![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Azerbaijan_%2528orthographic_projection%2529.svg/langis-640px-Azerbaijan_%2528orthographic_projection%2529.svg.png&w=640&q=50)
Aserbaísjan
From Wikipedia, the free encyclopedia
Aserbaísjan (aserska: Azərbaycan) er landlukt land á Kákasusskaga í Kákasusfjöllum við vestanvert Kaspíahaf á mörkum Evrópu og Asíu. Það á landamæri að Rússlandi í norðri, Georgíu í norðvestri, Armeníu í vestri, Íran í suðri og örstutt landamæri við Tyrkland.
Lýðveldið Aserbaísjan | |
Azərbaycan Respublikası | |
![]() |
![]() |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Azərbaycan marşı | |
![]() | |
Höfuðborg | Bakú |
Opinbert tungumál | aserska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Ilham Aliyev (İlham Əliyev) |
Forsætisráðherra | Ali Asadov (Əli Əsədov) |
Stofnun | |
• Lýðstjórnarlýðveldið Aserbaísjan | 28. maí 1918 |
• Sovétlýðveldið Aserbaísjan | 28. apríl 1920 |
• Sjálfstæði frá Sovétríkjunum | 18. október 1991 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
112. sæti 86.600 km² 1,6 |
Mannfjöldi • Samtals (2019) • Þéttleiki byggðar |
91. sæti 10.027.874 115/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
• Samtals | 189,050 millj. dala (72. sæti) |
• Á mann | 18.793 dalir (75. sæti) |
VÞL (2018) | ![]() |
Gjaldmiðill | aserskt manat |
Tímabelti | UTC+4 |
Þjóðarlén | .az |
Landsnúmer | +994 |
Lýðstjórnarlýðveldið Aserbaísjan lýsti yfir sjálfstæði árið 1918 og varð fyrsta lýðræðislega múslimaríki heims. Árið 1920 var ríkið innlimað í Sovétríkin sem Sovétlýðveldið Aserbaísjan. Nútímaríkið Aserbaísjan lýsti yfir sjálfstæði frá Sovétríkjunum 30. ágúst 1991, skömmu fyrir upplausn Sovétríkjanna. Í september 1991 klauf armenskur meirihluti íbúa Nagornó-Karabak sig frá Aserbaísjan og stofnaði Artsak-lýðveldið. Héraðið varð de facto sjálfstætt ríki í kjölfar Stríðsins um Nagornó-Karabak árið 1994. Artsak-lýðveldið naut takmarkaðrar alþjóðlegrar viðurkenningar og flest ríki litu svo á að það væri hérað innan Aserbaísjan. Árið 2023 lokaði Aserbaísjan aðflutningsleiðum að Artsak-lýðveldinu og hélt héraðinu þannig í herkví, án þess að rússneski herinn aðhefðist nokkuð. Stjórn Artsak-lýðveldisins ákvað í kjölfarið að hefja viðræður um innlimun héraðsins í Aserbaísjan. Þann 15. október var fáni Aserbaísjan dreginn að húni í Stepanakert.
Aserbaísjan er lýðveldi með forsetaræði. Það er aðili að Evrópuráðinu, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, Samstarfi í þágu friðar. Það er eitt af sex sjálfstæðum tyrkískum ríkjum og virkur þátttakandi í Tyrkíska ráðinu og TÜRKSOY. Aserbaísjan á í stjórnmálasambandi við 158 ríki og er aðili að 38 alþjóðasamtökum. Það er stofnaðili að GUAM-bandalaginu, Samveldi sjálfstæðra ríkja og Efnavopnastofnuninni. Aserbaísjan er líka aðili í Samtökum hlutlausra ríkja og er með áheyrnaraðild að Alþjóðaviðskiptastofnuninni.
Þrátt fyrir að 89% íbúa séu sjíamúslimar eru engin opinber trúarbrögð skilgreind í stjórnarskránni. Öll helstu stjórnmálaöfl landsins eru veraldlega sinnuð. Aserbaísjan er þróað land þar sem læsi er útbreitt og atvinnuleysi lítið. Á vísitölu um þróun lífsgæða er Aserbaísjan á svipuðum stað og mörg Austur-Evrópulönd. Hins vegar hefur valdaflokkurinn, Nýi Aserbaísjanflokkurinn, verið sakaður um gerræði og mannréttindabrot.
Olíu er að finna í Aserbaísjan ásamt jarðgasi. Í Bakú er að finna margar háar byggingar eins og Eldturninn, Fánastöngina miklu í Bakú og sjónvarpsturninn.