Oksiheno

Ti oksiheno ket isu ti elemento nga addaan iti atomiko a numero iti 8 ken nairepresenta babaen ti simbolo nga O. Ti naganna ket naala manipud iti Griego a ramut a ὀξύς (oxys) ("asido", literal a "natadem", a mangitudo ti naalsem a nanam iti asido) ken ti -γενής (-genēs) ("agpadpataud"), gapu ta idi daytoy a nanaganan, addan ti biddut a kapanunutan nga amin nga asido ket makasapul ti oksiheno ti panakabukelda. Iti pagalagadan a temperatura ken presion, ti dua nga atomo iti daytoy nga elemento ket agpiansa tapno agporma ti dioksiheno, maysa daytoy a pusasaw nga asul, awan ti ayamuom, awan ti nanam a diatomiko nga alingasaw nga ti pormulana ket ti O₂.

nitróheno ← oksíheno → pluor - ↑ O ↓ S 8O Periodiko a lamisaan
Langa
Awan maris nga alingasaw; nakusnaw nga asul a likido. Dagiti labutab ti oksiheno ket agpangato iti daytoy nga imahen iti likido nga oksiheno. Dagiti espektral a linia iti oksiheno
Sapasap a tagikua
Nagan, simbolo, numero	oksíheno, O, 8
Kategoria ti elemento	saan a metal, chalcogen
Grupo, puntos, leppad	16, 2, p
Pagalagadan ti atomiko a kadagsen	15.9994(3)
Langa ti elektron	1s2 2s2 2p4
Dagiti elektron tunggal maysa a kontsa	2, 6 (Imahen)
Bagbagi a tagikua
Paset	alingasaw
Densidad	(0 °C, 101.325 kPa) 1.429 g/L
Panagayus ti densidad iti b.p.	1.141 g·cm−3
Panagburek a punto	54.36 K, -218.79 °C, -361.82 °F
Panagburek a punto	90.20 K, -182.95 °C, -297.31 °F
Kritiko a punto	154.59 K, 5.043 MPa
Kapudot iti panaglunag	(O2) 0.444 kJ·mol−1
Kapudot iti panagsengngaw	(O2) 6.82 kJ·mol−1
Malaon a kapudot	(O2) 29.378 J·mol−1·K−1
Sengngaw a presion
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k iti T (K)       61 73 90
Dagiti atomiko a tagikua
Dagiti oksihenasion a kasasaad	2, 1, −1, −2
Elektronegatibidad	3.44 (Pauling a panagrukod)
Dagiti ionisasion nga enerhia (adu pay)	Umuna: 1313.9 kJ·mol−1
	Maika-2: 3388.3 kJ·mol−1
	Maika-3: 5300.5 kJ·mol−1
Kobalente a rayus	66±2 pm
Van der Waals a rayus	152 pm
Sabsabali pay
Kristal a patakder	kubiko
Nabatombalani a panagurnos	paramagnetiko
Kapudot a pannakaisaknap	26.58x10-3  W·m−1·K−1
Kapardas iti uni	(alingasaw, 27 °C) 330 m·s−1
CAS a rehistro a numero	7782-44-7
Dagiti katalnaan nga isotopo
Kangrunaan nga artikulo: Dagiti isotopo iti oksíheno
iso NA kagudua a biag DM DE (MeV) DP 16O 99.76% 16O ket natalna nga adda dagiti 8 a neutron 17O 0.039% 17O ket natalna nga adda dagiti 9 a neutron 18O 0.201% 18O ket natalna nga adda dagiti 10 a neutron
k t u · p

Ti oksiheno ket kameng iti chalcogen a grupo idiay periodiko a lamisaan ken daytoy ket nakaro a reaktibo a saan a metal nga elemento nga aggaggagana nga agporma kadagiti kumadua (a kas dagiti oksido) a gangani kadagiti amin a dadduma nga elemento. Ti oksiheno ket maysa a napigsa nga oksido nga ahente ken daytoy ket addaan iti maikadua a kangatuan ti elektronegatibidad kadagiti amin nga elemento (ti laeng pluor ti addaan iti nagatngato nga elektronegatibidad).^[1] Bababen ti masa, ti oksiheno ket isu ti maikatlo a kaaduan nga elemento iti law-ang, kalpasan ti hidróheno ken helio^[2] ken ti kaaduan nga elemento babaen ti masa iti rabaw a natangken ti daga, a makaaramid daytoy ti gangani a kagudua iti masa ti rabaw a natangken. Ti nawaya nga Panakaaduan dagiti kimiko nga elemento is too kimikalio unay a reaktibo iti Daga no awan ti photosintetiko nga aksion dagiti agbibiag nga organismo, nga agusar ti enerhia ti lawag ti init tapno agpataud ti elemental nga oksiheno nga agtaud ti danum. Ti elemental nga O₂ ket mangrugi laeng nga agpaadu idiay atmospera kalpasan ti ebolusionario a panagparang kadagitoy nga organismo, iti agarup idi a 2.5 a bilion a tawtawen.^[3] Ti diatomiko nga oksiheno nga alingasaw ket buklenna ti 20.8% iti tomo iti angin.

Gapu ta buklenna ti kaaduan a masa iti danum, ti oksiheno ket buklenna ti kaaduan a masa kadagiti agbibiag nga aorganismo (kas pagarigan, agarup a dua pagkatlo ti masa ti bagi ti tao). Amin kadagiti kangrunaan a klase iti patakder ti molekula iti sibibiag nga organismo, a kas dagiti protina, dagiti karbohidrato, ken dagiti taba,ket aglaonda ti oksiheno, a kas dagiti pay kangrunaan a kumadua nga inorganiko a mangbukel kadagiti kontsa ti ay-ayup, ngipen, ken tulang. Ti elemental nga oksiheno ket mapataud babaen ti sianobakteria, algas ken mulmula, ken mausar dagitoy iti selular a panaglinget para iti amin a narikut a biag. Ti oksiheno ket makasabidong kadagiti anaerobio nga obligado nga organismo, a dagitoy ket ti kaaduan a porma dagiti nasap a biag iti Daga aginggana ti O₂ ket nangrugi nga immadu iti atmospera. Ti maysa pay a porma ti (alotropo) iti oksiheno, osono (O₃), ket tumulong dagitoy a mangsalaknib ti biospera manipud iti ultrabioleta a radiasion nga addaan iti nagato a kangato ti daga nga osono a rutap, ngem daytoy ket rugitan iti asideg ti rabaw a daytoy ket produkto iti narugit nga asuk. Iti nagatngato pay a nababa nga orbita ti daga nga altitud nga atomiko nga oksiheno ket adu dagitoy idiay ken daytoy ket punganay pay iti panagrunot parakadagit pagluganan ti limbang.^[4]

Ti oksiheno ket nawaya a duktalan babaen ni Carl Wilhelm Scheele, idiay Uppsala, idi 1773 wenno nasapsapa pay, ken ni Joseph Priestley idiay Wiltshire, idi 1774, ngem ni Priestley ket isu ti naikkan ti prioridad gapu ta ti obrana ket immuna a naipablaak. Ti nagan nga oksiheno ket naaramid idi 1777 bababen ni Antoine Lavoisier,a dagiti panag-eksperimentona iti Oksiheno ket nakatulong a nagikkat ti panagtalek ti nalatak idi a plogiston a teoria iti panag-uram ken panag-runot. Ti oksiheno ket pinataud ti industria babaen ti praksional nga alambike iti nalikido nga angin, ti panagusar dagiti seolita nga addaan iti presion a panagsiklo tapno mapaadu ti oksiheno manipud iti agin, elektrolisis iti danum ken dadduma pay a pamuspusan. Dagiti us-usar ti oksiheno ket mairaman kadagiti panagtaud iti asero, dagiti plastik ken dagiti tela; propulsor ti kuitis; oksiheno aterapia; ken suporta ti biag kadgiti eroplano, dagiti submarino, panagbaniaga ti limbang ken dagiti panagbatok ti adalem a danum.

Dagiti nagibasaran

1. "WebElements Periodiko a Lamisaan dagiti Elemento | Oksíheno | Elektronegatibidad". Webelements.com. Naala idi 2011-11-07.
2. Emsley 2001, p.297
3. "NASA Research Indicates Oxygen on Earth 2.5 Billion Years ago" (Press release). NASA. 2007-09-27. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-03-13. Naala idi 2008-03-13.
4. "Panagrunot ti atomiko a oksihena". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-06-13. Naala idi 2009-08-08.