KA
All
Articles
Dictionary
Quotes
Map

Wikiwand ❤️ Wikipedia

PrivacyTerms

მომხმარებელი:Hubble/სავარჯიშო3

From Wikipedia, the free encyclopedia

მომხმარებელი:Hubble/სავარჯიშო3
ისტორიააღმოჩენასახელწოდებაპლანეტა X-ის უარყოფაკლასიფიკაციასაკ-ის კლასიფიკაციაორბიტა და ბრუნვანეპტუნთან ურთიერთობასხვა ფაქტორებიკვაზი-თანამგზავრიბრუნვაგეოლოგიაზედაპირისქოლიოBibliography

პლუტონი (უმცროსი პლანეტის სახელწოდება: 134340 პლუტონი) — უდიდესი ობიექტი კოიპერის სარტყელში, მეათე ყველაზე მასიური სხეული, რომელიც მზის გარშემო ბრუნავს, და მეორე ყველაზე მასიური ჯუჯა პლანეტა ერისის შემდეგ. კოიპერის სარტყლის სხვა ობიექტების მსგავსად პლუტონიც ძირითადად ქვისა და ყინულისაგან შედგება[15] და შედარებით პატარაა: დაახლოებით მთვარის მასის 1/6 და მოცულობის 1/3. მისი ორბიტა ექსცენტრიული და ძალზე დახრილია. პლუტონი მზიდან 30-დან (პერიჰელიუმი) 49 (აფელიუმი) ასტრონომიულ ერთეულამდეა დაშორებული. აქედან გამომდინარე, პლუტონი პერიოდულად მზეს უფრო უახლოვდება, ვიდრე ნეპტუნი, მაგრამ ორბიტალური რეზონანსი ნეპტუნთან იცავს სხეულებს შეჯახებისაგან. 2014 წელს ის მზიდან 32,6 ასტრონომიული ერთეულით იყო დაშორებული. მზიდან წამოსულ სინათლეს 5,5 საათი სჭირდება პლუტონამდე მისაღწევად, როდესაც ის საშუალო მანძილზეა (39,4 აე).[16]

სწრაფი ფაქტები პლუტონი, სხვა სახელები ...
პლუტონი

Thumb
პლუტონის თითქმის ნამდვილი ფერების ფოტო, რომელიც 2015 წლის 14 ივლისს „ნიუ-ჰორაიზონსმა“ 450 000 კილომეტრის მანძილიდან გადაიღო
სხვა სახელები 134340 პლუტონი
აღმოჩენა
აღმომჩენი კლაიდ ტომბო
აღმოჩენის თარიღი 18 თებერვალი, 1930
ორბიტალური მახასიათებლები[1]
აფელიუმი 49,319 აე
(7 311 000 000 კმ)
პერიჰელიუმი 29,656 აე
(4 437 000 000 კმ.)
(5 სექტემბერი, 1989)[2]
დიდი ნახევარღერძი (a) 39,487 აე
(5 874 000 000 კმ.)
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e) 0,244671664 (J2000)
0,248 807 66 (საშუალო)[3]
გარშემოვლის სიდერული პერიოდი 247,94 წელი[3]
90465 დღე[3][4]
14164.4 პლუტონისეული მზიური დღე[4]
გარშემოვლის სინოდური პერიოდი 366,73 დღე[3]
ორბიტალური სიჩქარე (v) 4,67 კმ/წმ[3]
საშუალო ანომალია ( M o {\displaystyle M_{o}} {\displaystyle M_{o}}) 14,86012204°[5]
დახრილობა (i) 17,151394°
(11,88° მზის ეკვატორის მიმართ)[6]
ამომავალი კვანძის
გრძედი ( Ω {\displaystyle \Omega } {\displaystyle \Omega })		 110,28683°
პერიცენტრის არგუმენტი ( ω {\displaystyle \omega } {\displaystyle \omega }) 113,76349°
თანამგზავრები 5
ფიზიკური მახასიათებლები
საშუალო რადიუსი 1187 ± 4 კმ.
[7] 0,18 დედამიწისა
1161 კმ. (მყარი)[8]
ზედაპირის ფართობი (S) 1,77×107 კმ2
0,035 დედამიწისა
მოცულობა (V) 6,99×109 კმ3
0,0064 დედამიწისა
მასა (m) (1,305 ± 0,007)×1022 კგ.[9]
0,00218 დედამიწისა
0,178 მთვარისა
საშუალო სიმკვრივე ( ρ {\displaystyle \rho } {\displaystyle \rho }) 1,88 გ/სმ3[9]
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g) 0,620 მ/წმ2[10]
0,063 g
პირველი კოსმოსური
სიჩქარე ( v 1 {\displaystyle v_{1}} {\displaystyle v_{1}})		 1,212 კმ/წმ[11]
ბრუნვის ეკვატორული სიჩქარე 47,18 კმ/სთ
ბრუნვის პერიოდი (T) 6,387230 დღე
ღერძის დახრილობა 119,591° ± 0,014° (ორბიტის მიმართ)[9]
ალბედო 0,49-0,66 (გეომეტრიული, ცვალებადია 35%-ით)
ხილული ვარსკვლავური სიდიდე 13,65[3]-16,3[12]
აბსოლუტური ვარსკვლავური სიდიდე -0,7[13]
33 K 44 K (−229 °C) 55 K
ატმოსფერო
ატმოსფერული წნევა 0.30 Pa
შემადგენლობა:

აზოტი, მეთანი, ნახშირჟანგი[14]
დახურვა
Thumb
პლუტონის საუკეთესო გარჩევადობის ფოტოების მოზაიკა სხვადასხვა კუთხეებიდან.

პლუტონი 1930 წელს აღმოაჩინეს და თავდაპირველად მზიდან მეცხრე პლანეტად იყო მიჩნეული. მისი მთავარი პლანეტის სტატუსი ეჭვქვეშ დადგა მისი და გარე მზის სისტემის უფრო ღრმა, 75 წლიანი შესწავლის შემდეგ. 1977 წლიდან მოყოლებული მცირე პლანეტა ქირონის აღმოჩენასთან ერთად პლუტონის მსგავსი მრავალი ყინულოვანი ობიექტი აღმოაჩინეს ექსცენტრიული ორბიტებით.[17] მიმოფანტული დისკოს ობიექტი ერისი, რომელიც 2005 წელს აღმოაჩინეს, პლუტონზე 27%-ით მასიურია.[18] იმის გააზრებამ, რომ პლუტონი ერთ-ერთია გარე მზის სისტემაში მდებარე დიდი ყინულოვანი ობიექტებიდან, საერთაშორისო ასტრონომიულ კავშირს ბიძგი მისცა, რომ ოფიციალურად განემარტათ „პლანეტა“ 2006 წელს. ამ განმარტებამ პლუტონს პლანეტის სტატუსი ჩამოართვა და რეკლასიფიცირდა „ჯუჯა პლანეტების“ კატეგორიაში (კონკრეტულად კი პლუტოიდად).[19][20][21]

პლუტონის ხუთი ბუნებრივი თანამგზავრი ჰყავს: ქარონი (უდიდესი, პლუტონის დიამეტრის ნახევარზე მეტი), ნიქსი, ჰიდრა, კერბერი და სტიქსი.[22] პლუტონს და ქარონს ზოგჯერ ორმაგ სისტემად განიხილავენ, რადგან მათი ორბიტების ბარიცენტრი არ მდებარეობს არც ერთ სხეულთან.[23] საერთაშორისო ასტრონომიულმა კავშირმა ახლახანს ჩამოაყალიბა ორმაგი ჯუჯა პლანეტების განმარტება და ქარო ოფიციალურად პლუტონის მთვარედაა კლასიფიცირებული.[24]

2015 ივლისს პლუტონს პირველი ზონდი ესტუმრება.[25] ზონდი „ნიუ ჰორაიზონსი“ ჩაფრენისას ეცდება პლუტონისა და მისი მთვარეების დეტალური გაზომვებისა და ფოტოების გადმოცემას.[26] ამის შემდეგ ზონდი შესაძლოა კოიპერის სარტყლის რამდენიმე სხვა ობიექტსაც ესტუმროს.[27]

აღმოჩენა

1840-იანებში ნიუტონისეული მექანიკის გამოყენებით ურბენ ლე ვერიემ იწინასწარმეტყველა იმ დროს აღმოუჩენელი პლანეტა ნეპტუნი ურანის ორბიტის პერტურბაციების ანალიზის შემდეგ. ნეპტუნის მომდევნო დაკვირვებებმა მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს გააჩინა ვარაუდი, რომ ურანის ორბიტას ნეპტუნის გარდა სხვა პლანეტაც აშფოთებდა.

1906 წელს პერსივალ ლოუელმა - მდიდარი ბოსტონელი, რომელმაც დააფუძნა ლოუელის ობსერვატორია 1894 წელს ფლაგსტაფში, არიზონა - დაიწყო დიდი პროექტი შესაძლო მეცხრე პლანეტის ძიებაში, რომელსაც მან „პლანეტა X“ უწოდა.[28] 1909 წლისთვის ლოუელმა და უილიამ პიკერინგმა განაცხადეს შესაძლო ციური კოორდინატები ასეთი პლანეტისათვის.[29] ლოუელმა თავისი დაკვირვებები 1916 წლამდე, ანუ სიცოცხლის ბოლომდე განაგრძო, მაგრამ უშედეგოდ. ლოუელისთვის უცნობი იყო, რომ 1915 წლის 19 მარტს დაკვირვებებმა პლუტონის ორი მკრთალი სურათი დააფიქსირა, მაგრამ ისინი ვერ ამოიცნეს.[29][30] არსებობს 15 ცნობილი სხვა წინააღმოჩენა, უძველესი კი იერკეს ობსერვატორიაში 1909 წლის 20 აგვისტოს თარიღდება.[31]

კონსტანს ლოუელთან (პერსივალის ქვრივი) 10 წლიანი იურიდიული თავის გამო, რომელმაც სცადა თავისი კუთვნილი ქონებით ობსერვატორიის მილიონობით დოლარის ღირებულების ნაწილი წაეგლიჯა, „პლანეტა X-ის“ ძებნა შეწყდა 1929 წლამდე, როდესაც მისმა დირექტორმა ვესტო მელვინ სლიფერმა „პლანეტა X-ის“ საძებნელად სამსახური მისცა კლაიდ ტომბოს - 23 წლის კანზასელი, რომელიც ახალი ჩამოსული იყო ლოუელის ობსერვატორიაში მას შემდეგ, რაც სლიფერი მისმა ასტრონომიულმა ნახატებმა მიიზიდა.

ტომბოს მოვალეობა იყო, რომ სისტემატიურად გადაეღო ღამის ცა წყვილ ფოტოებად, შემდეგ დაკვირვებოდა თითოეულ მათგანს და დაედგინა, წაინაცვლა თუ არა რომელიმე ობიექტმა მდებარეობა. მოწყობილობის გამოყენებით, რომელსაც ციმციმა შემდარებელი ერქვა, ის სწრაფად ანაცვლებდა წინ და უკან თითოეული პლატის ხედს, რომ წარმოექმნა ნებისმიერი ობიექტის მოძრაობის ილუზია, რომელიც იცვლიდა პოზიციას ან გარეგნობას ფოტოებს შორის. 1930 წლის თებერვალს, თითქმის ერთ წლიანი ძებნის შემდეგ, ტომბომ აღმოაჩინა შესაძლო მოძრავი ობიექტი ფოტოგრაფულ პლატებზე, რომლებიც იმ წლის 23 და 29 იანვარს იყო გადაღებული. 21 იანვარს გადაღებულმა ნაკლები ხარისხის ფოტომ მოძრაობა დაადასტურა. მას შემდეგ, რაც ობსერვატორიამ კიდევ სხვა დამადასტურებელი ფოტოები გადაიღო, აღმოჩენის ამბავი ტელეგრაფით ამცნეს ჰარვარდის კოლეჯის ობსერვატორიას 1930 წლის 13 მარტს.[29]

სახელწოდება

აღმოჩენა მალე მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გახდა ცნობილი. ლოუელის ობსერვატორიამ, რომელსაც ჰქონდა სახელის დარქმევის უფლება, მსოფლიოს ყველა კუთხიდან ათასზე მეტი შეთავაზება მიიღო, დაწყებული ატლასით და დამთავრებული ზიმალით.[32] ტომბომ სლიფერს დაჟინებით მოსთხოვა სახელი მანამდე დაერქმიათ, სანამ სხვა ვინმე გააკეთებდა ამას.[32] კონსტანს ლოუელმა ზევსი შესთავაზა, შემდეგ პერსივალმა და საბოლოოდ კონსტანსმა. ეს შეთავაზებები არ გაითვალისწინეს.[33]

პლუტონის აღმოჩენის ფოტოები
კლაიდ ტომბო - პლუტონის აღმომჩენი

პლუტონის სახელი, რომელიც წყალქვეშა ღმერთის სახელია, წამოაყენა ვენეცია ბერნიმ (1918-2009) - თერთმეტი წლის სკოლის მოსწავლემ ოქსფორდიდან, რომელიც დაინტერესებული იყო კლასიკური მითოლოგიით.[34] მან ეს სახელი შესთავაზა საუბარში მის ბაბუა ფალკონერ მედანს - ყოფილი ბიბლიოთეკარი ოქსფორდის უნივერსიტეტის ბოდლეს ბიბლიოთეკაში, რომელმაც ეს სახელი ასტრონომიის პროფესორ ჰერბერტ ჰოლ ტურნერს უთხრა, მან კი აშშ-ში მცხოვრებ კოლეგებს გადასცა.[34]

ობიექტს ოფიციალურად სახელი 1930 წლის 24 მარტს დაერქვა.[35][36] ლოუელის ობსერვატორიის თითოეულ წევრს უფლება ჰქონდა, ხმა მიეცა სამი კანდიდატის სიიდან ერთ-ერთს: მინერვა (რომელიც უკვე ასტეროიდის სახელი იყო), კრონოსი (რომელმაც დაკარგა რეპუტაცია, რადგან ის არც ისე ცნობილმა ასტრონომმა ტომას ჯეფერსონ ჯექსონ სიმ წამოაყენა) და პლუტონი. პლუტონმა ყველას ხმა მიიღო. სახელი 1930 წლის პირველ მაისს გამოაცხადეს.[34] განცხადებისას მედანმა ვენეციას £5 მისცა (£276 2015 წლისთვის) ჯილდოს სახით.[34]

სახელის ამორჩევა ნაწილობრივ იმ ფაქტით იყო შთაგონებული, რომ პლუტონის პირველი ორი ასო პერსივალ ლოუელის ინიციალებია და პლუტონის ასტრონომიული სიმბოლო () PL ასოებისგან აგებული მონოგრამაა.[37] პლუტონის ასტროლოგიური სიმბოლო წააგავს ნეპტუნისას (), მაგრამ აქვს წრეწირი შუა სამკაპის კბილაკთან ადგილთან ().

სახელმა მალე უფრო ფართო კულტურა მოიცვა. 1930 წელს უოლტ დისნეი აშკარად ამით შთაგონებული, როდესაც მან წარმოადგინა მიკი მაუსის კომპანიონი ძაღლი, სახელად პლუტონი, თუმცა დისნეის ანიმატორი ბენ შარპსტინი ვერ ამბობს ზუსტად, თუ რატომ დაარქვა მან ეს სახელი.[38] 1941 წელს გლენ სიბორგმა ახლად შექმნილ ელემენტ პლუტონიუმს პლუტონი დაარქვა იმ ტრადიციის შენახვით, როცა ელემენტებს ახლად აღმოჩენილი პლანეტების სახელებს არქმევდნენ. მას მოჰყვა ურანიუმი, რომელსაც ურანის პატივსაცემად დაარქვეს, და ნეპტუნიუმი - ნეპტუნის პატივსაცემად.[39]

უმეტეს ენაში სახელი „პლუტონი“ სხვადასხვა ტრანსლიტერაციებით გამოიყენება. ჰოუი ნოჯირის აზრით, იაპონურში პლუტონის გადათარგმნა უნდა ყოფილიყო, როგორც Meiōsei (冥王星, „წყალქვეშა მეფის (ღმერთის) ვარსკვლავი) და ეს ჩინურმა, კორეულმა და ვიეტნამურმა ენებმა „ისესხეს“.[40][41][42] ზოგიერთი ინდური ენა იყენებს სახელ პლუტონს, მაგრამ სხვები, მაგალითად ინდუსები, იამას სახელს იყენებენ, ეს კი ჯოჯოხეთის მცველია ინდუსისა და ბუდისტების მითოლოგიაში, როგორც ვიეტნამურში.[41] პოლინეზიური ენები აგრეთვე ცდილობს, რომ გამოიყენოს ადგილობრივი მიწისქვეშეთის ღმერთი, როგორც მაორი ენაში ვჰირო.[41]

პლანეტა X-ის უარყოფა

პლუტონის აღმოჩენისთანავე მისმა სიმკრთალემ და გაურკვეველი დისკოს არსებობამ ეჭვქვეშ დააყენა იდეა, რომ ის ლოუელის „პლანეტა X“ იყო.[28] პლუტონის მასის შეფასებები მთელი მეოცე საუკუნის განმავლობაში იცვლებოდა.[43]

თავდაპირველად ასტრონომებმა მისი მასა ურანსა და ნეპტუნზე მისი სავარაუდო ეფექტებით გამოითვალეს. 1931 წელს გამოთვალეს, რომ პლუტონი დაახლოებით დედამიწის მასის უნდა ყოფილიყო, ხოლო შემდგომმა ღრმა კვლევებმა 1948 წელს მისი მასა მარსის მასამდე ჩამოიყვანა.[44][45] 1976 წელს ჰავაის მორისონის უნივერსიტეტიდან დეილ კრუკშანკმა, კარლ პილჩერმა და დევიდ მორისონმა პლუტონის ალბედო პირველად გამოითვალეს და დაადგინეს, რომ ის მეთანის ყინულს ემთხვეოდა. ეს ნიშნავდა, რომ პლუტონი გამონაკლისად კაშკაშა უნდა ყოფილიყო თავისი ზომისთვის და, აქედან გამომდინარე, შეუძლებელი იყო, დედამიწის მასის 1%-ზე მეტი ყოფილიყო. პლუტონის ალბედო 1,3-2,0-ჯერ მეტია დედამიწისაზე[3]).

1978 წელს პლუტონის მთვარე ქარონის აღმოჩენამ ასტრონომებს საშუალება მისცა პლუტონის მასა განესაზღვრათ პირველად. მისი მასა დედამიწის მასის 0,2%-ია, რაც ძალიან მცირეა იმისათვის, რომ ურანის ორბიტაზე რამე სახის შეშფოთება გამოეწვია. შემდგომი კვლევები ალტერნატიული პლანეტა X-ისთვის, განსაკუთრებით რობერტ სატონ ჰერინგტონის მიერ,[46] კრახით დასრულდა. 1992 წელს მაილს სტენდიშმა ვოიაჯერ 2-დან (როდესაც ნეპტუნს ჩაუფრინა) მიღებული მონაცემებით ხელახლა დათვალა და პლანეტის მთლიანი მასა 0,5%-ით შეამცირა. ასევე მან გამოთვალა გრავიტაციული ეფექტები ურანზე. ახალი გამოთვლების დამატებით შეშფოთებები და პლანეტა X-ის საჭიროება გაქარწყლდა.[47] დღეს მეცნიერთა უმეტესობა თანხმდება იმაზე, რომ ლოუელის მიერ განმარტებული პლანეტა X არ არსებობს.[48] ლოუელმა პლანეტა X-ის არსებობა იწინასწარმეტყველა 1915 წელს, რომელიც საკმაოდ ახლოს იყო პლუტონის იმ დროინდელ პოზიციასთან. ერნესტ ბრაუნმა პლუტონის აღმოჩენიდან მალევე დაასკვნა, რომ ეს მხოლოდ დამთხვევა იყო,[49] ეს შეხედულება კი კვლავ შემორჩა.[47]

მეტი ინფორმაცია წელი, მასა ...
პლუტონის მასის შეფასებები
წელი მასა კომენტარები
1931 1 დედამიწა ნიკოლსონი & მეიოლი[50][44][51]
1948 0,1 (1/10) დედამიწა კოიპერი[45]
1976 0,01 (1/100) დედამიწა კრუკშანკი, პილჩერი, & მორისონი[52]
1978 0,002 (1/500) დედამიწა კრისტი & ჰერინგტონი[53]
2006 0,00218 (1/459) დედამიწა ბუი და სხვ.[9]
დახურვა

კლასიფიკაცია

1992 წლიდან მოყოლებული, მრავალი ობიექტი აღმოაჩინეს, რომლებიც იმ არეალში ბრუნავდა, სადაც პლუტონი. ეს კი იმის მაჩვენებელი იყო, რომ პლუტონი ე.წ. კოიპერის სარტყლის პოპულაციის ნაწილი იყო. ამის გამო მისი ოფიციალური სტატუსი, როგორც პლანეტა, გახდა კონტროვერსიული. მრავალი მეცნიერი სვამდა კითხვას, უნდა ყოფილიყო პლუტონი განხილული მის გარშემო არსებული პოპულაციის ნაწილთან ერთად თუ საერთოდ ცალკე ობიექტად უნდა აღქმულიყო. მუზეუმებისა და პლანეტარიუმის დირექტორები ხშირად ქმნიდნენ კონტროვერსიას იმით, რომ მზის სისტემის პლანეტურ მოდელებში პლუტონი დროგამოშვებით გამოტოვებული იყო. ეიდენის პლანეტარიუმი გაიხსნა (2000 წლის თებერვალში, რეკონსტრუქციის შემდეგ) მხოლოდ რვა პლანეტის მოდელით.[54]

როდესაც პლუტონის ზომის ობიექტები აღმოაჩინეს ამ რეგიონში, დაისვა საკითხი, რომ პლუტონი ხელახლა უნდა კლასიფიცირებული კოიპერის ერთ-ერთ ობიექტად, როგორც ცერერამ, პალასმა, იუნონამ და ვესტამ საბოლოოდ დაკარგეს თავიანთი პლანეტის სტატუსი მრავალი სხვა ასტეროიდის აღმოჩენის შემდეგ. 2005 წლის 29 ივლისს კალტექში (კალიფორნიის ტექნიკური უნივერსიტეტი) ასტრონომებმა განაცხადეს ახალ ტრანს-ნეპტუნისეული ობიექტის, ერისის აღმოჩენის შესახებ, რომელიც პლუტონზე ბევრად მასიური იყო და აღმოჩენილი ყველაზე მასიური ობიექტი იყო მზის სისტემაში ტრიტონის შემდეგ (1846). მისი აღმომჩენები პრესასთან ერთად თავდაპირველად მას მეათე პლანეტად მოიხსენიებდნენ, თუმცა, არ არსებობდა ოფიციალური კონსესუსი ამის შესახებ.[55] სხვები ასტრონომიულ საზოგადოებაში ამ აღმოჩენას აღიქვამდნენ ყველაზე ძლიერ არგუმენტად, რომ პლუტონი ისევ ჯუჯა პლანეტად უნდა რეკლასიფიცირებულიყო.[56]

საკ-ის კლასიფიკაცია

კამათი დაიწყო 2006 წლის 24 აგვისტოს საკ-ის რეზოლუციაზე, რომელმა შექმნა ოფიციალური განმარტება ტერმინი „პლანეტის“. ამ რეზოლუციის მიხედვით, სამი მთავარი პირობაა მზის სისტემის ობიექტისთვის, რომ პლანეტად ჩაითვალოს:

  1. ობიექტი უნდა ბრუნავდეს მზის გარშემო
  2. ობიექტი იმდენად მასიური უნდა იყოს, რომ დამრგვალდეს საკუთარი გრავიტაციით. უფრო სპეციფიკურად რომ ითქვას, მისმა გრავიტაციამ ჰიდროსტატიკური წონწასწორობა უნდა დაამყაროს.
  3. ობიექტს უნდა ჰქონდეს გასუფთვებული მისი ორბიტის გარშემო სამეზობლო.[57][58]

პლუტონი მესამე პირობას ვერ აკმაყოფილებს, რადგან მისი მასა მისი ორბიტის სხვა ობიექტების მასის მხოლოდ 0,07-ია (შედარებისთვის, დედამიწის მასა 1,7 მილიონჯერ აღემატება მის ორბიტაზე არსებული ობიექტების მასას). შემდეგ საკ-მა გადაწყვიტა, რომ სხეულები, რომლებიც პირველ და მეორე კრიტერიუმს აკმაყოფილებს პლუტონის მსგავსად, მაგრამ ვერ აკმაყოფილებენ მესამეს, ჯუჯა პლანეტები დაერქმეოდა. 2006 წლის 13 სექტემბერს საკ-მა პლუტონი, ერისი და მისი მთვარე დისნომია „უმცროს პლანეტათა კატალოგში“ შეიტანა და მიანიჭა მათ ოფიციალური უმცროსი პლანეტის სახელწოდება: „(134340) პლუტონი“, „(136199) ერისი“ და „(136199) ერისი I დისნომია“.[59][60]

ასტრონომიულ საზოგადოებაში გარკვეული წინააღმდეგობა წარმოიშვა რეკლასიფიკაციის წინააღმდეგ.[61][62][63] ალან სტერნმა, ნასა-ს ნიუ-ჰორაიზონსის მისიის მთავარი მკვლევარმა სახალხოდ დასცინა საკ-ის რეზოლუციას: „ტექნიკური მიზეზების გამო ეს განმარტება ყარს“.[64] სტერნის მტკიცება იყო ის, რომ ახალი განმარტების თანახმად, დედამიწა, მარსი, იუპიტერი და ნეპტუნი, ყველა პლანეტა, რომლებიც ორბიტებს ასტეროიდებთან იზიარებს, უნდა გამორიცხულიყო. ის ასაბუთებდა, რომ ყველა დიდი სფერული მთვარე, დედამიწის მთვარის ჩათვლით, პლანეტებად უნდა ყოფილიყო ჩათვლილი.[21] მისი სხვა განცხადება იყო, რომ, რადგანაც ასტრონომების ხუთი პროცენტი გამოიკითხა, გადაწყვეტილება არ გამოხატავდა მთლიანი ასტრონომიული საზოგადოების პოზიციას.[65] მარკ ბუიმ (ლოუელის ობსერვატორია) გააჟღერა მისი შეხედულება ახალ განმარტებაზე მის საიტზე და პეტიცია დაიწყო მის წინააღმდეგ.[66] ზოგი მხარს უჭერდა საკ-ს. მაიკ ბრაუნმა, რომლემაც ერისი აღმოაჩინა, თქვა: „მთელი ამ ცირკის მსგავსი პროცედურის განმავლობაში როგორღაც სწორ პასუხს გადავაწყდით. მეცნიერება საბოლოოდ მაინც თვითშესწორებადია, მაშინაც კი, როცა ძლიერი ემოციები ჭარბობს“.[67]

საზოგოების რეაქცია საკ-ის გადაწყვეტილებაზე სხვადასხვა იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი დათანხმდა რეკლასიფიკაციას, ზოგი დაჟინებით ითხოვდა გადაწყვეტილების შეცვლას ონლაინ პეტიციებით. კალიფორნიის სახელმწიფო ასამბლეის რამდენიმე წევრმა წარმოადგინა რეზოლუცია, სადაც საკ-ის გადაწყვეტილებას „მეცნიერული მწვალებლობა“ შეარქვა ხუმრობით.[68] ნიუ-მექსიკოს წარმომადგენლობითმა სახლმა გაატარა რეზოლუცია ტომბოს პატივსაცემად - ამ შტატში ტომბო დიდხანს ცხოვრობდა. მათ განაცხადეს, რომ პლუტონი ყოველთვის პლანეტად იქნება მიჩნეული ნიუ-მექსიკოს ცაზე და 2007 წლის 13 მარტი პლუტონის დღედ დააწესეს.[69][70] ილინოისის სენატმაც მსგავსი რეზოლუცია გაატარა 2009 წელს იმ ბაზისზე, რომ კლაიდ ტომბო, პლუტონის აღმომჩენი, ილინოისში დაიბადა. რეზოლუცია გულისხმობდა, რომ პლუტონი „უსამართლოდ ჩამოქვეითდა „ჯუჯა“ პლანეტაზე“ საკ-ის მიერ.[71] ზოგმა ადaმიანმა ასევე უარყო ცვლილება სენტიმენტალური მიზეზების გამო და ამბობდნენ, რომ ისინი პლუტონს ყოველთვის პლანეტად იცნობდნენ და ასე გაგრძელდება სამუდამოდ საკ-ის გადაწყვეტილების მიუხედავად.[72]

2006 წელს, მეჩვიდმეტე ყოველწლიურ წლის სიტყვების კენჭისყრაზე, ამერიკულმა დიალექტურმა საზოგადოებამ "plutoed" აირჩია წლის სიტყვად. ზმნა "to pluto" ოფიციალურად ნიშნავს: "demote or devalue someone or something" (რაღაცის/ვიღაცის ჩამოქვეითება ან დევალვაცია).[73]

2008 წლის 14-16 აგვისტოს მკვლევრები ორივე მხრიდან შეიკრიბნენ ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტის გამოყენებითი ფიზიკის ლაბორატორიაში კონფერენციისთვის, რომელიც მოიცავდა პირდაპირ საუბრებს საკ-ის პლანეტის მიმდინარე განმარტებაზე.[74] ამ კონფერენციას „დიდებული პლანეტის დებატი“ ერქვა.[75] კონფერენციამ გამოაქვეყნე კონფერენციის შემდეგი პრეს-რელიზი, სადაც ნაჩვენები იყო, რომ მეცნიერები ვერ შეთანხმდნენ პლანეტის განმარტებაზე.[76] კონფერენციამდე ცოტა ხნით ადრე, 2008 წლის 11 ივნისს, საკ-მა გამოაცხადა პრეს-რელიზში, რომ ტერმინი „პლუტოიდი“ ამიერიდან გამოყენებული იქნება პლუტონის და სხვა ობიექტების აღსანიშნად, რომლებსაც ორბიტალური დიდი ნახევარღერძი ნეპტუნისაზე დიდი აქვს და საკმარისი მასა აქვს, რომ სფერულთან მიახლოებული ფორმა მიიღოს.[77][78][79]

Thumb
პლუტონის ორბიტა და ეკლიპტიკა
Thumb
პლუტონი-ეკლიპტიკის ორბიტის ხედი. პლუტონის ორბიტის ეს „გვერდითი ხედი“ (წითლად) აჩვენებს მის დიდ დახრილობას დედამიწის ეკლიპტიკური ორბიტალური სიბრტყისადმი
Thumb
ამ დიაგრამაზე ნაჩვენებია პლუტონის (წითლად) და ნეპტუნის (ლურჯად) პოზიციები შერჩეულ თარიღებში. ნეპტუნისა და პლუტონის ზომები გამოსახულია მათ შორის მანძილის უკუპროპორციულად, რითაც გამახვილებულია ყურადღება მათ ერთმანეთთან მიახლოებაზე 1896 წელს.

პლუტონის ორბიტალური პერიოდი დედამიწის 248 წელიწადის ტოლია. მისი ორბიტალური მახასიათებლები ძალიან განსხვავდება მზის სისტემის პლანეტებისაგან, რომლებსაც თითქმის წრიული ორბიტა აქვს მზის გარშემო ბრტყელ ათვლის სიბრტყესთან ახლოს, რომელსაც ეკლიპტიკას უწოდებენ. ამის საპირისპიროდ, პლუტონის ორბიტა ძალიან დახრილია ეკლიპტიკის მიმართ (17°-ზე მეტი) და ძალზე ექსცენტრიულია (ელიფსური). ეს მაღალი ექსცენტრისიტეტი ნიშნავს, რომ პლუტონის ორბიტის მცირე რეგიონი მზესთან უფრო ახლოსაა, ვიდრე ნეპტუნის ორბიტა. პლუტონი-ქარონის ბარიცენტრი პერიჰელიუმში 1989 წლის 5 სექტემბერს მოვიდა.[2] ნეპტუნზე ახლოს პლუტონი 1979 წლის 7 თებერვლიდან 1999 წლის 11 თებერვლამდე იყო.[80]

დროის დიდი მასშტაბებით პლუტონის ორბიტა, ფაქტობრივად, ქაოტურია. მიუხედავად იმისა, რომ კომპიუტერული სიმულაციების შედეგად შესაძლებელია მისი პოზიციის წინასწარმეტყველება რამდენიმე მილიონი წლის შემდეგ ან წინ, ლიაპუნოვის დროის შემდეგ (10-20 მილიონი წელიწადი) გამოთვლები ცოტა უზუსტო ხდება: პლუტონი მგრძნობიარეა მზის სისტემის ძალიან მცირე დეტალებისადმი — რთულად საწინასწარმეტყველევი ფაქტორები, რომლებიც ნელ-ნელა მოშლის მის ორბიტას.[81][82]

ნეპტუნთან ურთიერთობა

Thumb
პლუტონის ორბიტა - პოლარული ხედი. ეს „ხედი ზემოდან“ აჩვენებს პლუტონის ორბიტა (წითლად) როგორ ნაკლებად წრიულია, ვიდრე ნეპტუნისა (ლურჯად) და პლუტონი ხანდახან როგორ ახლოსაა მზესთან, ვიდრე ნეპტუნი. ორივე ორბიტის უფრო მუქი ნახევრები აჩვენებს, რა ადგილებში კვეთს ეკლიპტიკის სიბრტყის ქვემოთ.

მიუხედავად იმისა, რომ პლუტონისა და ნეპტუნის ორბიტები იკვეთება ზემოდან დაკვირვებით, ამ ორი ობიექტის ორბიტები ისეა მოწყობილი, რომ ისინი ვერასდროს შეეჯახება და ვერც კი მიუახლოვდება ერთმანეთს. ამის რამდენიმე მიზეზი არსებობს.

უმარტივეს დონეზე შეიძლება ორი ორბიტისა და იმის დანახვა, რომ ისინი არ იკვეთება. როდესაც პლუტონი მზესთან ყველაზე ახლოსაა (პერიჰელიუმი) და, აქედან გამომდინარე, უახლოეს წერტილშია ნეპტუნის ორბიტასთან (როდესაც ზემოდან ვაკვირდებით), ის ასევე უშორეს წერტილშია ნეპტუნის „ბილიკთან“. პლუტონის ორბიტა კვეთს ნეპტუნის ორბიტიდან დაახლოებით 8 აე-თი მაღლა, რაც ხელს უშლის შეჯახებას.[83][84][85] პლუტონის აღმავალი და დაღმავალი კვანძები - წერტილები, რომლებზეც მისი ორბიტა კვეთს ეკლიპტიკას, ამჟამად გამოყოფილია ნეპტუნიდან 21°-ზე მეტით.[86]

მხოლოდ ეს საკმარისი არ არის პლუტონის დასაცავად. პლანეტებიდან წამოსულ პერტურბაციებს (განსაკუთრებით ნეპტუნიდან) შეუძლია შეცვალოს პლუტონის ორბიტის ასპექტები (როგორიცაა მისი ორბიტალური პრეცესია) მილიონობით წლების მანძილზე, ამიტომ შეჯახება შესაძლებელი გახდება. აქედან გამომდინარე, სხვა მექანიზმი ან მექანიზმებიც უნდა მუშაობდეს. ამათგან ყველაზე შესამჩნევი არის ის, რომ პლუტონი 2:3 სპინ-ორბიტალური რეზონანსითაა ნეპტუნთან: როდესაც პლუტონი ორჯერ შემოუვლის მზეს, ნეპტუნი ამას სამჯერ აკეთებს. შემდეგ ორივე ობიექტი უბრუნდება საწყის პოზიციებს და ციკლი მეორდება. თითოეული ციკლი დაახლოებით 500 წელს გრძელდება. ეს მოდელი ისეთია, რომ თითოეულ 500 წლიან ციკლში პირველად პლუტონი როცა პერიჰელიუმთან ახლოსაა, ნეპტუნი 50°-ით უკანაა პლუტონისგან. პლუტონის მეორე პერიჰელიუმისას ნეპტუნს დასრულებული ექნება მისი ორბიტის 1,5 ნაწილი, ამიტომ მსგავსი მანძილი იქნება პლუტონამდე. პლუტონისა და ნეპტუნის მინიმალური დაშორება 17 აე-ზე ოდნავ მეტია. პლუტონი ურანთან უფრო ახლოს მოდის (11 აე), ვიდრე ნეპტუნთან.[85]

2:3 რეზონანსი ორ სხეულს შორის ძალიან სტაბილურია და მილიონობით წლის მანძილზე დაცულია.[87] ეს მათ ორბიტებს იცავს ერთმანეთის მიმართ ცვლილებისაგან. ციკლი ერთი და იმავე გზით მეორდება და ეს ორი სხეული ვერასოდეს ჩაივლის ერთმანეთთან ახლოს. აქედან გამომდინარე, პლუტონის ორბიტა რომც არ ყოფილიყო ძალიან დახრილი, ისინი მაინც ვერ შეეჯახებოდა ერთმანეთს.[85]

სხვა ფაქტორები

რამდენინე კვლევამ აჩვენა, რომ მილიონობით წლების განმავლობაში პლუტონისა და ნეპტუნის ორბიტებს შორის წყობის ძირითადი ბუნება არ იცვლება.[83][88] არსებობს რამდენიმე სხვა რეზონასი და ურთიერთქმედება, რომელიც მართავს მათი მოძრაობის დეტალებს და აძლიერებს პლუტონის სტაბილურობას. ეს მომდინარეობს ორი დამატებითი მექანიზმიდან (გარდა 2:3 სპინ-ორბიტალური რეზონანისა).

პირველი ისაა, რომ პლუტონის პერიჰელიუმის არგუმენტი — კუთხე იმ წერტილებს შორის, სადაც ის კვეთს ეკლიპტიკას და სადაც ის ყველაზე ახლოსაა მზესთან — ლიბრირებს დაახლოებით 90°-ით.[88] ეს ნიშნავს, რომ როდესაც პლუტონი უახლოეს წერტილშია მზესთან, ის ყველაზე უშორეს წერტილშია მზის სისტემის სიბრტყიდან (ზემოდან), რაც ნეპტუნთან შეჯახებას თავიდან აცილებს. ეს კოზაის მექანიზმის პირდაპირი შედეგია,[83] რომელიც აკავშირებს ორბიტის ექსცენტრისიტეტს მის დახრილობასთან უფრო დიდი პერტურბირებადი სხეულისა - ამ შემთხვევაში ნეპტუნის. ნეპტუნთან შედარებით ლიბრაციის ამპლიტუდა 38°-ია, ამიტომ პლუტონის პერიჰელიუმის კუთხური დაშორება ნეპტუნის ორბიტასთან ყოველთვის 52°-ზე მეტია (90°-38°). ასეთი უახლოესი კუთხური დაშორება ყოველ 10 000 წელიწადში ერთხელ ხდება.[87]

მეორე ისაა, რომ ამ ორი სხეულის აღმავალი კვანძების განედები — წერტილები, სადაც ისინი კვეთენ ეკლიპტიკას — არის თითქმის რეზონანსში ლიბრაციასთან. როდესაც ორი გრძედი ერთი და იგივეა — ეს არის, როცა ორივე კვანძზე და მზეზე სწორი ხაზის გავლება შეიძლება — პლუტონის პერიჰელიუმი მდებარეობს ზუსტად 90°-ში და, აქედან გამომდინარე, ის მოდის მზესთან უახლოეს წერტილში, როდესაც ნეპტუნის ორბიტიდან ყველაზე მაღლაა. ამას 1:1 სუპერ-რეზონანსი ეწოდება. ყველა იუპიტერის ჯგუფი პლანეტა, კერძოდ იუპიტერი, დიდ როლს თამაშობს სუპერ-რეზონანსის წარმოქმნაში.[83]

ლიბრაციის ბუნების უკეთ შესაცნობად, წარმოიდგინეთ პოლარული ხედვის არე, რომელიც დაჰყურებს ეკლიპტიკას შორეული წერტილიდან, სადან პლანეტებს საათის ისრის საწინააღდეგო ორბიტები აქვს. აღმავალი კვანძის გავლის შემდეგ, პლუტონი ნეპტუნის ორბიტის შიგნითაა და უფრო სწრაფად მოძრაობს, უახლოვდება რა ნეპტუნს უკნიდან. ამ ორ სხეულს შორის ძლიერი გრავიტაციული ძალის გამო კუთხური მომენტის გადაეცემა პლუტონს, ნეპტუნის ხარჯზე. ეს პლუტონს ოდნავ დიდ ორბიტაზე წაანაცვლებს, სადაც ის ოდნავ ნელა მოძრაობს, კეპლერის მესამე კანონის თანახმად. როცა მისი ორბიტა იცვლება, ამას აქვს პლუტონის ორბიტის პერიჰელიუმისა და გრძედის ცვლილების თანდათანობითი ეფექტი. ასეთი მრავალი გამეორებისის შემდეგ, პლუტონი იმდენად საგრძნობლად შენელებულია, ხოლო ნეპტუნი საგრძნობლად აჩქარებული, რომ ნეპტუნი წამოწევას იწყებს პლუტონთან ერთად მის (პლუტონის) საპირისპირო ორბიტაზე. შემდეგ, პროცეში შებრუნებულია და პლუტონი კარგავს კუთხურ მომენტს ნეპტუნთან, სანამ პლუტონი იმდენად არ აჩქარდება, რომ მან კვლავ დაიწყოს ნეპტუნთან წამოწევა თავდაპირველ კვანძთან. მთლიან პროცესს დაახლოებით 20 000 წელიწადი სჭირდება.[85][87]

კვაზი-თანამგზავრი

2012-ში გაჩნდა ჰიპოთეზა, რომ (15810) 1994 JR1 შესაძლოა პლუტონის კვაზი-თანამგზავრი ყოფილიყო - თანაორბიტალური კონფიგურაციის სპეციფიკური ტიპი.[89] ჰიპოთეზის თანახმად, ობიექტი უნდა ყოფილიყო პლუტონის კვაზი-თანამგზავრი 350 000 წელი ყოველ 2 მილიონ წელიწადში.[89][90] ეს ჰიპოთეზა უარყვეს 2016 წელს, როდესაც „ნიუ-ჰორაიზონსმა“ 1994 JR1-ის უფრო ზუსტი დაკვირვებები ჩაატარა.[91]

პლუტონის ბრუნვის პერიოდი, ანუ მისი დღე, დედამიწის 6,39 დღეს უდრის.[92] ურანის მსგავსად, პლუტონიც „მხარზე“ ბრუნავს მის ორბიტალურ სიბრტყეზე, რომლის ღერძული დახრილობა 120°-ია, ამიტომ მისი სეზონური ცვლილებები ექსტრემალურია. ნაბუინობისას მისი ზედაპირის ერთი მეოთხედი მუდმივად განათებულია, ხოლო დანარჩენი მეოთხედი - მუდმივ სიბნელეში.[93]

მზიდან წამოსული სინათლე პლუტონზე ძალიან სუსტია, დედამიწაზე ბინდის ანალოგიურია. ნასა-მ გამოაქვეყნა „პლუტონის დროის“ კალკულატორი,[94] რომელიც განსაზღვრავს, როდის არის დედამიწაზე სინათლე პლუტონზე სინათლის ტოლი.[94][95][96]

Thumb
High-resolution პლუტონის მაღალი გარჩევადობის MVIC ფოტო მომატებულ ფერებში, ზედაპირის შედგენილობაში განსხვავებების უკეთ დასანახად
Thumb
რეგიონები, სადაც წყლის ყინული დაფიქსირდა (ლურჯი რეგიონები)

დედამიწიდან შორი მანძილის გამო, პლუტონის სიღრმისეული შესწავლა ჩვენი პლანეტიდან რთულია. 2015 წლის 14 ივლისს, ნასა-ს „ნიუ-ჰორაიზონსის“ კოსმოსურმა ზონდმა ჩაუფრინა პლუტონის სისტემას და მის მიერ შეგროვებული ინფორმაცია დედამიწაზე 2016 წლის ბოლომდე სრულად გადმოიგზავნება..[97][98]

ზედაპირი

პლუტონის ზედაპირის 98%-ზე მეტს აზოტის ყინული შეადგენს, მეთანისა და ნახშირჟანგის კვალებთან ერთად.[99] აზოტი და ნახშირჟანგი ყველაზე უხვად პლუტონის ანტი-ქარონის მხარესაა (180° გრძედზე, სადაც ტომბოს რეგიონის დასავლეთ ნაწილი, Sputnik Planum, არის მოთავსებული), ხოლო მეთანი ყველაზე უხვად 300°-ით აღმოსავლეთთან ახლოსაა.[100] პლუტონის ზედაპირი საკმაოდ ცვლებადია, სიკაშკაშესა და ფერებში დიდი განსხვავებებით.[101] პლუტონი ერთ-ერთი ყველაზე კონტრასტული სხეულია მზის სისტემაში, სატურნის მთვარე იაფეტთან ერთად.[102] ფერი ვარირებს ხის ნახშირის მსგავს შავს, ნარინჯისფერსა და თეთრს შორის.[103] მისი ფერი უფრო წააგავს იოს ფერს ოდნავ უფრო ნარინჯისფერით, ხოლო მარსთან შედარებით ნაკლებად წითელია.[104] შესამჩნევი გეოგრაფიული მახასიათებლები მოიცავს ტომბოს რეგიონს, ან „გულს“ (დიდი კაშკაშა ადგილი ქარონის საპირისპირო მხარეს), კტულუს რეგიონს, ან „ვეშაპს“ (დიდი ბნელი ადგილი უკანა ნახევარსფეროზე) და „საჯიგველი“ (ეკვატორული ბნელი ადგილების სერიები მთავარ ნახევარსფეროზე). Sputkin Planum, „გულის“ დასავლეთ ნაწილი, გაყინული აზოტისა და ნახშირჟანგის ყინულების 1000 კილომეტრი სიგანის დაბლობი, რომელიც იყოფა პოლიგონურ უჯრედებად და ახსნილია, როგორც კონვექციური უჯრედები, რომლებსაც გადააქვთ წყლის ყინულის ქერქის მოტივტივე ბლოკები და სუბლიმაციის ორმოები მათი ნაპირებისკენ.[105][106] დაბლობისკენ და დაბლობიდან წამოსული ყინულოვანი დინებების აშკარა ნიშნები არსებობს.[107][108] „ნიუ-ჰორაიზონსმა“ ვერც ერთი კრატერი ვერ დააფიქსირა, რაც იმის მანიშნებელია, რომ მისი ზედაპირი 10 მილიონ წელიწადზე ნაკლები ასაკისაა.[109] „ნიუ-ჰორაიზონსის“ მეცნიერულმა გუნდმა თავდაპირველი აღმოჩენები შეაჯამა: „პლუტონზე ჩანს გეოლოგიური რელიეფების საოცრად ფართო სხვადასხვაობა, მათ შორის ესენიც, რომელიც შედეგია გლაციოლოგიური და ზედაპირი-ატმოსფეროს ურთიერთქმედებების, ასევე შეჯახების, ტექტონიკის, შესაძლო კრიოვულკანური და მასის დამკარგველი პროცესებისა“.[7]

  1. [1]
    ორბიტალური ელემენტები შეესაბამება პლუტონის სისტემის ბარიცენტრს და არის J2000 ეპოქაში მყისიერი დაბნელების შედეგად მიღებული მნიშვნელობები. ბარიცენტრის მნიშვნელობები მოცემულია იმიტომ, პლანეტური ცენტრის საპირისიროდ, რომ ისინი არ განიცდის შესამჩნევ ცვლილებებს ყოველდღიურად მთვარეების მოძრაობის გამო. პლუტონის ორბიტალური პერიოდად 248 წელია ჩაწერილი, რადგან უმეტესი ათვლის სისტემა იყენებს მზის სისტემის უფრო სტაბილურ ბარიცენტრს (მზე+იუპიტერი) სისტემა პლუტონი-ქარონის ორბიტალური პერიოდის ჩასაწერად. J2000 ჰელიოცენტრული ამოხსნა ამ მნიშვნელობას 246 წლამდე ჩამოიყვანდა.
  2. [2]
    Horizon Online Ephemeris System for Pluto Barycenter. JPL Horizons On-Line Ephemeris System @ Solar System Dynamics Group. ციტირების თარიღი: 2011-01-16. (set Observer Location to @sun to place the observer at the center of the sun)
  3. [3]
    Williams, David R.. (September 7, 2006) Pluto Fact Sheet. NASA. ციტირების თარიღი: 2007-03-24.
  4. [4]
    Seligman, Courtney. Rotation Period and Day Length. ციტირების თარიღი: 2009-08-13.
  5. [5]
    Williams, James G.; Standish, E. Myles. Keplerian Elements for Approximate Positions of the Major Planets. ციტირების თარიღი: 2011-01-12.
  6. [6]
    doi:10.1007/s10569-010-9320-4
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  7. [7]
    Stern, S. A.; et al. (2015). „The Pluto system: Initial results from its exploration by New Horizons“. Science. 350 (6258): 249–352. arXiv:1510.07704. Bibcode:2015Sci...350.1815S. doi:10.1126/science.aad1815. PMID 26472913. დამოწმება იყენებს მოძველებულ პარამეტრს |displayauthors= (დახმარება)
  8. [8]
    Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Buie, Marc W. (2007). „Pluto's Radius“. American Astronomical Society, DPS meeting No. 39, #62.05; Bulletin of the American Astronomical Society. 39: 541. Bibcode:2007DPS....39.6205Y.
  9. [9]
  10. [10]
    ზედაპირის გრავიტაცია მიიღება მასით (M), გრავიტაციული მუდმივითა (G) რადიუსით (r): G M / r 2 {\displaystyle GM/r^{2}} {\displaystyle GM/r^{2}}.
  11. [11]
    კოსმოსური სიჩქარე მიიღება მასით (M), გრავიტაციული მუდმივითა (G) რადიუსით (r): 2 G M / r {\displaystyle {\sqrt {2GM/r}}} {\displaystyle {\sqrt {2GM/r}}}.
  12. [12]
    AstDys (134340) Pluto Ephemerides. Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. ციტირების თარიღი: 2010-06-27.
  13. [13]
    JPL Small-Body Database Browser: 134340 Pluto. ციტირების თარიღი: 2008-06-12.
  14. [14]
    Pluto has carbon monoxide in its atmosphere. Physorg.com (April 19, 2011). ციტირების თარიღი: 2011-11-22.
  15. [15]
    Stern, S. Alan; Mitton, Jacqueline. Pluto and Charon: ice worlds on the ragged edge of the solar system. Weinheim:Wiley-VCH (2005). ციტირების თარიღი: July 3, 2013.
  16. [16]
    NASA: How fast does light travel from the Sun to each of the planets?
  17. [17]
    Ridpath, Ian (December 1978). „Pluto—Planet or Imposter?“ (PDF). Astronomy: 6–11.
  18. [18]
    Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet. hubblesite (2007). ციტირების თარიღი: 2007-11-03.
  19. [19]
    Gray, Richard. (2008-08-10) Pluto should get back planet status, say astronomers. The Telegraph. ციტირების თარიღი: 2008-08-09.
  20. [20]
    Gorwyn, Adam; Alan Stern: ‘A Chihuahua is still a dog, and Pluto is still a planet’, EarthSky interview, 2010 February 18
  21. [21]
    Should Large Moons Be Called 'Satellite Planets'?. News.discovery.com (2010-05-14). ციტირების თარიღი: 2011-11-04.
  22. [22]
    Showalter, Mark R. (11 July 2012). „Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto (News Release STScI-2012-32)“. HubbleSite NewsCenter. ციტირების თარიღი: 11 July 2012.
  23. [23]
    Olkin, Catherine B.; Wasserman, Lawrence H.; Franz, Otto G. (2003). „The mass ratio of Charon to Pluto from Hubble Space Telescope astrometry with the fine guidance sensors“ (PDF). Icarus. Lowell Observatory. 164 (1): 254–259. Bibcode:2003Icar..164..254O. doi:10.1016/S0019-1035(03)00136-2. ციტირების თარიღი: 2007-03-13.
  24. [24]
    "Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System" International Astronomical Union. Retrieved on October 27, 2010.
  25. [25]
    Brown, Dwayne; Buckley, Michael; Stothoff, Maria. January 15, 2015 Release 15-011 - NASA’s New Horizons Spacecraft Begins First Stages of Pluto Encounter. NASA (January 15, 2015). ციტირების თარიღი: January 15, 2015.
  26. [26]
    About New Horizons. nasa.gov. NASA. ციტირების თარიღი: 3 May 2014.
  27. [27]
    Brown, Dwayne; Villard, Ray. (October 15, 2014) RELEASE 14-281 NASA’s Hubble Telescope Finds Potential Kuiper Belt Targets for New Horizons Pluto Mission. NASA. ციტირების თარიღი: October 16, 2014.
  28. [28]
    Tombaugh, Clyde W. (1946). „The Search for the Ninth Planet, Pluto“. Astronomical Society of the Pacific Leaflets. 5: 73–80. Bibcode:1946ASPL....5...73T.
  29. [29]
    Hoyt, William G. (1976). „W. H. Pickering's Planetary Predictions and the Discovery of Pluto“. Isis. 67 (4): 551–564. doi:10.1086/351668. JSTOR 230561.
  30. [30]
    Littman, Mark (1990). Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System. Wiley, გვ. 70. ISBN 0-471-51053-X.
  31. [31]
    Buchwald, Greg; Dimario, Michael; Wild, Walter (2000). „Pluto is Discovered Back in Time“. Amateur—Professional Partnerships in Astronomy. San Francisco: San Francisco: Astronomical Society of the Pacific. 220: 335. Bibcode:2000ASPC..220..355B. ISBN 1-58381-052-8.
  32. [32]
    Rao, Joe. (March 11, 2005) Finding Pluto: Tough Task, Even 75 Years Later. Space.com. ციტირების თარიღი: 2006-09-08.
  33. [33]
    Mager, Brad. The Search Continues. Pluto: The Discovery of Planet X. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  34. [34]
    Rincon, Paul (2006-01-13). „The girl who named a planet“. Pluto: The Discovery of Planet X. BBC News. ციტირების თარიღი: 2007-04-12.
  35. [35]
    „The Trans-Neptunian Body: Decision to call it Pluto“. The Times. May 27, 1930. p. 15.
  36. [36]
    „Name Pluto Given to Body Believed to Be Planet X“. The New York Times. New York City. Associated Press. May 25, 1930. p. 1. ISSN 0362-4331. ციტატა: „Pluto, the title of the Roman gods of the region of darkness, was announced tonight at Lowell Observatory here as the name chosen for the recently discovered trans-Neptunian body, which is believed to be the long-sought Planet X.“
  37. [37]
    NASA's Solar System Exploration: Multimedia: Gallery: Pluto's Symbol. NASA. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  38. [38]
    Heinrichs, Allison M.. (2006) Dwarfed by comparison. Pittsburgh Tribune-Review. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  39. [39]
    Clark, David L.; Hobart, David E.. Reflections on the Legacy of a Legend (2000). ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  40. [40]
    Renshaw, Steve; Ihara, Saori. A Tribute to Houei Nojiri (2000). ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  41. [41]
    Planetary Linguistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 17, 2007. ციტირების თარიღი: 2007-06-12.
  42. [42]
    'Bathrobe'. Uranus, Neptune, and Pluto in Chinese, Japanese, and Vietnamese. cjvlang.com. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  43. [43]
    Stern, Alan; Tholen, David James (1997) Pluto and Charon. University of Arizona Press, გვ. 206–208. ISBN 978-0-8165-1840-1.
  44. [44]
    Nicholson, Seth B.; Mayall, Nicholas U. (December 1930). „The Probable Value of the Mass of Pluto“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 42 (250): 350. Bibcode:1930PASP...42..350N. doi:10.1086/124071.
  45. [45]
    Kuiper, Gerard P. (1950). „The Diameter of Pluto“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 62 (366): 133–137. Bibcode:1950PASP...62..133K. doi:10.1086/126255.
  46. [46]
    Seidelmann, P. Kenneth; Harrington, Robert Sutton (1988). „Planet X – The current status“. Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 43: 55–68. Bibcode:1987CeMec..43...55S. doi:10.1007/BF01234554. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  47. [47]
    Standish, E. Myles (1993). „Planet X—No dynamical evidence in the optical observations“. Astronomical Journal. 105 (5): 200–2006. Bibcode:1993AJ....105.2000S. doi:10.1086/116575.
  48. [48]
    Standage, Tom (2000). The Neptune File. Penguin, გვ. 168. ISBN 0-8027-1363-7.
  49. [49]
    History I: The Lowell Observatory in 20th century Astronomy. The Astronomical Society of the Pacific (1994-06-28). ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  50. [50]
    Crommelin, Andrew Claude de la Cherois (1931). „The Discovery of Pluto“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 91: 380–385. Bibcode:1931MNRAS..91..380.. doi:10.1093/mnras/91.4.380.
  51. [51]
    Nicholson, Seth B.; Mayall, Nicholas U. (January 1931). „Positions, Orbit, and Mass of Pluto“. Astrophysical Journal. 73: 1. Bibcode:1931ApJ....73....1N. doi:10.1086/143288.
  52. [52]
    Croswell 1997, p. 57.
  53. [53]
    Christy, James W.; Harrington, Robert Sutton (1978). „The Satellite of Pluto“. Astronomical Journal. 83 (8): 1005–1008. Bibcode:1978AJ.....83.1005C. doi:10.1086/112284.
  54. [54]
    Tyson, Neil deGrasse. (February 2, 2001) Astronomer Responds to Pluto-Not-a-Planet Claim. Space.com. ციტირების თარიღი: 2011-11-30.
  55. [55]
    NASA-Funded Scientists Discover Tenth Planet. Jet Propulsion Laboratory (2005-07-29). ციტირების თარიღი: 2007-02-22.
  56. [56]
    Soter, Steven (2007). „What is a Planet?“. The Astronomical Journal. Department of Astrophysics, American Museum of Natural History. 132 (6): 2513. arXiv:astro-ph/0608359. Bibcode:2006AJ....132.2513S. doi:10.1086/508861.
  57. [57]
    „IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6“ (PDF). IAU. August 24, 2006.
  58. [58]
    IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes. International Astronomical Union (News Release – IAU0603) (24 August 2006). ციტირების თარიღი: 2008-06-15.
  59. [59]
    Green, Daniel W. E. (2006-09-13). „(134340) Pluto, (136199) Eris, and (136199) Eris I (Dysnomia)“ (PDF). IAU Circular. 8747. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 5, 2007. ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  60. [60]
    JPL Small-Body Database Browser. California Institute of Technology. ციტირების თარიღი: July 15, 2015.
  61. [61]
    Britt, Robert Roy (August 24, 2006). „Pluto Demoted: No Longer a Planet in Highly Controversial Definition“. Space.com. ციტირების თარიღი: 2006-09-08.
  62. [62]
    Ruibal, Sal (January 6, 1999). „Astronomers question if Pluto is real planet“. USA Today.
  63. [63]
    Britt, Robert Roy (November 21, 2006). „Why Planets Will Never Be Defined“. Space.com. ციტირების თარიღი: 2006-12-01.
  64. [64]
    Britt, Robert Roy (August 24, 2006). „Scientists decide Pluto's no longer a planet“. MSNBC. ციტირების თარიღი: 2006-09-08.
  65. [65]
    Shiga, David (August 25, 2006). „New planet definition sparks furore“. NewScientist.com. ციტირების თარიღი: 2006-09-08.
  66. [66]
    Buie, Marc W.. (September 2006) My response to 2006 IAU Resolutions 5a and 6a. Southwest Research Institute. დაარქივებულია ორიგინალიდან — June 3, 2007. ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  67. [67]
    Overbye, Dennis (2006-08-24). „Pluto Is Demoted to 'Dwarf Planet'“. The New York Times. ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  68. [68]
    DeVore, Edna (September 7, 2006). „Planetary Politics: Protecting Pluto“. Space.com. ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  69. [69]
    Holden, Constance (23 March 2007). „Rehabilitating Pluto“. Science. 315 (5819): 1643. doi:10.1126/science.315.5819.1643c.
  70. [70]
    Gutierrez, Joni Marie. (2007) A joint memorial. Declaring Pluto a planet and declaring March 13, 2007, 'Pluto planet day' at the legislature. Legislature of New Mexico. ციტირების თარიღი: 2009-09-05.
  71. [71]
    Illinois General Assembly: Bill Status of SR0046, 96th General Assembly. ilga.gov. Illinois General Assembly. ციტირების თარიღი: 2011-03-16.
  72. [72]
    „Pluto's still the same Pluto“. Independent Newspapers. Associated Press. October 21, 2006. ციტირების თარიღი: 2011-11-29. ციტატა: „Mickey Mouse has a cute dog.“
  73. [73]
  74. [74]
    Minkel, J. R. (April 10, 2008). „Is Rekindling the Pluto Planet Debate a Good Idea?“. Scientific American. ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  75. [75]
    The Great Planet Debate: Science as Process. A Scientific Conference and Educator Workshop. gpd.jhuapl.edu. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory (2008-06-27). ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  76. [76]
    "Scientists Debate Planet Definition and Agree to Disagree", Planetary Science Institute press release of September 19, 2008, PSI.edu
  77. [77]
    Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto. International Astronomical Union (News Release – IAU0804) (June 11, 2008). ციტირების თარიღი: 2011-12-01.
  78. [78]
    "Plutoids Join the Solar Family", Discover Magazine, January 2009, p. 76
  79. [79]
    Science News, July 5, 2008, p. 7
  80. [80]
    Pluto to become most distant planet. JPL/NASA (1999-01-28). ციტირების თარიღი: 2011-01-16.
  81. [81]
    Sussman, Gerald Jay; Wisdom, Jack (1988). „Numerical evidence that the motion of Pluto is chaotic“. Science. 241 (4864): 433–437. Bibcode:1988Sci...241..433S. doi:10.1126/science.241.4864.433. PMID 17792606.
  82. [82]
    Wisdom, Jack; Holman, Matthew (1991). „Symplectic maps for the n-body problem“. Astronomical Journal. 102: 1528–1538. Bibcode:1991AJ....102.1528W. doi:10.1086/115978.
  83. [83]
    Wan, Xiao-Sheng; Huang, Tian-Yi; Innanen, Kim A. (2001). „The 1:1 Superresonance in Pluto's Motion“. The Astronomical Journal. 121 (2): 1155–1162. Bibcode:2001AJ....121.1155W. doi:10.1086/318733.
  84. [84]
    Hunter, Maxwell W. (2004). „Unmanned scientific exploration throughout the Solar System“. Space Science Reviews. 6 (5): 501. Bibcode:1967SSRv....6..601H. doi:10.1007/BF00168793.
  85. [85]
    Malhotra, Renu. (1997) Pluto's Orbit. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  86. [86]
    Williams, David R.. (17 November 2010) Planetary Fact Sheet – Metric. NASA Goddard Space Flight Center. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  87. [87]
    Alfvén, Hannes; Arrhenius, Gustaf. (1976) SP-345 Evolution of the Solar System. ციტირების თარიღი: 2007-03-28.
  88. [88]
    Williams, James G.; Benson, G. S. (1971). „Resonances in the Neptune-Pluto System“. Astronomical Journal. 76: 167. Bibcode:1971AJ.....76..167W. doi:10.1086/111100.
  89. [89]
  90. [90]
  91. [91]
    New Horizons Collects First Science on a Post-Pluto Object.
  92. [92]
    Faure, Gunter; Mensing, Teresa M. (2007). Pluto and Charon: The Odd Couple. Springer, გვ. 401–408. DOI:10.1007/978-1-4020-5544-7. ISBN 978-1-4020-5544-7.
  93. [93]
    Schombert, Jim; University of Oregon Astronomy 121 Lecture notes, Pluto Orientation diagram
  94. [94]
    Pluto Time. NASA Solar System Exploration. ციტირების თარიღი: July 13, 2015.
  95. [95]
    NASA Lets You Experience "Pluto Time" with New Custom Tool. NASA (June 5, 2015).
  96. [96]
    NOAA Solar Calculator. NOAA Earth System Research Laboratory Global Monitoring Division. ციტირების თარიღი: July 13, 2015.
  97. [97]
    Brown, Dwayne; Buckley, Michael; Stothoff, Maria. January 15, 2015 Release 15-011 – NASA's New Horizons Spacecraft Begins First Stages of Pluto Encounter. NASA (January 15, 2015). ციტირების თარიღი: January 15, 2015.
  98. [98]
    New Horizons. ციტირების თარიღი: 2016-05-15
  99. [99]
    Owen, Tobias C.; Roush, Ted L.; Cruikshank, Dale P.; et al. (1993). „Surface Ices and the Atmospheric Composition of Pluto“. Science. 261 (5122): 745–748. Bibcode:1993Sci...261..745O. doi:10.1126/science.261.5122.745. PMID 17757212.
  100. [100]
  101. [101]
    Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; et al. (2010). „Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: I. Monitoring global change and improved surface properties from light curves“. Astronomical Journal. 139 (3): 1117–1127. Bibcode:2010AJ....139.1117B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1117.
  102. [102]
    Buie, Marc W.. Pluto map information. ციტირების თარიღი: February 10, 2010.
  103. [103]
    Villard, Ray; Buie, Marc W.. (February 4, 2010) New Hubble Maps of Pluto Show Surface Changes. News Release Number: STScI-2010-06. ციტირების თარიღი: February 10, 2010.
  104. [104]
    Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; et al. (2010). „Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: II. Resolving changes on Pluto's surface and a map for Charon“. Astronomical Journal. 139 (3): 1128–1143. Bibcode:2010AJ....139.1128B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1128.
  105. [105]
    McKinnon, W. B.; Nimmo, F.; Wong, T.; Schenk, P. M.; White, O. L.; et al. (2016-06-01). „Convection in a volatile nitrogen-ice-rich layer drives Pluto’s geological vigour“. Nature. 534 (7605): 82–85. doi:10.1038/nature18289.
  106. [106]
    Trowbridge, A. J.; Melosh, H. J.; Steckloff, J. K.; Freed, A. M. (2016-06-01). „Vigorous convection as the explanation for Pluto’s polygonal terrain“. Nature. 534 (7605): 79–81. doi:10.1038/nature18016.
  107. [107]
    Lakdawalla, Emily. (2015-12-21) Pluto updates from AGU and DPS: Pretty pictures from a confusing world. The Planetary Society. ციტირების თარიღი: 2016-01-24
  108. [108]
    Umurhan, O.. (2016-01-08) Probing the Mysterious Glacial Flow on Pluto’s Frozen ‘Heart’. NASA. ციტირების თარიღი: 2016-01-24
  109. [109]
    Marchis, F.; Trilling, D. E. (2016-01-20). „The Surface Age of Sputnik Planum, Pluto, Must Be Less than 10 Million Years“. PLOS ONE. 11 (1): e0147386. arXiv:1601.02833. Bibcode:2016PLoSO..1147386T. doi:10.1371/journal.pone.0147386.
  110. ↑
    Hamilton, Calvin J.. (2006-02-12) Dwarf Planet Pluto. Views of the Solar System. ციტირების თარიღი: 2007-01-10.
  111. ↑
    Akwagyiram, Alexis (2005-08-02). „Farewell Pluto?“. BBC News. ციტირების თარიღი: 2006-03-05.
  112. ↑
    This month Pluto's apparent magnitude is m=14.1. Could we see it with an 11" reflector of focal length 3400 mm?. Singapore Science Centre (2002). დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 11, 2005. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  113. ↑
    Young, Eliot F.; Binzel, Richard P.; Crane, Keenan (2000). „A Two-Color Map of Pluto Based on Mutual Event Lightcurves“. Bulletin of the American Astronomical Society. AA(SwRI), AB(M.I.T.), AC (Boulder High School). 32: 1083. Bibcode:2000DPS....32.4601Y.
  114. ↑
    Buie, Marc W.; Tholen, David J.; Horne, Keith (1992). „Albedo maps of Pluto and Charon: Initial mutual event results“. Icarus. 97 (2): 221–227. Bibcode:1992Icar...97..211B. doi:10.1016/0019-1035(92)90129-U.
  115. ↑
    Buie, Marc W.. How the Pluto maps were made. ციტირების თარიღი: February 10, 2010.
  116. ↑
    Boyle, Alan (1999-02-11). „Pluto regains its place on the fringe“. MSNBC. ციტირების თარიღი: 2007-03-20.
  117. ↑
    doi:10.1016/j.icarus.2006.06.005
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  118. ↑
    Pluto. SolStation (2006). ციტირების თარიღი: 2007-03-28.
  119. ↑
    The Inside Story. pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory (2007). ციტირების თარიღი: 2014-02-15.
  120. ↑
    DLR Interior Structure of Planetary Bodies DLR Radius to Density The natural satellites of the giant outer planets...
  121. ↑
    Davies, John. (2001) Beyond Pluto (extract). Royal Observatory, Edinburgh. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  122. ↑
    Close, Laird M.; Merline, William J.; Tholen, David J.; et al. (2000). „Adaptive optics imaging of Pluto–Charon and the discovery of a moon around the Asteroid 45 Eugenia: the potential of adaptive optics in planetary astronomy“. Proceedings of the International Society for Optical Engineering. European Southern Observatory. 4007: 787–795. Bibcode:2000SPIE.4007..787C. doi:10.1117/12.390379.
  123. ↑
    Millis, Robert L.; Wasserman, Lawrence H.; Franz, Otto G.; et al. (1993). „Pluto's radius and atmosphere – Results from the entire 9 June 1988 occultation data set“. Icarus. 105 (2): 282. Bibcode:1993Icar..105..282M. doi:10.1006/icar.1993.1126.
  124. ↑
    Brown, Michael E.. (2010-11-22) How big is Pluto, anyway?. Mike Brown's Planets. ციტირების თარიღი: 2010-11-23. (Franck Marchis on 2010-11-08)
  125. ↑
    Young, Eliot F.; Binzel, Richard P. (1994). „A new determination of radii and limb parameters for Pluto and Charon from mutual event lightcurves“. Icarus. 108 (2): 219–224. Bibcode:1994Icar..108..219Y. doi:10.1006/icar.1994.1056.
  126. ↑
    Croswell, Ken. (1992) Nitrogen in Pluto's Atmosphere. ციტირების თარიღი: 2007-04-27.
  127. ↑
    Lellouch, Emmanuel; Sicardy, Bruno; de Bergh, Catherine; et al. (2009). „Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations“. Astronomy and Astrophysics. 495 (3): L17–L21. arXiv:0901.4882. Bibcode:2009A&A...495L..17L. doi:10.1051/0004-6361/200911633.
  128. ↑
    Than, Ker (2006). „Astronomers: Pluto colder than expected“. Space.com (via CNN.com). ციტირების თარიღი: 2011-11-30.
  129. ↑
    Lellouch, Emmanuel; Sicardy, Bruno; de Bergh, Catherine. (2009) Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations.
  130. ↑
    Marsden, Brian G. (1985-08-26). „Occultation by Pluto on 1985 August 19“. IAU Circular. 4097. ციტირების თარიღი: 2011-11-26.
  131. ↑
    Johnston, William Robert. (2006) The Atmospheres of Pluto and other trans-Neptunian objects. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  132. ↑
    Sicardy, Bruno; Widemann, Thomas; Lellouch, Emmanuel; et al. (2003-07-10). „Large changes in Pluto's atmosphere as revealed by recent stellar occultations“. Nature. Nature. 424 (6945): 168–70. Bibcode:2003Natur.424..168S. doi:10.1038/nature01766. PMID 12853950.
  133. ↑
    Pluto is undergoing global warming, researchers find. Massachusetts Institute of Technology (2002-10-09). ციტირების თარიღი: 2007-03-20.
  134. ↑
    Williams Scientists Contribute to New Finding About Pluto. Williams College (2003-07-09). ციტირების თარიღი: 2007-03-20.
  135. ↑
    Britt, Robert Roy. (2003) Puzzling Seasons and Signs of Wind Found on Pluto. Space.com. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.[მკვდარი ბმული]
  136. ↑
    Elliot, James L.; Person, Michael J.; Gulbis, Amanda A. S.; et al. (2006). „The Size of Pluto's Atmosphere As Revealed by the 2006 June 12 Occultation“. Bulletin of the American Astronomical Society. 38: 541. Bibcode:2006DPS....38.3102E.
  137. ↑
    Stern, S. Alan. (November 1, 2006) Making Old Horizons New. The PI's Perspective. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  138. ↑
    Gugliotta, Guy. (November 1, 2005) Possible New Moons for Pluto. Washington Post. ციტირების თარიღი: October 10, 2006.
  139. ↑
    NASA's Hubble Discovers Another Moon Around Pluto. NASA (July 20, 2011). ციტირების თარიღი: 2011-07-20.
  140. ↑
    Stern, S. Alan; Weaver, Harold A., Jr.; Steffl, Andrew J.; et al. (2006). „Characteristics and Origin of the Quadruple System at Pluto“. Nature. 439 (7079): 946–948. arXiv:astro-ph/0512599. Bibcode:2006Natur.439..946S. doi:10.1038/nature04548. PMID 16495992.
  141. ↑
    Steffl, Andrew J.; Stern, S. Alan (2007). „First Constraints on Rings in the Pluto System“. The Astronomical Journal. 133 (4): 1485–1489. arXiv:astro-ph/0608036. Bibcode:2007AJ....133.1485S. doi:10.1086/511770.
  142. ↑
    Richardson, Derek C.; Walsh, Kevin J. (2005). „Binary Minor Planets“. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 34 (1): 47–81. Bibcode:2006AREPS..34...47R. doi:10.1146/annurev.earth.32.101802.120208.
  143. ↑
    Sicardy, Bruno; Bellucci, Aurélie; Gendron, Éric; et al. (2006). „Charon's size and an upper limit on its atmosphere from a stellar occultation“. Nature. 439 (7072): 52–4. Bibcode:2006Natur.439...52S. doi:10.1038/nature04351. PMID 16397493.
  144. ↑
    Young, Leslie A.. (1997) The Once and Future Pluto. Southwest Research Institute, Boulder, Colorado. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  145. ↑
    Charon: An ice machine in the ultimate deep freeze. Gemini Observatory News Release (2007). ციტირების თარიღი: 2007-07-18.
  146. ↑
    Green, Daniel W. E. (2006-06-21). „Satellites of Pluto“. IAU Circular. 8723. ციტირების თარიღი: 2011-11-26.
  147. ↑
    Weaver, Harold A., Jr.; Stern, S. Alan; Mutchler, Max J.; et al. (2006). „Discovery of two new satellites of Pluto“. Nature. 439 (7079): 943–945. arXiv:astro-ph/0601018. Bibcode:2006Natur.439..943W. doi:10.1038/nature04547. PMID 16495991.
  148. ↑
    Pasachoff, Jay M.; Babcock, Bryce A.; Souza, Steven P.; et al. (2006). „A Search for Rings, Moons, or Debris in the Pluto System during the 2006 July 12 Occultation“. Bulletin of the American Astronomical Society. 38 (3): 523. Bibcode:2006DPS....38.2502P.
  149. ↑
    Ward, William R.; Canup, Robin M. (2006). „Forced Resonant Migration of Pluto's Outer Satellites by Charon“. Science. 313 (5790): 1107–1109. Bibcode:2006Sci...313.1107W. doi:10.1126/science.1127293. PMID 16825533.
  150. ↑
    Lakdawalla, Emily. (2011-07-20) A fourth moon for Pluto. Planetary Society weblog. The Planetary Society. ციტირების თარიღი: 2011-07-20.
  151. ↑
    Pluto's Orbit. pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory (2007). ციტირების თარიღი: 2014-02-15.
  152. ↑
    Colossal Cousin to a Comet?. pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. ციტირების თარიღი: 2014-02-15.
  153. ↑
    Tyson, Neil deGrasse. (1999) Pluto Is Not a Planet. The Planetary Society. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-09-27. ციტირების თარიღი: 2011-11-30.
  154. ↑
    Neptune's Moon Triton. The Planetary Society. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-12-10. ციტირების თარიღი: 2011-11-30.
  155. ↑
    Jewitt, David C.. (2004) The Plutinos. University of Hawaii. დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 19, 2007. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  156. ↑
    Hahn, Joseph M.. (2005) Neptune's Migration into a Stirred–Up Kuiper Belt: A Detailed Comparison of Simulations to Observations. Saint Mary's University. ციტირების თარიღი: 2008-03-05.
  157. ↑
    Levison, Harold F.; Morbidelli, Alessandro; Van Laerhoven, Christa; et al. (2007). „Origin of the Structure of the Kuiper Belt during a Dynamical Instability in the Orbits of Uranus and Neptune“. Icarus. 196 (1): 258. arXiv:0712.0553. Bibcode:2008Icar..196..258L. doi:10.1016/j.icarus.2007.11.035.
  158. ↑
    Malhotra, Renu (1995). „The Origin of Pluto's Orbit: Implications for the Solar System Beyond Neptune“. Astronomical Journal. 110: 420. arXiv:astro-ph/9504036. Bibcode:1995AJ....110..420M. doi:10.1086/117532.
  159. ↑
    Voyager Frequently Asked Questions. Jet Propulsion Laboratory (January 14, 2003). ციტირების თარიღი: 2006-09-08.
  160. ↑
    Sobel, Dava. (1993) The last world. Discover magazine. ციტირების თარიღი: 2007-04-13.
  161. ↑
    Williams, David R.. (2005) Pluto Kuiper Express. NASA Goddard Space Flight Center. ციტირების თარიღი: 2007-03-26.
  162. ↑
    Britt, Robert Roy. (2003) Pluto Mission a Go! Initial Funding Secured. space.com. ციტირების თარიღი: 2007-04-13.[მკვდარი ბმული]
  163. ↑
    Stern, S. Alan. (2006) Happy 100th Birthday, Clyde Tombaugh. Southwest Research Institute. ციტირების თარიღი: 2007-04-13.
  164. ↑
    New Horizons, Not Quite to Jupiter, Makes First Pluto Sighting. pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory (2006-11-28). ციტირების თარიღი: 2011-11-29.
  165. ↑
    Powell, James; Maise, George; Paniagua, John. (March 8–15, 2003) Pluto Orbiter/lander/sample return missions using the MITEE nuclear engine. 2003 IEEE Aerospace Conference. Ieeexplore.ieee.org. ციტირების თარიღი: 2011-11-22.
  166. ↑
    Brown, Michael E.; Trujillo, Chadwick A. (2004). „Direct Measurement of the Size of the Large Kuiper Belt Object (50000) Quaoar“. The Astronomical Journal. 127 (4): 2413–2417. Bibcode:2004AJ....127.2413B. doi:10.1086/382513.
  167. ↑
    Grundy, William M.; Noll, Keith S.; Stephens, Denise C. (2005). „Diverse Albedos of Small Trans-Neptunian Objects“. Icarus. Lowell Observatory, Space Telescope Science Institute. 176: 184. arXiv:astro-ph/0502229. Bibcode:2005Icar..176..184G. doi:10.1016/j.icarus.2005.01.007.
  168. ↑
    Stansberry, John; Grundy, William M.; Brown, Michael E.; et al. (2007). „Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope“. The Solar System Beyond Neptune: 161. arXiv:astro-ph/0702538v2. Bibcode:2008ssbn.book..161S.
  169. ↑
    HORIZONS Web-Interface for Pluto Barycenter (Major Body=9). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. ციტირების თარიღი: 2012-10-11. Select "Ephemeris Type: Elements", "Target Body: Pluto Barycenter" and "Center: @Sun".
  170. ↑
    Sheppard, Scott S.; Trujillo, Chadwick A.; Udalski, Andrzej; et al. (2011). „A Southern Sky and Galactic Plane Survey for Bright Kuiper Belt Objects“. Astronomical Journal. 142 (4). arXiv:1107.5309. Bibcode:2011AJ....142...98S. doi:10.1088/0004-6256/142/4/98.
  171. ↑
    Zalucha, Angela M.; Gulbis, Amanda A. S.; Zhu, Xun; et al. (2011). „An analysis of Pluto occultation light curves using an atmospheric radiative-conductive model“. Icarus. 211 (1). Bibcode:2011Icar..211..804Z. doi:10.1016/j.icarus.2010.08.018.
  • Croswell, Ken (1997). Planet Quest: The Epic Discovery of Alien Solar Systems. New York, NY: The Free Press. ISBN 978-0-684-83252-4.
  • Brown, Michael E. (2010). How I Killed Pluto and Why It Had It Coming. ISBN 0-385-53108-7.
  • Stern, S. Alan; Mitton, Jacqueline. Pluto and Charon: Ice Worlds on the Ragged Edge of the Solar System. Weinheim:Wiley-VCH (2005). ციტირების თარიღი: July 3, 2013.
Edit in WikipediaRevision historyRead in Wikipedia

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.

Chrome
Wikiwand for Chrome
Edge
Wikiwand for Edge
Firefox
Wikiwand for Firefox

ისტორია

ორბიტა და ბრუნვა

ბრუნვა

გეოლოგია

სქოლიო

Bibliography