St. Gallen (kantóna)

St. Gallen er þýskumælandi kantóna í sambandsríkinu Sviss. Höfuborgin heitir sömuleiðis St. Gallen.

St.Gallen

Höfuðstaður	Sankt Gallen
Flatarmál	2.026 km²
Mannfjöldi  – Þéttleiki	487'060 (2012) 240/km²
Sameinaðist Sviss	1803
Stytting	SG
Tungumál	Þýska
Vefsíða

Lega og lýsing

St. Gallen er sjötta stærsta kantóna Sviss með 2.026 km². Hún liggur norðaustast í landinu og umlykur tvíkantónurnar Appenzell Innerrhoden og Appenzell Ausserrhoden. Aðrar kantónur sem liggja að St. Gallen eru Glarus fyrir sunnan, Schwyz og Zürich fyrir vestan og Thurgau fyrir norðan. St. Gallen liggur einnig að Austurríki og Liechtenstein. Nyrst afmarkar Bodenvatn kantónuna, en þar eru vatnalandamæri að Þýskalandi. Rínarfljót myndar næstum því gervöll austurlandamæri kantónunnar. Íbúar eru rúmlega 460 þús talsins, sem gerir St. Gallen að fimmtu fjölmennustu kantónunni í Sviss. Höfuðborgin heitir einnig St. Gallen.

Skjaldarmerki

Skjaldarmerki St. Gallen sýnir fimm prik sem umkringja öxi. Bæði er hvítt, en bakgrunnur og bönd eru græn. Prikin og öxin eru rómversk að uppruna. Knippið allt er tákn dómsins. Hvíti liturinn er litur sakleysis og grænt er litur frelsis. Prikin eru eiginlega átta, þótt aðeins fimm þeirra séu sjáanlegar, og standa þær fyrir hin átta héruð sem St. Gallen samanstendur af. Merki þetta var formlega tekið upp 1803 er Napoleon stóð að stofnun Helvetíska lýðveldisins.

Orðsifjar

St. Gallen er nefnd eftir kristniboðanum heilögum Gallusi frá Írlandi, en hann stofnaði klaustur þar sem nú er borgin St. Gallen. Gallus er latína, en germanski rithátturinn er Sankt Gallen.

Söguágrip

St. Gallen er einstök kantóna að því leyti að svæðið var soðið saman af ólíkum héruðum, ólíkt því sem gerðist hjá flestum öðrum kantónum. Þegar sýnt þótti að Frakkar höfðu æ meiri áhrif á Sviss, lýstu nokkur héruð yfir sjálfstæði sínu, hvert um sig. Stærst þessara héraða var klausturríkið St. Gallen, sem hafði haft víðtæk yfirráð fyrir sunnan Bodenvatn í margar aldir. En 1798 hertók Napoleon Sviss og leysti þessi smáu ríki upp. Þau urðu að tveimur nýjum kantónum, ásamt hálfkantónunum Appenzell og Glarus, sem fengu heitin Säntis og Linth. Þessar tvær kantónur urðu skammlífar, því 1803 ásetti Napoleon sér að skeyta þessum kantónum í eina stóra kantónu. Svisslendingar fengu þó framgengt að tvíhéruðin Appenzell og Glarus fengu kantónustatus á ný, en afgangur svæðisins var settur saman í eina stóra kantónu, sem fékk heitið St. Gallen. Klaustrið St. Gallen missti við það öll yfirráð sín. Eftir fyrri ósigur Napoleons 1814 lá við að hin nýja kantóna leystist í sundur, enda mynduðust eigin sjálfstæðishreyfingar í hverju héraði. Þessu tókst þó að afstýra, en enn sem komið er er kantónan sundurslitin og án meginkjarna. Eftir júlíbyltinguna í Frakklandi 1830 fór óánægju- og uppreisnaralda yfir kantónuna, sem endaði með því að kantónan fékk nýja stjórnarskrá, sem íbúarnir samþykktu í mars 1831. Þrátt fyrir aukið lýðræði, áttu íbúar í erfiðleikum með að mynda eina heild, enda var spenna milli héraða, en einnig milli trúarbragða. Flestir eru kaþólskir, en stór minnihlutahópur eru mótmælendur. Það var ekki fyrr en með nýrri stjórnarskrá 1861 sem alvöru friður komst á innan kantónunnar, en hún kallast gjarnan friðarstjórnarskráin (Friedensverfassung). Sviss var hlutlaust ríki í heimstyrjöldinni fyrri. Við lok hennar 1918 sótti vestasta hérað Austurríkis, Vorarlberg, um inngöngu í Svissneska sambandið. Vorarlberg liggur við St. Gallen og skilur Rínarfljótið á milli. Kantónan St. Gallen studdi þessa umsókn mjög, en sigurvegarar styrjaldarinnar ákváðu 1919 að leyfa ekki þessa tilflutninga, enda hafði Sviss verið hlutlaust ríki og átti ekki að hljóta meira land. St. Gallen varð því áfram norðaustasta kantóna Sviss. Millistríðsárin voru einkennandi fyrir kreppuna miklu. Til marks um hana má nefna að 55 þús manns urðu atvinnulausir í vefnaðariðnaðinum í og í kringum borgina St. Gallen. Sviss var einnig hlutlaust í heimstyrjöldinni síðari, en margir flóttamenn lögðu leið sína til kantónunnar St. Gallen. Einnig eftir stríð, en þúsundir Ungverja flúðu þangað eftir misheppnaða byltingu þar 1956 og sömuleiðis Tékkar eftir vorið í Prag 1968. Flóttamenn voru velkomnir í fyrstu, enda næga vinnu að fá. En á níunda áratugnum snerist almenningsálitið gegn þeim. 2001 fékk kantónan nýja stjórnarskrá og 2003 var kantónunni skipt í átta kjördæmi.

Borgir

Stærstu borgir St. Gallen:

Röð	´Borg	Íbúar	Ath.
1	St. Gallen	72 þús	Höfuðborg kantónunnar
2	Rapperswil-Jona	26 þús
3	Wil	17 þús
4	Gossau	17 þús

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Kanton St. Gallen“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt júní 2011.