათ შორისაა ციტირებები სხვადასხვა პერიოდის ტონალური მუსიკიდან (მაგალითად, ბახის ქორალიდან და კარინტიული ხალხური სიმღერებიდან). სავიოლინო კონცერტი ეძღვნება „ანგელოზის ხსოვნას“, რომელშიც მანონ გროპიუსი, არქიტექტორ ვალტერ გროპიუსის და ალმა მალერის გარდაცვლილი ქალიშვილი იგულისხმება.[19]
ბერგი ვენაში, 1935 წლის შობის ღამეს, 50 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მიზეზი სისხლის მოწამლვა იყო, რომელიც, სავარაუდოდ, ზურგზე არსებულმა ფურუნკულმა გამოიწვია, რომელიც, თავის მხრივ, ნოემბერში მიღებული მწერის ნაკბენის შედეგი უნდა ყოფილიყო.[20] იგი ვენაში, ჰიცინგის სასაფლაოზე დაკრძალეს.[21]
გარდაცვალებამდე ბერგმა ლულუს სამი აქტიდან მხოლოდ პირველი ორის გაორკესტრება მოასწრო. დასრულებული აქტების პრემიერა წარმატებით შედგა ციურიხში, 1937 წელს. არსებობდა მესამე მოქმედების გაორკესტრების მონახაზი, თუმცა, ჰელენ ბერგმა, სხვადასხვა მიზეზის გამო, მისი გაორკესტრების დასრულება აკრძალა.[22] ამის გამო, გაორკესტრების დასრულება მისგან ფარულად ფრიდრიხ ცერას შეუკვეთეს. 1979 წელს, ჰელენ ბერგის გარდაცვალებიდან ცოტა ხნის შემდეგ, მისი პრემიერა პარიზში, ბულეზის დირიჟორობით განხორციელდა. დასრულებული ოპერა მალევე შევიდა მსოფლიო საოპერო რეპერტუარში. ვოცეკთან ერთად იგი თანამედროვე კლასიკური მუსიკის ერთ-ერთ საეტაპო ნომუშად ითვლება.
ბერგი ჰიცინგის სასაფლაოზე, საპატიო სამარხშია დაკრძალული (ჯგუფი 49, №24F). 1969 წელს მისი სახელი ეწოდა ქუჩას ვენაში, ჰიცინგის რაიონში; მისი სახელობის ქუჩა არსებობს ტრაჰუტენის მუნიციპალიტეტშიც, სადაც მისი ვილა მდებარეობს. 2016 წელს ვენის სახელმწიფო ოპერის წინ მისი სახელობის მემორიალი გაიხსნა, რომლია ავტორია ვოლფ დ. პრიქსი. 1990 წელს მისი სახელი უწოდეს ასტეროიდს (4528) Berg.[23] 1971 წელს დაარსდა ალბან ბერგის კვარტეტი, რომელიც დაშლამდე (2008) მსოფლიოში ერთ-ერთ წამყვან სიმებიან კვარტეტად ითვლებოდა.
ბერგის შემოქმედებაში გაერთიანებულია მალერისეული გვიანი რომანტიზმისა და შონბერგის თავისუფალი ატონალობის (მოგვიანებით, დოდეკაფონიის) გავლენები. მიუხედავად იმისა, რომ საკუთარ თავს, შონბერგის მსგავსად, ყოველთვის „სწორად გაგებული ძველი ტრადიციის“ გამგრძელებლად მიიჩნევდა, იგი XX საუკუნის მუსიკაში ერთ-ერთ უდიდეს ინოვატორად ითვლება. მისი ნამუშევრები, რომლებიც ერთ დროს დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა, დღეს კლასიკურ მოდერნიზმად ითვლება და აღფრთოვანებას იწვევს სტრუქტურული ერთიანობისა და პერსონალური ექსპრესიის დამახასიათებელი კომბინაციით.
ვოცეკი არის ოპერა სამ მოქმედებად, რომელიც დაფუძნებულია გეორგ ბიუხნერის დრამა ვოიცეკის (Woyzeck) ფრაგმენტზე. ოპერაზე მუშაობა ბერგმა 1921 წელს დაასრულა, ხოლო მისი სამი ნაწყვეტის შესრულებამ 1924 წელს მას პირველი საჯარო აღიარება მოუტანა. 1925 წლის 14 დეკემბერს, 137 რეპეტიციის შემდეგ ბერლინის სახელმწიფო ოპერის ახლადდანიშნულმა ახალგზრდა დირექტორმა, ერიხ კლაიბერმა მისი პრემიერა დიდი წარმატებით იდირიჟორა. დღესდრეობით ვოცეკი ოპერის ისტორიაში ერთ-ერთ საეტაპო ნიმუშად და XX საუკუნის ერთ-ერთ უმნიშნელოვანეს მუსიკალურ ნაწარმოებად ითვლება, განსაკუთრებით, 1945 წლის შემდეგ, როცა მან საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა. ოპერა ბევრი მნიშვნელოვანი დირიჟორის რეპერტუარში შედიოდა, მათ შორის იყო კარლ ბემი, რომელიც ვენის სახელმწიფო ოპერაში მას რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში დირიჟორობდა. ამ პერიოდში, კრიტიკოსებისა და პუბლიკის მოსაზრებით, ბას-ბარიტონი ვალტერ ბერი მთავარი როლის იდეალურ შემსრულებლად ითვლებოდა. აღიარებული სპექტაკლები და ჩანაწერები აქვთ გაკეთებული კლაუდიო აბადოს და პიერ ბულეზსაც. სხვადასხვა დროს ოპერაზე მუშაობდნენ მნიშვნელოვანი რეჟისორები, მათ შორის, ოსკარ ფრიც შუ, ლუკა რონკონი და პატრის შერო. XX საუკუნის ბოლოს და XXI საუკუნის დასაწყისში მთავარი როლის ერთ-ერთ აღიარებულ შემსრულებლად გერმანელი ბარიტონი, ფრანც გრუნდჰებერი ითვლება.
ლულუ არის ბერგის დაუსრულებელი ოპერა სამ მოქმედებად, რომელიც ფრანკ ვედეკინდის ორ დრამას, Erdgeist-ს და პანდორას ყუთს ეყრდნობა. დაუსრულებელი ფორმით (პირველი ორი აქტი და სიმფონიური სიუიტის ბოლო ნაწილები) 1937 წელს ციურიხში შესრულდა. მესამე მოქმედების მუსიკა დაწერილი იყო და გაორკესტრების მონახაზიც არსებობდა, დასრულებას კი ჰელენ ბერგი ჯერ არნოლდ შონბერგის, ხოლო მოგვიანებით, ანტონ ვებერნისგან და ალექსანდერ ფონ ზემლინსკისგან იმედოვნებდა, თუმცა, სამივე მათგანმა უარი განაცხადა, რის შემდეგაც მან დასრულების სხვა მცდელობები აკრძალა. მისგან ფარულად, Universal Edition-მა გაორკესტრების დასრულება ფრიდრიხ ცერას შეუკვეთა, რომელმაც მუშაობა 1962 წელს დაასრულა. 1976 წელს ჰელენ ბერგი გარდაიცვალა, სამი წლის შემდეგ კი, 1979 წლის 24 თებერვალს ნაწარმოების სრული ვერსიის პრემიერა პარიზის ნაციონალურ ოპერაში პიერ ბულეზმა იდირიჟორა.
სხვა მნიშვნელოვანი ნაწარმობებიდან აღსანიშნავია სამი პიესა ორეკსტრისათვის (op. 6, 1914), კამერული კონცერტი, საკონცერტო არია ღვინო (Le Vin) შარლ ბოდლერის ტექსტზე და სავიოლინო კოცენრტი.
სავიოლინო კონცერტო ვოცეკთან ერთად მის ყველაზე ცნობილ ნაწარმოებს წარმოადგენს. 1934 წლის გაზაფხულზე იგი ამერიკელმა მევიოლინემ, ლუის კრასნერმა შეუკვეთა. 1935 წლის აპრილში ბერგმა ვალტერ გროპიუსის და ალმა მალერის 18 წლის ქალიშვილის, მანონ გროპიუსის გარდაცვალების შესახებ შეიტყო. ნაწარმოების მიძღვნაც „Dem Andenken eines Engels (ანგელოზის ხსოვნას)“ სწორედ მას ეხება. კონცერტის პრემიერა კომპოზიტორის გარდაცვალების შემდეგ, 1936 წლის 19 აპრილს, ბარსელონას მუსიკალურ ფესტივალზე შედგა ჰერმან შერხენის დირიჟორობით. ეს ნაწარმოები კომპოზიტორის ერთგვარ რექვიემად იქცა.[24]
1984 წლის შემდეგ, თავდაპირველ წყაროებზე დაყრდნობით, ალბან ბერგის ფონდმა მისი ნაწარმოებების სრული კატალოგი გამოსცა, ისტორიულ-კრიტიკული გამოცემის სახით.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
