Tattao a Dayak

Ti Dayak wenno Dyak wenno Dayuh ket dagiti patneng atttao iti Borneo.^[3] Daytoy ket naalumaymay a termino para kadagiti sumurok a 200 nga agtataeng iti karayan ken turod a subgrupo ti etniko, a kangrunaan a mabirukan iti tengnga ken iti akin-abagatan nga uneg ti Borneo, iti tunggal maysa ket addaan iti bukod a dialekto, dagiti ugali, linlinteg, teritorio ken kultura, uray no dagiti pakaidumaan nga ugali ket nalaka mailasin. Ti sasao a Dayak ket naikategoriada a kas parte ti sasao nga Austronesio iti Asia. Dagiti Dayak ket animista idi iti pammati; nupay kasta, adu kadagiti nagbalin nga Islam ken manipud idi maika-19 a siglo adu kadagiti nagbalinen iti Kristianidad.^[4]

Tattao a Dayak

Ti sub-etniko a grupo ti tattao a Dayak, Iban wenno Baybay Dajak a lalaki ken babai iti tradisional a kawwes.
Dagup ti populasion
5.9 a riwriw
Dagiti rehion nga agraman kadagiti adu a populasion
Borneo:
Indonesia	3,219,626[1]
Laud a Kalimantan	1,531,989
Tengnga a Kalimantan	1,029,182
Daya a Kalimantan	351,437
Abagatan a Kalimantan	80,708
Jakarta	45,385
Laud a Java	45,233
Abagatan a Sulawesi	29,254
Banten	20,028
Daya a Java	14,741
Abagatan a Sumatra	11,329
Malaysia	di ammo
Sarawak	935,935
Brunei	30,000[2]
Sasao
Sasao a Dayak, Indones, Ingles, Malayo (Malayo Sarawak)
Relihion
Kristianidad, Kaharingan (Aglalaok a Hindu-Animismo) ken Islam

Pakasaritaan

Ti tattao a Dayak ti Borneo ket agtagikuada iti indihenio a pannakaibaga iti pakasaritaanda, kaaduan iti maisao a literatura,^[5] sangkapaset iti panagsurat iti papan turai (dagiti tarikaro a rehistro),^[6] ken sangkapaset kadagiti sapasap a panagsansanay iti kultural nga ugali.^[7] Kadagiti prominente a pannakaibaga iti taudan ti tattao a Dayak ket ti mitiko a a maisao nga epiko ti "Tetek Tahtum" babaen ti Ngaju Dayak iti Tengnga a Kalimantan; daytoy ket mangisarita a dagiti puonan ti tattao a Dayak ket nagtaud manipud kadagiti langit sakbay nga immalis manipud iti uneg ti daga aginggana kadagiti salog nga aplaya ti Borneo.^[8]

Ti nawaya nga estado ti Nansarunai, nga inpatakder babaen dagiti Ma'anyan Dayak sakbay ti maika-12 a siglo, ket nagrang-ay idiay akin-abagatan a Kalimantan.^[9] Nagsagaba ti pagarian kadagiti dua a panagraut manipud kadagiti puersa ti Majapahit a gapuanan ti pannakaapday ken pannakatnag iti pagarian babaen idi tawen ti 1389; dagiti panagraut ket ammo a kas dagiti Nansarunai Usak Jawa (a ti kayatna a sawen ket "ti pannakadadael ti Nansarunai babaen dagiti Habanes") kadagiti maisao a pannakaibaga ti tattao a Ma'anyan. Dagitoy a panagraut ket nakaiturongan ti migrasion dagiti Ma'anyan iti rehion ti Tengnga ken Abagatan a Borneo.

Dagiti kolonial a pannakaibaga ken dagiti reporta ti aktibidad dagiti Dayak idiay Borneo ket mangisalaysay iti naannad a naparang-ay nga ekonomia ken politikal a pannakaikabagian kadagiti sabali a komunidad ken ti pay maysa a makaanay a bagi iti panagsukisok ken panagadal a maipanggep iti pakasaritaan ti migrasion dagiti Dayak.^[10] Iti kangrunaan, nadokumentuan dagiti aramid dagiti Iban wenno dagiti Baybay Dayak kadagiti Baybay Abagatan a Tsina, gapu iti karanggasda ken agresibo a kultura iti pannakigubat kadagiti grupo nga agtataeng iti baybay ken dagiti rumrumsua nga interesado iti Akinlaud a panagtagilako kadagiti maika-18 ken maika-19 a siglo.^[11]

Etnisidad

Dagiti nadumaduma a pagtaengan ti indihenio a Malay ken Dayak iti Borneo ti Indonesia. A maigiddiat iti aplaya a Borneo a kaaduan a tinataengan babaen ti etniko a Malay ken tattao a Banjares, dagiti grupo a Dayak ket mabirukanda iti ad-adayo nga uneg ti Kalimantan. Malaksid a manipud iti Kalimantan, dagiti grupo ti Dayak ket mabirukan pay iti estado ti Malaysia iti Sarawak ken Brunei.

Ti termino a Dayak ket immuna idi nga inusar babaen dagiti Europeano a mangibagbaga kadagiti saan a Malay ken saan a Muslim nga agtataeng iti tengnga ken akin-abagatan a Borneo. Adda dagiti pito a nangruna a pannakabingbingay ti etniko dagiti Dayak segun kadagiti respetiboda a patneng a pagsasao:

• 1. Ngaju
• 2. Apo Kayan (parte dagiti sub-ethnikoda a grupo ket ammo a kas Orang Ulu a kakuyog dagiti basbassit a sub-etniko a grupo ti Dayak idiay Malaysia)
• 3. Iban wenno Hiban (Baybay Dayak)
• 4. Bidayuh (Daga Dayak) wenno Klemantan
• 5. Murut
• 6. Punan
• 7. Ot Danum

Babaen dagiti kangrunaan a pannakaidasig, adda dagiti sangadosena nga etniko ken dagiti ginasut a sub-etniko a pagtaengan iti isla ti Borneo. Adda dagiti sumurok a 50 nga etniko a grupo ti Dayak nga agsasao kadagiti nadumaduma pagsasao. Daytoy a dibersidad iti kultural ken linggusitiko ket maipada iti nakaro a dibersidad ken ti mainaig a tradisonal a pannakaammo iti Borneo.

Dagiti pagsasao

Dagiti Dayak ket saanda nga agsasao iti maymaysa a pagsasao, uray no dagiti laeng adda iti isla ti Borneo (Kalimantan) ti maikeddeng.^[12] Dagiti indihenio apagsasaoda ket maitagikua iti sapasap a pannakaidasig iti sasao a Malayo-Polinesio ken dagiti agdumaduma a grupo iti Borneao ken sasao a Sabahano (nmairaman ti Daga Dayak), ken ti sasao nga Ibaniko iti sanga a Malayiko.^[13][14] Kaaduan dagiti Dayak ita nga aldaw ket bilingual, iti pay maipatinayon iti patnenng a pagsasaoda, nalaingda pay iti Malayo wenno Indones, depende iti nagtaudanda a pagilian.

Adu kadagiti pagsasao ti Borneo ket endemiko (ti kayatn a asawen ket saanda a naisasao iti ania man a lugar). Daytoy ket nakarkulo nga adda dagiti agrup a 170 a pagsasao ken dialekto ti naisasao iti isla babaen laeng dagiti bassit a gasut a tattao, isu a makaited daytoy iti nakaro a riesgo iti masakbayan dagita a pagsasao ken ti mainaig a tawid.

Dagiti nagibasaran

1. Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama dan Bahasa Sehari-hari Penduduk Indonesia Hasil Sensus Penduduk 2010 [Citizenship, Ethnicity, Religion and Language Everyday, Indonesian Population Census 2010] (iti Indones). Indonesian Central Bureau of Statistics. 2011. ISBN 978-979-064-417-5.
2. "East & Southeast Asia: Brunei". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-07-21. Naala idi 3 Disiembre 2016.
3. "Report for ISO 639 code: day". Ethnologue: Countries of the World. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 1 Oktubre 2007.
4. Chalmers, Ian (2006). "The Dynamics of Conversion: the Islamisation of the Dayak peoples of Central Kalimantan" (PDF). Asian Studies Association of Australia. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 7 Marso 2014. Naala idi 3 Disiembre 2016.
5. Osup, Chemaline Anak (2006). "Puisi Rakyat Iban – Satu Analisis: Bentuk Dan Fungsi" [Iban Folk Poetry – An Analysis: Form and Function] (PDF). University of Science, Malaysia (iti Indones).
6. "Use of Papan Turai by Iban". Ibanology (iti Indones). 29 Mayo 2013. Naala idi 3 Disiembre 2016.
7. Mawar, Gregory Nyanggau (21 Hunio 2006). "Gawai". Iban Cultural Heritage. Naala idi 3 Disiembre 2016.
8. "Tetek Tatum Asal Mula Suku Daya". Blog Informasi Dayak Borneo (iti Indones). 2 Abril 2014. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-01-19. Naala idi 2018-09-24.
9. "Kerajaan Nan SMa'anyan Dayakarunai". Melayu Online (iti Indones). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-08-06. Naala idi 2018-09-24.
10. "Iban Migration – Peturun Iban". Iban Cultural Heritage. 26 Marso 2007. Naala idi 3 Disiembre 2016.
11. "The Orang Kaya Pemancha Dana "Bayang" of Padeh". Ibanology. 27 Hunio 2013. Naala idi 3 Disiembre 2016.
12. Avé, J. B. (1972). "Kalimantan Dyaks". Iti LeBar, Frank M. (ed.). Ethnic Groups of Insular Southeast Asia, Volume 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press. pp. 185–187. ISBN 978-0-87536-403-2.
13. Adelaar, K. Alexander (1995). Bellwood, Peter; Fox. James J.; Tryon, Darrell (dagiti ed.). "Borneo as a cross-roads for comparative Austronesian linguistics" (PDF). The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives (online nga ed.). Canberra, Australia: Department of Anthropology, The Australian National University: 81–102. ISBN 1-920942-85-8. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 29 Hunio 2014.
14. See the language list at "Borneo Languages: Languages of Kalimantan, Indonesia and East Malaysia". Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 9 Pebrero 2012.

Adu pay a mabasbasa

• Victor T King, Essays on Bornean Societies (Hull/Oxford, 1978).
• Benedict Sandin, The Sea-Dayaks of Borneo before White Rajah Rule (London 1967).
• Eric Hansen, Stranger in the Forest: On Foot Across Borneo, (Penguin, 1988), ISBN 0-375-72495-8.
• Hans Scharer, Ngaju Religion: The Conception of God among a South Borneo People; translated by Rodney Needham (The Hague: Martinus Nijhoff, 1963).
• Norma Youngberg, The Queen's Gold (TEACH Services, 2000)
• Judith M. Heimann, The Airmen and the Headhunters: A True Story of Lost Soldiers, Heroic Tribesmen and the Unlikeliest Rescue of World War II, (Harcourt, 2007), ISBN 978-0-15-101434-7
• Jean Yves Domalain, Panjamon: I Was a Headhunter, (Publisher: William Morrow, January 1973), ISBN 0-688-00143-2, ISBN 978-0-688-00143-8
• Peter Goullart, River of the White Lily, (London, John Murray, 1965), ISBN 0-7195-0542-9
• Raymond Corbey. Of jars and gongs: Two keys to Ot Danum Dayak cosmology (Leiden: Zwartenkot Art Books 2016)
• Syamsuddin Haris. Desentralisasi dan otonomi daerah: desentralisasi, demokratisasi & akuntabilitas pemerintahan daerah (Yayasan Obor Indonesia, 2005 )

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Tattao a Dayak iti Wikimedia Commons