Costa Rica

Ti Costa Rica (kaibuksilanna ket "nabaknang nga aplaya" iti Espaniol), opisial a ti Republika ti Costa Rica (Espaniol: Costa Rica wenno República de Costa Rica, panangibalikas: [reˈpuβlika ðe ˈkosta ˈrika]), ket pagilian idiay tengnga nga Amerika, a bineddengan babaen ti Nicaragua iti amianan, ti Panama iti abagatan a daya, ti Taaw Pasipiko iti laud, ken ti Baybay Karibe iti daya.

Republika ti Costa Rica República de Costa Rica
Wagayway Eskudo
Nailian a kanta: "Noble patria, tu hermosa bandera" (Espaniol) "Natakneng a pagilian, napintas a wagaywaymo"
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	San José 9°56′N 84°5′W
Opisial a sasao	Espaniol
Mabigbig a rehional a sasao	Mekatelyu Bribri Patois
Grupgrupo ti etniko (2011[1])	65.8% Puraw / Kastiso 13.65% Mestiso 9.03% Dagiti imigrante 6.72% Mulato 2.40% Amerindiano 1.03% Nangisit 0.21% Asiano 0.88% dadduma pay
Relihion	Katolisismo (Kristiano)
Nagan dagiti umili	Taga-Costa Rica Tico
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	Laura Chinchilla
• Presidente-elecktado	Luis Guillermo Solís
Lehislatura	Lehislatibo nga Asemblia
Nairangarang ti wayawaya
• manipud iti Espania	Septiembre 15, 1821
• manipud iti Mehikoa	Hulio 1, 1823
• manipud iti Dagiti Nagkaykaysa a Probinsia ti Tengnga nga Amerika	Marso 21, 1847
• Binigbig babaen ti Espania	Mayo 10, 1850
• Batay-linteg	Nobiembre 7, 1949[2]
Kalawa
• Dagup	51,100 km2 (19,700 sq mi) (Maika-128)
• Danum (%)	0.7
Populasion
• Senso idi 2011	4.586.353[3]
• Densidad	84[3]/km2 (217.6/sq mi) (Maika-107)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2013
• Dagup	$61.427 bilion[4]
• Tunggal maysa a tao	$12,874[4]
GDP (nominal)	Karkulo idi 2013
• Dagup	$48.505 bilion[4]
• Tunggal maysa a tao	$10,166[4]
Gini (2009)	50.7[5] nangato
HDI (2012)	0.773[6] nangato · Maika-62
Kuarta	Kolon ti Costa Rica (CRC)
Sona ti oras	UTC−6 (CST)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+506
Kodigo ti ISO 3166	CR
TLD ti internet	.cr
Umuna nga Imperio ti Mehiko.

Ti Costa Rica ket narasay idi a natagtagitao babaen dagitiindihenio a tattao sakbay a tinurayan dagiti Kastila idi maika-16 a siglo. Idi ket maysa a napanglaw ken naisalsalumina a kolonia, ken manipud idi nagbalinen a nawaya manipud idi maika-18 a siglo, ti Costa Rica ket nagbalinen kadagiti maysa a katalinaayan, kabaknangan, ken progresibo a pagpagilian iti Latin nga Amerika. Permanente a winaswasna ti buyotna babaen ti batay-linteg idi 1949, ken nagbalin nga isu ti immuna ken maysa kadagiti naturay a pagpagilian nga awanan iti sitatakder a buyot.^[7][8][9] Daytoy ket naibatay iti batay-linteg a republika, daytoy laeng ti pagilian ti Latin nga Amerika a demokrasia manipud idi 1950 wenno nasapsapa.^[10] Ti Costa Rica ket kankanayon a nairangranggo a kas dagiti kangatuan ti pannakairanggona a pagilian iti Latin nga Amerika iti Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan (HDI),ken naipuesto a maika-62 iti lubong manipud idi 2012.

Isu daytoy ket agpayso met, idi 2010 ti Costa Rica ket dinakamat idi babaen ti Programa ti Panarang-ay ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNDP) a kas nakagun-od ti ti nangatngato unay a panagrag-ay ti nagtagitaon ngem ti ania man a pagilian iti kapada nga agpang ti matgedan,^[11] bayat nga idi 2011, ti UNDP ket inkeddengna pay a kas nasayaat nga agob-obra iti panagtalinaay iti enbironmento, nga adaan iti nasaysayaat a rekord iti panagrang-ay ti nagtagitaoan ken inekualidad ngem ti kalalainganna iti bukod a rehion.

Ti Costa Rica ket ammo para kadagiti progresibo nga annuroten iti enbironmento, nga is-isu laeng ti pagilian a nakagun-od kadagiti amin a lima a kriteria a naipatakder a mangrukod ti panagtalinaay ti enbironmento.^[12] Daytoy ket nairanggo a maikalima iti lubong, ken ti umuna iti Kaamerikaan, kadagiti termino iti Environmental Performance Index idi 2012.^[13] Idi 2007, ti gobierno ti Costa Rica ket nangirangarang kadagiti plano tapno ti Costa Rica ket agbalinto ti umuna a karbon neutral a pagilian intono 2021.^[14][15][16] Ti Pundasion ti Baro nga Ekonomika (NEF) ket inranggona nga umuna ti Costa Rica iti Happy Planet Index idi 2009, ken idi manen 2012.^[17][18] Ti NEF ket inranggona pay ti Costa Rica idi 2009 a kas ti kaberdian a pagilian iti lubong.^[19] Idi 2012, ti Costa Rica ket nagbalin nga isu ti immuna a pagilian iti Latin nga Amerika ti nangiparit ti pagliwliwaaan a panaganup kalpasan idi inaprobaran ti lehislatura ti pagilian ti nadayeg a bilin babaen ti adu a paggiddiatan.^[20][21]

Dagiti nagibasaran

1. "Censo Nacional 2011". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-03-27. Naala idi 2014-04-15.
2. Central Intelligence Agency (2011). "Costa Rica". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-05-13. Naala idi 2011-10-04.
3. El Financiero (2013-03-20). "Costa Rica tiene 4,6 millones de habitantes, según corrección del Censo 2011" (iti Espaniol). El Financiero, Costa Rica. Naala idi 2013-05-23.
4. "Costa Rica". Internasional a Pundo ti Panguartaan. Naala idi 2014-03-16.
5. "Gini Idex". World Bank. Naala idi 2011-03-02.
6. UNDP Human Development Report 2012. "Costa Rica – Country Profile: Human Development Indicators". UNDP. Naala idi 2013-03-15.
7. El Espíritu del 48. "Abolición del Ejército" (iti Espaniol). Naala idi 2008-03-09.
8. "Costa Rica". World Desk Reference. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-02-11. Naala idi 2009-06-09.
9. "Costa Rica". Uppsala University. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-05-10. Naala idi 2009-06-09.
10. "Costa Rica's new president: Thriller for Chinchilla". The Economist. 2010-02-11. Naala idi 2010-02-16.
11. UNDP Human Development Report 2010. Table 1: Human development index 2010 and its components (PDF). pp. 5, 49, 144. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2010-11-08. Naala idi 2010-11-06.
12. UNDP Human Development Report 2011. "Table 1: Human Development Index and its components" (PDF). UNDP. Naala idi 2011-11-03. pp. 4, 42 (see Table 2.4 and Box 2.10) and 128.
13. Yale Center for Environmental Law & Policy / Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. "2010 EPI Rankings". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-06-05. Naala idi 2012-01-25. {{cite web}}: Addaan iti sapasap a nagan ti |author= (tulong)
14. John Burnett (2008-02-18). "Costa Rica Aims to Be a Carbon-Neutral Nation". National Public Radio (NPR.org). Naala idi 2009-04-27.
15. Alana Herro (2007-03-12). "Costa Rica Aims to Become First "Carbon Neutral" Country". Worldwatch Institute. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-03-26. Naala idi 2009-04-27.
16. Alejandro Vargas (2007-02-21). "País quiere ser primera nación con balance neutro de carbono" (iti Espaniol). La Nación. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-02-16. Naala idi 2009-04-27.
17. Irene Rodríguez (2012-06-14). "Costa Rica es nuevamente el país más feliz del mundo, según índice 'Happy Planet'" [Costa Rica once again the happiest nation of the world, according to the Happy Planet Index]. La Nación (iti Espaniol). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-05-04. Naala idi 2012-06-14.
18. Fiona Harvey (2012-06-14). "UK citizens better off than EU counterparts, says happiness index". The Guardian. Naala idi 2012-06-14.
19. Ashley Seager (2008-07-04). "Costa Rica is the world's happiest and greenest country in the world". London: The Guardian. Naala idi 2009-07-04.
20. Ti Costa Rica ket nangiyasentar a mangiparit iti panaganup, ti umuna iti Kaamerikaan^{[permanente a natay a silpo]}. The Raw Story (2012-10-03). Naala idi 2013-08-16.
21. Costa Rica se convierte en primer país del continente en prohibir la cacería deportiva – Diario Digital Nuestro País. Elpais.cr. Naala idi 2013-08-16.

Adu pay a mabasbasa

• Blake, Beatrice. "The New Key to Costa Rica" Berkeley, California: Ulysses Press, 2009.
• Edelman, Marc. Peasants Against Globalization: Rural Social Movements in Costa Rica Stanford: Stanford University Press, 1999.
• Huhn, Sebastian: Contested Cornerstones of Nonviolent National Self-Perception in Costa Rica: A Historical Approach Naiyarkibo 2011-05-14 iti Wayback Machine, 2009.
• Keller, Marius; Niestroy, Ingeborg; García Schmidt, Armando; Esche, Andreas. "Costa Rica: Pioneering Sustainability"^{[permanente a natay a silpo]}. Excerpt (pp. 81–102) from Bertelsmann Stiftung (ed.). Winning Strategies for a Sustainable Future. Gütersloh, Germany: Verlag Bertelsmann Stiftung, 2013.
• Lara, Sylvia Lara, Tom Barry, and Peter Simonson. Inside Costa Rica: The Essential Guide to Its Politics, Economy, Society and Environment London: Latin America Bureau, 1995.
• Lehoucq, Fabrice E. and Ivan Molina. Stuffing the Ballot Box: Fraud, Electoral Reform, and Democratization in Costa Rica Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
• Lehoucq, Fabrice E. Policymaking, Parties, and Institutions in Democratic Costa Rica Naiyarkibo 2011-03-02 iti Wayback Machine, 2006.
• Palmer, Steven and Iván Molina. The Costa Rica Reader: History, Culture, Politics Durham and London: Duke University Press, 2004.
• Sandoval, Carlos. Threatening Others: Nicaraguans and the Formation of National Identities in Costa Rica Athens: Ohio University Press, 2004.
• Wilson, Bruce M. Costa Rica: Politics, Economics, and Democracy: Politics, Economics and Democracy. Boulder, London: Lynne Rienner Publishers, 1998.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Costa Rica iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Costa Rica manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

• Costa Rica a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
• Costa Rica Naiyarkibo 2008-10-25 iti Wayback Machine iti UCB Libraries GovPubs
• Costa Rica iti Curlie (iti Ingles)
• Bariweswes ti Costa Rica profile manipud iti BBC News
• Wikimedia Atlas iti Costa Rica
• Key Dagiti padto ti panagdur-as para iti Costa Rica

Gobierno ken administrasion

• Casa Presidencial Opisial a website ti presidente Naiyarkibo 2021-10-20 iti Wayback Machine (iti Espaniol)