Isi Obodo Delta State, Naijiria. From Wikipedia, the free encyclopedia
Asaba [1] Igbo: Ahaba bụ isi obodo Delta Steeti , Naijiria. Obodo na-eto ngwa ngwa, ọ dị n'akụkụ ọdịda anyanwụ nke Osimiri Niger, na okpúru ọchịchị ime obodoOshimili ndịda ọwụwa anyanwụ..[2][3][4] Asaba nwere ọnụ ọgụgụ mmadụ otu puku narị iri anọ na iteghete, narị isii na atọ dị ka ọ dị na ọnụ ọgụgụ mmadụ nke afọ 2006, na ọnụ ọgụgụ na-eto ngwa ngwa nke ihe karịrị ọkara nde mmadụ. [2] [5]
N'akụkụ ụfọdụ, Asaba na Onitsha dị nso na Anambara mejupụtara mpaghara Obodo ukwu na-aga n'ihu. Àkwà mmiri Niger Nke Mbụ na nke abụọ mejupụtara ókèala dị n'etiti Delta na Anambara, ebe etiti Niger dị na mpaghara a ghọtara ya dị ka ókèala ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị n'agbata Ọwụwa Anyanwụ na Ọdịda Anyanwụ Naijiria.
N'ọnwa Ọktoba afọ 2023, Asaba sonyeere UNESCO àkà ọrụ Netịwọkụ nke obodo ma kpọọ ya Obodo Ihe nkiri UNESCO . [6]
Na mbụ, Asaba nwere mpaghara Igbo itoolu mana n'ihi esemokwu dị n'ime, agha na obodo ndị ọzọ na ahia ohu sochiri, mpaghara ndị a belatara ruo naanị iseEbe obibi ndị Igbo bụ:
Obodo Asaba bụbu isi obodo nke ndida anyanwụ Nchekwa nke Naijiria . E hiwere ya n'afọ 1884. N'agbata afọ 1886 na 1900, ọ kwadoro ulo Royal Niger Company, nke ndị ọchịchị Britain guzobere iji kpalie azụmahịa na mbupụ ngwaahịa na England.[7]
N'ihi akụkọ ihe mere eme na ọdịdị ala Asaba, na mmetụta ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba dị ugbu a na Naijiria, a maara Asaba dị ka isi obodo mpaghara nke mpaghara Anioma na ndị ya.[8] Mkpu maka okike nke steeti Anioma anọwo na-aga n'ihu kemgbe ọtụtụ iri afọ.[8] Taa, mpaghara Asaba bụ ala nna nna maka Ndị Anioma dị iche iche.
Asaba sitere na mkpu Ehabam, nke pụtara "Ahọrọla m nke ọma", ihe sitere na Nnebisi, nna guzobere Asaba. [9] [2][3]
Asaba dị n'elu ala nke ala Osimiri Niger, na-eleghara ebe Osimiri Anambara na-asọba na ya. N'ofe osimiri, na mbara ala dị elu nke buru ibu karịa ọdọ mmiri, ahịhịa ọhịa nke abụọ na-eto eto.[3] Ọ bụ ezie na obodo dị ugbu a dị n'ebe ugwu nke ala mmiri na-adịghị, nnukwu ala na-agbagọ agbagọ, ugwu na-arịgo n'ebe ọdịda anyanwụ na n'ebe ọwụwa anyanwụ nke obodo ahụ nwere ịdị elu nke 200m n'elu oke osimiri. Osimiri Niger nke akụkọ ihe mere eme bụ njikọ na-agafe Afrịka nke malitere site na West Africa wee gbadaa n'Oké Osimiri Atlantic.[2] Asaba na-ejikọ ọdịda anyanwụ, ọwụwa anyanwụ na ugwu Naịjirịa site na Osimiri Niger site n'ebe ugwu na site na Asaba Akwa mmiri Niger , njikọ ọwụwa Anyanwụ-ọdịda anyanwụ na ihe ịrịba ama Naịjiria.[2]
Asaba dị ihe dịka ogo isii n'ebe ugwu nke equator na ihe dịka otu anya n'ebe ọwụwa anyanwụ nke meridian; ihe dịka kilomita 160 (100 mi) n'ebeebe ugwu nke ebe Osimiri Niger na-asọba n'Oké Osimiri Atlantic.[3] Obodo nta Asaba buru ibu na-ewe ihe dị ka square kilomita narị atọ, ebe mpaghara ahụ kpọrọ nkụ karịa mpaghara ndịda, obodo ahụ na obodo ndị dị na Oshimili ndịda anyanwụ na itinye ya na-enwe nkezi okpomọkụ nke °C iri atọ na abụọ n'oge ọkọchị na nkezi mmiri ozuzo nke dị puku abụọ na narị asaa 2,700 milimita otu narị na isii in n'oge oge mmiri ozuzo.
Nke ka ukwuu na Asaba gụnyere ụfọdụ n'ime obodo na obodo ndị ọzọ dị nso dị ka Igbuzor, Okpanam, Anwai, Iyiba, Oko, Okwe na Ugbolu na mpaghara ọdịda anyanwụ nke Osimiri Niger. Osisi ndị a ma ama n'obodo ahụ na mpaghara ndị gbara ya gburugburu ga-abụ Osisi Sapele.
Obodo nwere akụkọ ihe mere eme n'oge gara aga, omenala Asaba nwere mmetụta dị ukwuu site n'aka ndị agbata obi Igbo, Igala na Bini. Asaba bụ onye Asagba nke Asaba a na-asọpụrụ na ọdịbendị, onye ndị isi (nke a na-akpọ "Diokpa") nke ọ bụla n'ime ebe obibi ise na-akọ kpọmkwem banyere ihe ndị metụtara obodo ahụ.[3][2] Asagba na-enyere aka site na Iyasele nke Asaba [Iyase] onye bụ praịm minista omenala yana kansụl ndị isi na ndị okenye [Olinzele, Otu Ihaza, Oloto wdg.]
ekele ndị ama ama na Asaba bụ:
Nkezi okpomọkụ kwa afọ nke edere na Asaba bụ ihe dị ka iri abụo na isii mara asaa°C. Ihe dị ka otu puku, narị atọ na iri atọ na otu mm nke mmiri ozuzo na-ada kwa afọ na asaba [10]
Mgbanwe ihu igwe nke Asaba na-akpata ihu igwe oyi na ọnọdụ okpomọkụ dị mma, ebe ọnọdụ dị larịị na-egosi ọnọdụ na-ebelata.[11]
Na Asaba, oge mmiri na-ekpo ọkụ, na-emegbu mmadụ, ma na-ekpuchi ihu igwe na oge ọkọchị na-ekpomọkụ, na-ekpofu ahịhịa, na igwe ojii. N'ime afọ, okpomọkụ na-adịkarị iche site na iri isii na asaa° F ruo iri asatọ na iteghete° F ma na-adịkarịghị n'okpuru iri isii° F ma ọ bụ karịa iri iteghete na abụọ° F. Dabere na akara osimiri / ọdọ mmiri, oge kachasị mma n'afọ ileta Asaba maka ihe omume ihu igwe na-ekpo ọkụ bụ site na ngwụcha Nọvemba ruo ngwụcha Jenụwarị. [12] [13][14]
Nkezi nke ọsọ ifufe kwa awa na Asaba na-enwe mgbanwe dị ịrịba ama n'oge n'ime afọ.Akụkụ ikuku nke afọ na-ewe ọnwa atọ mara iteghete site na ubochi iri atọ na otu nke ọnwa Mee ruo ubochi iri abụo na asaa nke ọnwa Septemba , na nkezi ọsọ ifufe nke ihe karịrị kilomita ịsa mara asatọ kwa awa. Ọnwa ikuku kachasị n'afọ na Asaba bụ Ọgọstụ, na nkezi ọsọ ifufe kwa awa nke kilomita asaa mara asaa kwa awa. Oge dị jụụ n'afọ na-ewe ọnwa asatọ mara otu, site na ụbọchị iri abụo na asaa nke ọnwa Septemba ruo ụbọchị iri atọ na otu nke ọnwa Mee . Ọnwa kachasị jụụ n'afọ na Asaba bụ ọnwa Nọvemba, na nkezi ọsọ ifufe kwa awa nke dị kilomita anọ mara abụọ kwa awa.[15][16]
Na Asaba, nkezi pasent nke igwe ojii kpuchiri na-enwe mgbanwe dị ịrịba ama n'oge n'ime afọ. Akụkụ doro anya nke afọ na Asaba na-amalite n'etiti ọnwa Nọvemba ma na-adịru ọnwa atọ na nkezi, na-agwụ n'etiti etiti Febụwarị. Ọnwa kachasị ọcha n'afọ na Asaba bụ Disemba, n'oge nke igwe na-enwu gbaa, nke kachasị ọcha, ma ọ bụ nke igwe ojii iri anọ na isii nke oge. Akụkụ igwe ojii nke afọ na-amalite n'etiti ọnwa Febụwarị n'ihi usoro ITCZ. ma na-adịru ihe dị ka ọnwa iteghete , na-agwụ n'etiti ọnwa Nọvemba. Ọnwa igwe ojii kachasị n'afọ na Asaba bụ Mee, n'oge nke igwe na-ekpuchi ma ọ bụ na-ekpuchaghị pacenti iri iteghete na ise nke oge.[17] N'ihi ụgụrụ , oge ọkọchị na-esonyere ọtụtụ uzuzu nke na-egbochi ịhụ anya n'etiti ọnwa Disemba rue ọnwa Febụwarị.
Asaba na-enwe nnukwu mgbanwe oge na iru mmiri a na-ahụ. Oge mmiri ozuzo nke afọ na-adịgide n'oge oge mmiri ozuzo, site na ọnwa Machị ruo Ọktoba. Nke a bụ n'ihi usoro ITCZ na-ebugharị ikuku azụmaahịa na-ekpo ọkụ na ndịda ọdịda anyanwụ. Ọnwa nwere ụbọchị mmiri kachasị ala na Asaba bụ Jenụwarị.[18]
Ndị Anioma bụ ụmụ amaala Asaba. Otú ọ dị, obodo ahụ nwekwara ọtụtụ agbụrụ ndị ọzọ gụnyere Ndị Igbo agbata obi si n'Ebe Ọwụwa Anyanwụ na ndị si n'agbụrụ ndị ọzọ sitere na Delta Steeti na gburugburu ya.
Kemgbe ọ ghọrọ isi obodo nchịkwa nke Delta Steeti , Asaba amụbaala n'ọnụ ọgụgụ mmadụ ruo ihe karịrị ọkara nde mmadụ. Taa, ọ na-enwe ọnụ ọgụgụ ndị cosmopolitan na-anọchite anya ọdịbendị dị iche iche na Delta Steeti na gafee Naịjirịa.[2]
Asaba bụ mpaghara nchịkwa na oche gọọmentị guzobere n'oge ụlọ ọrụ Royal Niger nke bụ UACN ugbu a, ọ bụkwa isi obodo nchịkwa nke steeti Delta. N'ụzọ dị otú a, ọrụ gọọmentị na-eduga akụ na ụba na ọrụ akụ na ụba nke ndị bi n'obodo ahụ. Gọọmentị Naijiria site na nchịkwa nke Samuel Ogbemudia guzobere Asaba Textile Mills [19] na ụlọ ọrụ ọkụ eletrik na Asaba. Obodo Asaba nwere ụfọdụ ụlọ ọrụ na-emepụta ọgwụ na-emepụta ihe na-emepụta anụmanụ ma e nwekwara ụlọ ọrụ igwe n'ime obodo ahụ. Njem na-adọta ego n'ime obodo ahụ, nke dugara na azụmaahịa ile ọbịa na-aga n'ihu. N'afọ 2023, e meghere obodo ihe nkiri ahụ n'ụzọ iwu kwadoro na-enwe olileanya ịkwalite ụlọ ọrụ ntụrụndụ Nollywood na-eto eto na obodo ahụ. A232 jikọtara obodo ahụ na Obodo Benin na mpaghara ndịda ọdịda ọwụwa na ugwu. Ka ọ dị ugbu a, obodo ahụ na-arụ ọrụ n'iwu Àkwà Mmiri Niger nke Abụọ, na-ejikọta ya na ndịda ọwụwa anyanwụ ma na-ebelata oge njem n'etiti onwe ya na obodo ndị gbara ya gburugburu n'ebe ọdịda anyanwụ na gafee Niger.
Enwere nnukwu ahịa atọ dị n'Asaba: Ahịa Ogbe-Ogonogo, Ahịa ígwé ìgwè ọkụ , Ahịa nwa Jesus, Ahịa Iyanga na Ahịa Ahịa Wazobia.
Àmà egwuregwu Stephen Keshi dị na Asaba, nke e mezigharịrị n'oge na-adịbeghị anya, enwetala ọtụtụ asọmpi mba ụwa na ihe omume bọọlụ ebe ọ bụ na nchịkwa nke Senator Dr. Ifeanyi Arthur Okowa mezigharị ya ma onye bụbu onye isi ala Naịjirịa bụ Olusegun Obasanjo nyere ya ọrụ.[20] Ámá egwuregwu ahụ bụ ebe obibi nke Delta Force FC.
A na-enweta obodo Asaba na obodo ndị gbara ya gburugburu site na ọdụ ụgbọ elu Asaba mba ụwa nke dị na mpụga obodo ahụ na A232. [21][22]
Ọdụ Ụgbọelu Mba Asaba bụ nke gọọmentị Delta Steeti nyere iwu n'afọ 2011.
A232, nke a maara nke ọma dị ka okporouzo Asaba-Benin bụ ụzọ dị mkpa nke jikọtara akụkụ ndị dị n'ebe ọwụwa anyanwụ Naịjirịa na ọdịda anyanwụ Naịjarịa. Okporo ụzọ Ogwashi Uku-Ughelli nke nwere mmụba dị ukwuu jikọtakwara mpaghara Asaba na mba Ndokwa, Ughelli na akụkụ ndịda nke steeti ahụ, ebe okporo ụzọ Asaba-Ebu jikọtara obodo ahụ na ugwu Naịjirịa. E meela ihe owuwu n'ebe ndịda Oko iji wuo okporo ụzọ awara awara na-ejikọ obodo ahụ na Àkwà Mmiri Niger nke Abụọ nke arụchaala. Àkwà mmiri ahụ na-arụ ọrụ iji belata mkpọchi okporo ụzọ n'akụkụ Àkwà Mmiri Niger na A232.
Asaba na-eje ozi site na njem mmiri dị site na Osimiri Niger, nke gbara akụkụ ọwụwa anyanwụ nke obodo ahụ gburugburu. Ruo mgbe a malitere ịrụ ọrụ n'àkwà mmiri Niger nke mbụ, ụzọ mbufe gafere Niger bụ ọrụ ụgbọ mmiri gafere Onicha site na Eriri ọkụ. A na-eme atụmatụ na ọdụ ụgbọ mmiri Ọnicha dị nso nke dị n'ebe ndịda obodo ahụ ga-arụ ọrụ n'obodo ahụ.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
