![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Armenia_%2528orthographic_projection%2529.svg/langis-640px-Armenia_%2528orthographic_projection%2529.svg.png&w=640&q=50)
Armenía
From Wikipedia, the free encyclopedia
Armenía (armenska: Հայաստան, umritað Hayastan) er landlukt land í sunnanverðum Kákasusfjöllum á milli Svartahafs og Kaspíahafs. Landið er í Evrasíu og er ýmist talið til Austur-Evrópu eða Vestur-Asíu. Það á landamæri að Tyrklandi í vestri, Georgíu í norðri, Aserbaísjan og Lýðveldinu Nagornó-Karabak í austri, og Íran og asersku útlendunni Naksjivan í suðri.
Lýðveldið Armenía | |
Հայաստանի Հանրապետություն Hayastani Hanrapetut’yun | |
![]() |
![]() |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Մեկ Ազգ, Մեկ Մշակույթ Mek Azg, Mek Mshakouyt („Ein þjóð, ein menning”) | |
Þjóðsöngur: Mer Hayrenik | |
![]() | |
Höfuðborg | Jerevan |
Opinbert tungumál | armenska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Vahagn Khatsjatúrjan (Վահագն Խաչատուրյան) |
Forsætisráðherra | Níkol Pasjínjan (Նիկոլ Փաշինյան) |
Stofnun | |
• Orontítar | 6. öld f.Kr. |
• Konungsríkið Armenía | 190 f.Kr. |
• Arsjakítar | 52-428 |
• Bagratítar | 885–1045 |
• Kilikíska Armenía | 1198–1375 |
• Fyrsta armenska lýðveldið | 28. maí 1918 |
• Sjálfstæði frá Sovétríkjunum | 21. september 1991 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
138. sæti 29.743 km² 4,7 |
Mannfjöldi • Samtals (2018) • Þéttleiki byggðar |
134. sæti 2.951.745 101,5/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
• Samtals | 32,893 millj. dala (127. sæti) |
• Á mann | 10.995 dalir (104. sæti) |
VÞL (2018) | ![]() |
Gjaldmiðill | dramm (AMD) |
Tímabelti | UTC+4 |
Þjóðarlén | .am |
Landsnúmer | +374 |
Armenía er lýðræðisríki sem á sér fornar rætur. Það rekur uppruna sinn til járnaldarríkisins Urartu sem var stofnað á 9. öld f.Kr. Á 6. öld f.Kr. tók Satrapsdæmið Armenía við af því. Fornaldarkonungsríkið Armenía náði hátindi sínum undir stjórn Tígranesar mikla á 1. öld f.Kr. og varð fyrsta land heims sem tók Kristni upp sem ríkistrúarbrögð seint á 3. öld eða snemma á 4. öld. Opinbera ártalið er 301. Snemma á 5. öld var þessu ríki skipt milli Austrómverska ríkisins og Sassanída. Bagratuni-ætt endurreisti konungsríkið á 9. öld. Ríkinu hnignaði vegna átaka við Austrómverska ríkið. Það leið undir lok árið 1045 og skömmu síðar gerðu Seljúktyrkir innrás. Armenskt furstadæmi og síðar Kilikíska konungsríkið Armenía voru stofnuð á strönd Svartahafs milli 11. og 14. aldar.
Heimaland Armena skiptist milli Tyrkjaveldis og Persaveldis næstu aldirnar. Á 19. öld lagði Rússneska keisaradæmið austurhluta þess undir sig en vesturhlutinn var enn undir stjórn Tyrkjaveldis. Í Fyrri heimsstyrjöld reyndu Tyrkir að útrýma Armenum í vesturhlutanum sem leiddi til þjóðarmorðsins á Armenum milli 1914 og 1923. Eftir Rússnesku byltinguna 1918 lýstu öll lönd Rússneska keisaradæmisins sem ekki voru rússnesk yfir sjálfstæði. Fyrsta armenska lýðveldið var þá stofnað. Árið 1920 varð það hluti af Sovétlýðveldinu Transkákasíu og varð stofnaðili að Sovétríkjunum 1922. Árið 1936 var sovétlýðveldið Transkákasía leyst upp og Sovétlýðveldið Armenía var stofnað. Sovétlýðveldið lýsti yfir sjálfstæði og stofnun lýðveldis þegar Sovétríkin leystust upp árið 1991.
Armenska postulakirkjan er þjóðkirkja Armeníu. Armenska kirkjan er elsta þjóðkirkja heims og helsta kirkjudeild landsins, þar sem 93% íbúa telja sig til hennar. Armenska stafrófið var búið til af Mesrop Mashtots árið 405.
Armenía er aðili að Evrasíska efnahagsbandalaginu, Evrópuráðinu og SSR. Frá 1991 til 2024 studdi Armenía sjálfstæði Artsak-lýðveldisins sem var de facto sjálfstætt ríki innan landamæra Aserbaísjan í héraðinu Nagornó-Karabak þar sem meirihluti íbúa voru Armenar. Eftir stríð milli Armeníu og Aserbaísjan árið 2020 náði Aserbaísjan að mestu stjórn í héraðinu á ný. Aserbaísjan leysti upp Artsak-lýðveldið í byrjun ársins 2024 og fjöldi armenskumælandi íbúa þess flúði til Armeníu í kjölfarið.