Sasao a Filipino

Saan nga iyallilaw iti Pagsasao a Filipino wenno Dagiti pagsasao ti Filipinas.

Iti lingguistika, ti sasao a Filipino ket ti insingasing idi 1991 babaen ni Robert Blust nga amin dagiti pagsasao ti Filipinas ken akin-amianan a Sulawesi—malaksid ti Sama–Bajaw (sasao dagiti "Dagiti Sitano ti Baybay") ken dagiti sumagmamano a pagsasao ti Palawan—ket mangporma ti subpamilia ti sasao nga Austronesio. Urayno ti Filipinas ket asideg iti sentro ti Austronesio a panagpadakkel manipud iti Formosa, adda laeng bassit a linguistiko a pagdumadumaan dagiti agarup a 150 a pagsasao ti Filipinas, a mangisingasing a ti nasapsapa a dibersidad ket napunasen babaen ti pannakaiwaras ti puonan ti moderno a sasao a Filipino.^[1][2] Ti sasao a Filipino ket mangbukel ti kaduogan a saan a sasao a Formosano iti pamilia ti pagsasao nga Austronesio, nga agraman kadagiti nadumaduma a pagsasao a mangpreserba ti proto-Austronesio a schwa ken asonante ti d–r a napukaw iti sasao a Sunda–Sulawesi.

Filipino
Heograpiko a pannakaiwarwaras	Filipinas Akin-amianan a Sulawesi, Indonesia Akindaya a Sabah, Malaysia Isla ti Orkidia, Taiwan
Lingguistika a pannakaidasig	Austronesio Malayo-Polinesio Sasao a Borneo-Filipino Filipino
Pannakabingbingay	Akin-amianan Tengnga Akin-abagatan ?Gorontalo–Mongondow ?Sama–Bajaw ?Minahasan ?Sangiriko
ISO 639-2 / 5	phi
Glottolog	Awan grea1284  (Greater Central Philippine)
Ti sasao a Filipino, segun kada Adelaar ken Himmelmann (2005)

Pannakaidasig

Manipud iti agarup nga amianan agingga iti abagatan, da Adelaar ken Himmelmann (2005) ket bingayenda dagiti sasao a Filipino kadagiti sumaganad a grupo:

• Sasao nga Akin-amianan a Filipino
  • Sasao a Bataniko (dagiti 4 a pagsasao iti pagbaetan ti Luzon ken Formosa)
  • Sasao nga Akin-amianan a Luzon (dagiti 40 a pagsasao, mairaman ti Ilokano)
  • Sasao a Tengnga a Luzon (dagiti 5 a pagsasao, mairaman ti Kapampangan)
  • Sasao nga Akin-amianan a Mindoro (wenno Amianan a Mangyan; dagiti 3 a pagsasao)
• Sasao a Kalatakan a Tengnga a Filipino
  • Sasao nga Akin-abagatan a Mindoro (dagiti 3 a pagsasao)
  • Sasao a Tengnga a Filipino (dagiti 40 a pagsasao, mairaman ti Tagalog ken Cebuano)
  • Sasao a Palawan (dagiti 3 a pagsasao)
  • Sasao a Mindanao (dagiti 20 a pagsasao)
  • Sasao a Gorontalo–Mongondow (dagiti 9 a pagsasao ti Gorontalo ken Amianan a Sulawesi)
• Sasao a Kalamian (dagiti 2 a pagsasao ti akin-amianan a Palawan)
• Sasao nga Abagatan a Mindanao (dagiti 5 a pagsasao)
• Sasao a Sangiriko (dagiti 4 a pagsasao ti Sangir ken Is-isla Talaud)
• Sasao a Minahasan (dagiti 5 a pagsasao ti Amianan a Sulawesi)

Iti pay maipatinayon, dagiti pagsasao ti Umiray Dumaget, Manide ken Inagta Alabat ket saanda a naidasig iti kaunegan ti pamilia ti sasao a Filipino.

Panangiyasping iti bokabulario

Ti tsart ti panangiyasping a pagbaetan dagiti nadumaduma a sasao a Filipino manipud iti amianan agingga iti abagatan nga umuna ti Proto-Austronesio para iti panangiyasping.

Ilokano	maysa	dua	tallo	uppat	tao	balay	aso	niog	aldaw	baro	sitayo	ania	apoy	ken
Proto-Austronesio	isa	duSa	telu	Sepat	Cau	Rumaq	asu	niuR	qalejaw	baqeRu	i-kita	n-anu	apuy
Tao	ása	dóa (raroa)	tílo (tatlo)	apat (ápat)	tao	vahay	chito	niyoy	araw	vayo	yaten	ango	apoy
Ibatan	asa	dadowa	tatdo	apat	tao	vahay	chito	niyoy	araw	va-yo	yaten	ango	apoy
Ibanag	tadday	dua	tallu	appa'	tolay	balay	kitu	niuk	aggaw	bagu	sittam	anni	afi
Gaddang	antet	addwa	tallo	appat	tolay	balay	atu	ayog	aw	bawu	ikkanetam	sanenay	afuy
Pangasinan	sakey	dua, duara	talo, talora	apat, apatira	too	abong	aso	niyog	ageo	balo	sikatayo	anto	pool
Kapampangan	métung	adwâ	atlû	ápat	táu	balé	ásu	ngúngut	aldô	báyu	íkatamu	nánu	api
Tagalog	isa	dalawa	tatlo	apat	tao	bahay	aso	niyog	araw	bago	tayo	ano	apoy	at
Bikol Sentral	saro	duwa	tulo	upat	tawo	harong	ayam	niyog	adlaw	ba-go	kita	ano	kalayo
Bikol Rinconada	əsad	darwā	tolō	əpat	tawō	baləy	ayam	noyog	aldəw	bāgo	kitā	onō	kalayō
Waraywaray	usa / sayo	duha	tulo	upat	tawo	balay	ayam/ido	lubi	adlaw	bag-o	kita	ano	kalayo
Romblomanon	isa	duha	tuyo	upat	tawo	bayay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita	ano	kalayo
Asi	usa	ruha	tuyo	upat	tawo	bayay	iro	nidog	adlaw	bag-o	kita	ni-o	kayado
Onhan	isya	darwa	tatlo	ap-at	tawo	balay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita	ano	kalayo
Aklanon	isaea	daywa	tatlo	ap-at	tawo	baeay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita	ano	kaeayo
Kinaray-a	sara	darwa	tatlo	apat	taho	balay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita, tatən	ano	kalayo
Hiligaynon	isa	duha	tatlo	apat	tawo	balay	ido	lubi	adlaw	bag-o	kita, taton	ano	kalayo
Cebuano	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	iro	lubi	adlaw	bag-o	kita	unsa	kalayo	ug
Maranao	isa	dowa	t'lo	phat	taw	walay	aso	neyog	gawi'e	bago	tano	tonaa	apoy
Tboli	sotu	lewu	tlu	fat	tau	gunu	ohu	lefo	kdaw	lomi	tekuy	tedu	ofih
Tausug	hambuuk	duwa	tu	upat	tau	bay	iru'	niyug	adlaw	ba-gu	kitaniyu	unu	kayu
Mongondow	inta'	dua	tolu	opat	intau	baloi	ungku'	cekut	singgai	mo-bagu	kita	onda	tulu'
Gorontalo	tuwewu	duluwo	totolu	wopato	tawu	bele	'apula	sekat	dulahu	bohu	'ito	wolo	tulu
Tombulu (Minahasa)	esa	zua (rua)	telu	epat	tou	walé	asu	po'po'	endo	weru	kai, kita	apa	api

Dagiti pagsasao ti Negrito ti Filipinas

Dagiti tattao a Negrito ti Filipinas ket agsasaoda kadagiti nadumaduma pagsasao. Addaanda iti ad-adu a pannakaipada kadagiti kaarruba a pagsasao ngem iti tunggal maysa kaniada, ken nailista laeng ditoy a kas maysa a katulong iti pananginagan.

Lobel (2013)

Ni Lobel (2013)^[3] ket ilistana dagiti sumaganad nga etnolingguistiko a grupo ti Nangisit a Filipino (kas dagiti Negrito ti Filipinas).

Akin-amianan a Luzon

• Umiray Dumaget
• Remontado Dumagat
• Alta, Akin-amianan
• Alta, Akin-abagatan
• Arta
• Agta ti Casiguran
• Agta ti Nagtipunan
• Agta ti Dinapigue
• Agta ti Tengnga a Cagayan
• Pahanan (Agta)
• Agta ti Dupaningan
• Atta (dagiti 3-4 a pagsasao)

(Ni Lobel (2010)^[4] ket ilistana dagiti sumaganad a pagsasao a Negrito a naisasao idiay akindaya nga aplaya ti Isla ti Luzon, nailista manipud iti amianan angingga iti abagatan.)

• Agta ti Dupaningan (sanga ti Akin-amianan a Luzon)
• Agta ti Pahanan
• Agta ti Casiguran
• Umiray Dumaget
• Agta Remontado
• Inagta Alabat
• Manide (di naidasig)
• Inagta Partido
• Inagta Rinconada

Iti pay maipatinayon, da Robinson ken Lobel (2013)^[5] ket isuppiatda a ti Agta ti Dupaningan, Agta ti Pahanan, Agta ti Casiguran, Agta ti Nagtipunan, Agta ti Dinapigue, ken ti Paranan ket saan a tagikua ti sanga ti Akin-amianan a Kordiliera, ngem imbes ket a ti baro a sanga a tinawtawaganda iti Akin-amianan a daya a Luzon, nga inkeddengda a kangrunaan a sanga ti grupo ti Akin-amianan a Luzon (Kordiliera).

Banbantay ti Zambales

• Ayta Mag-indi
• Ayta Mag-anchi
• Ayta Abellen
• Ayta Ambala
• Ayta Bataan (aka Ayta Magbukun)

Akin-abagatan a Luzon

• Inagta Rinconada
• Inagta Partido
• Manide
• Inagta Alabat (ken Inagta Lopez)

Akin-abagatan a Filipinas

• Inata (mabalin a dagiti 2 a dialekto)
• Inati (Inete) (dagiti 2 a dialekto?)
• Mamanwa
• Batak (dagiti 5-8 a dialekto)
• Iraya (Mangyan)
• Ata/Tigwa/Matigsalug Manobo

Dagiti karuay nga awanen

• Agta ti Bantay Iraya (AKA Daya a Danaw Buhi Agta)
• Inagta Alabat
• Agta ti Dicamay: naisasao idiay Karayan Dicamay idiay akinlaud a bangir ti Sierra Madre idiay asideg ti Jones, Isabela; naireporta a pinaawan dagiti nagtataeng nga Ilokano idi baetan ti 1957 ken 1974 (Headland 2003:7)
• Villa Viciosa Agta

Reid (1994)

Ni Reid (1994) ket ilistana dagiti sumaganad a pagsasao a Negrito.^[6]

• Amianan nga Agta
• Arta – dagiti 12 a nabati nga agsasao idiay Aglipay, Quirino, idi 1990
• Alta
  • Amianan nga Alta – naisasao idiay Aurora
  • Abagatan nga Alta (Kabuluen) – naisasao kadagiti probinsia ti Nueva Ecija ken Bulacan
• Sentral Agta – naisasao idiay akindaya a Luzon; mairaman ti Umiray
• Abagatan nga Agta
  • Camarines Norte
  • Camarines Sur
• Sinauna
• Ayta – dagiti 6 a nadumaduma a pagsasao a naisasao idiay Banbantay ti Zambales segun kenni Wimbel (1986):^[7]
  • Abelen
  • Aberlen
  • Magganchi
  • Maggindi
  • Ambala
  • Magbeken Ayta

Dagiti dadduma pay a pagsasao dagiti Negrito ti Filipinas

• Ata Manobo – naisasao idiay Mansalinao, Davao
• Batak – naisasao idiay Palawan
• Inati
• Mamanwa – naisasao idiay Agusan

Ti Ethnologue ket manginayon iti awanen ken di naidasig a Katabaga iti Akin-abagatan a Luzon.

Kitaen pay

• Taga-ugma a sinursuratan a Filipino
• Ortograpia a Filipino
• Alpabeto a Filipino
• Alpabeto nga Abakada
• Pagsasao a Filipino
• Komisyon sa Wikang Filipino
• Literatura ti Filipinas
• Dagiti pagsasao ti Filipinas

Dagiti nagibasaran

1. Adelaar & Himmelmann 2005)
2. Ti ad-adu nga agdumaduma a kita ti Filipino ket mabirukan iti Borneo.
3. Lobel, Jason William. 2013. Philippine and North Bornean languages: issues in description, subgrouping, and reconstruction. Ph.D. dissertation. Manoa: University of Hawai'i at Manoa.
4. Lobel, Jason William. 2010. Manide: An Undescribed Philippine Language. Oceanic Linguistics, Vol. 49, no. 2.
5. Robinson, Laura C. and Jason William Lobel (2013). "The Northeastern Luzon Subgroup of Philippine Languages." Oceanic Linguistics 52.1 (2013): 125-168.
6. Reid, Lawrence A. 1994. Possible Non-Austronesian Lexical Elements in Philippine Negrito Languages. Oceanic Linguistics, Vol. 33, No. 1 (Hun. 1994), pp. 37-72.
7. Wimbish, John. 1986. The languages of the Zambales mountains: a Philippine lexicostatistic study. In Work Papers of the Summer Institute of Linguistics, University of North Dakota Session, vol. 30:133-142.

• Fay Wouk and Malcolm Ross (ed.), The history and typology of western Austronesian voice systems. Australian National University, 2002.
• K. Alexander Adelaar and Nikolaus Himmelmann, The Austronesian languages of Asia and Madagascar. Routledge, 2005.
• Austronesian Basic Vocabulary Database, 2008.

Dagiti silpo ti ruar

• Dagiti komparatibo a bokabulario ti Filipinas ken dagiti sabali a pagsasao ti nga Austronesio (Wiktionary)