Merkantílismi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Merkantílismi eða kaupauðgisstefna er hagstjórnarstefna sem var ríkjandi í Evrópu frá sextándu öld til átjándu aldar. Hagfræðikenning merkantílismans byggist á því að efnahagsleg velferð ríkja felist í jákvæðum viðskiptajöfnuði og miklum forða gulls og silfurs. Kenningin gefur sér að heildarauður viðskipta sé óbreytanlegur, þannig að gróði eins merki óhjákvæmilega tap annars. Samkvæmt kenningunni er það hlutverk stjórnvalda að beita tollum og öðrum aðgerðum til að örva útflutning, en draga að sama skapi úr innflutningi.
Merkantílismi er efnahagsleg hlið pólitísks einveldis. Helstu talsmenn merkantílismans, Thomas Mun, Jean-Baptiste Colbert og Antonio Serra, notuðu samt hugtakið ekki sjálfir. Merkantílískir hagfræðingar litu líka aldrei svo á að þeir tilheyrðu eiginlegum skóla hagfræðikenninga.[1] Hugtakið var fyrst notað í þeim skilningi af Adam Smith árið 1776, þar sem hann leiddi það af latnesku orðunum mercari sem merkir „að eiga viðskipti“ og merx sem þýðir „varningur“. Hugtakið var í upphafi aðeins notað af gagnrýnendum kenningarinnar, en var fljótt tekið upp af sagnfræðingum sem sögulegt heiti stefnunnar.
Merkantílismi var ekki eiginlegur skóli í sama skilningi og aðrir skólar hagfræðinnar, eins og nýklassíski eða marxíski skólinn. Flestir merkantílískir hagfræðingar skrifuðu aðeins um afmörkuð efni, út frá mjög ólíkum forsendum og með afar ólíkri aðferðafræði. Margir voru starfsmenn einokunarfyrirtækja, svo sem Thomas Mun sem var stjórnandi í Breska Austur-Indíafélaginu, eða fjármálamenn í þjónustu konunga, eins og John Law. Framlög merkantílismans til hagfræðinnar eru margvísleg, en mikilvægastar eru þó kenningar um eðli peninga og utanríkisviðskipta.
Hefð er fyrir því að miða endalok tímabils merkantílisma í hagfræði við árið 1776 og útkomu bókar Adam Smith, Auðlegð þjóðanna.