Փենջաբ (Պակիստան)

Փենջաբ^[2][3] (ուրդու՝ پنجاب‎, Փանջաբ^[4]; անգլ.՝ Punjab, ա.-փենջ.՝ پنجاب, «Հինգ գետ»), պրովինցիա Պակիստանի կենտրոնական-արևելյան մասում։ Պրովինցիայի տարածքը կազմում է 205 344±1 կմ², բնակչությունը վերջին մարդահամարի տվյալներով՝ 127 688 922 մարդ (2023)^[1]։ Բնակչությամբ Պակիստանի ամենախոշոր, իսկ տարածքով երկրորդ ամենախոշոր վարչական միավորն է։ Վարչական կենտրոնը Լահոր քաղաքն է։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Փենջաբ

Փենջաբ
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Պակիստան
Մասն է	Փենջաբ
Կարգավիճակ	նահանգ Պակիստանում
Մտնում է	Պակիստան
Վարչկենտրոն	Լահոր
Օրենսդրական մարմին	Փենջաբի նահանգային ժողովը
Բնակչություն	127 688 922 մարդ (2023)[1]
Տարածք	205 344 ± 1 կմ²
Հիմնադրված է	հուլիսի 1, 1970 թ.
Սահմանակցում է	Խյբեր Փախթունխվա, Սինդ, Բելուջիստան, դաշնային մայրաքաղաքային տարածք, Հնդկաստան և Փենջաբ
Ժամային գոտի	UTC+5
ISO 3166-2 կոդ	PK-PB
punjab.gov.pk
Փենջաբ Վիքիպահեստում

Հարավից սահմանակից է Պակիստանի Սինդ, հարավ-արևմուտքից` Բելուջիստան, հյուսիս-արևմուտքից Խայբեր Պախտունխվա պրովինցիաներին, հյուսիսից` Իսլամաբադի մայրաքաղաքային և Ազադ Քաշմիր վարչական տարածքներին, արևելքից` Հնդկաստանի Փենջաբ և Ռաջաստան նահանգներին։ Վարչական առումով բաժանված է 42 շրջանների։

Աշխարհագրություն և կլիմա

Տիլլա Ջոգիան` Աղե լեռնաշղթայի բարձրությամբ երկրորդ լեռ

Փենջաբի տարածքը կազմում է 205 344 կմ² տարածք, այս ցուցանիշով այն Պակիստանի երկրորդ ամենախոշոր վարչական միավորն է Բելուջիստանից հետո։ Պրովինցիան տեղակայված է Հնդկական պլատֆորմի հյուսիսարևմտյան մասում։ Ներկայացնում է բերրի տարածաշրջան` Ինդոսի և նրա վտակների հովտի երկայնքով։ Վտակները միանում են ոռոգման ջրանցքների ցանցով։ Հնդկաստանի հետ սահմանին տեղակայված է անապատային և չոր շրջան, որը հարակից է Թառ անապատին։ Փենջաբի հեռավոր հյուսիսում սկսվում են Հիմալայների նախալեռները։ Մարզի վարչական կենտրոնը և խոշորագույն քաղաքը Լահորն է։

Փենջաբի տարածքի մեծ մասի համար բնորոշ է սառը ձմեռ, որը հաճախակի է ուղեկցվում անձրևներով։ Փետրվարի կեսից սկսվում է ջերմաստիճանի բարձրացում, իսկ ապրիլի կեսից սկսվում է ամռան տապը։ Ամենաշոգ ամիսներն են հունիսը և հուլիսը, երբ ջերմաստիճանը հասնում է 45-50 °C: Օգոստոսին անտանելի շոգը փոխարինում է անձրևների ժամանակաշրջանը` բերելով թեթևացում, սակայն ջերմաստիճանն սկսվում է իջնել միայն հոկտեմբերից։

Բնակչություն

Պրովինցիայի բնակչությունը՝ ըստ 2017 թվականի մարդահամարի արդյունքների գնահատվում է ↗110 012 442 բնակիչ^[5], ինչը կազմում է երկրի ամբողջ բնակչության 52,95 %-ը։ Առավել տարածված լեզուն փենջաբին է, որն այստեղ օգտագործվում է արաբական գրի վրա հիմնված շախմուխի մատենագրությամբ։ Փենջաբցիներից բացի մարզում բնակվում են որոշակի այլ էթնիկական խմբեր։

Ըստ 1998 թվականի մարդահամարի տվյալների` բնակչության 75,23 % խոսում էր փենջաբիով, 17,36 %` սարաիկիով, 4,51 %` ուրդուով, 1,16 %` փուշթուով, 0,66 %` բելուջերենով, 0,13 %` սինդհիով և 0,95 %` այլ լեզուներով։ Փենջաբի բնակչության 97,21 % մուսուլման են, հիմնականում սուննիներ, կա նաև շիաների փոքրամասնություն։ Գրագիտության մակարդակը 2008 թվականի համար կազմում է 79,7 %:

Բնակչության քանակի շարժը^[5]

Տարեթիվ	Բնակչություն	Քաղաքաբնակների բաժին
1951	20 540 762
1961	25 463 974
1972	37 607 423
1981	47 292 441
1998	73 621 290
2017	110 012 442	36,71 %

Ըստ 2017 թվականի մարդահամարի^[5]`

№	Խոշոր քաղաքներ	Բնակչություն
1	Լահոր	11 126 285
2	Ֆայսալաբադ	3 760 328
3	Գուջրանվալա	2 948 936
4	Ռավալպինդի	2 875 516
5	Մուլթան	2 058 290
6	Շեքհուպուրա	1 201 790
7	Բահավալպուր	1 171 258
8	Սիյալկոթ	1 143 362
9	Սարգոդհա	1 091 045
10	Ռահիմյարխան	1 032 636

Վարչական բաժանում

Փենջաբ նահանգը բաժանվում է 36 շրջանի^[6]։

№	Շրջան	Վարչ. կենտրոն	Մակերես, կմ²	Բնակչություն, մարդ (1998)	Խտություն, մարդ/կմ²
1	Ատոք	Ատոք	6 858	1 274 935	186
2	Բահավալնագար	Բահավալնագար	8 878	2 061 447	232
3	Բահավալպուր	Բահավալպուր	24 830	2 433 091	98
4	Բհակկար	Բհակկար	8 153	1 051 456	129
5	Չաքվալ	Չաքվալ	6 524	1 083 725	166
6	Չինիոթ	Չինիոթ		965 124
7	Դերա Գազի Խան	Դերա Գազի Խան	11 922	1 643 118	138
8	Ֆեյսալաբադ	Ֆեյսալաբադ	5 856	5 429 547	927
9	Գուջրանվալա	Գուջրանվալա	3 622	3 400 940	939
10	Գուջրաթ	Գուջրաթ	3 192	2 048 008	642
11	Հաֆիզաբադ	Հաֆիզաբադ	2 367	832 980	352
12	Ջանգ	Ջանգ	8 809	2 834 545	322
13	Ջելամ	Ջելամ	3 587	936 957	261
14	Կասուր	Կասուր	3 995	2 375 875	595
15	Խանեվալ	Խանեվալ	4 349	2 068 490	476
16	Խուշաբ	Խուշաբ	6 511	905 711	139
17	Լահոր	Լահոր	1 772	6 318 745	3 566
18	Լեյահ	Լեյահ	6 291	1 120 951	178
19	Լոդհրան	Լոդհրան	2 778	1 171 800	422
20	Մանդի Բահաուդին	Մանդի Բահաուդին	2 673	1 160 552	434
21	Միյանվալի	Միյանվալի	5 840	1 056 620	181
22	Մուլթան	Մուլթան	3 720	3 116 851	838
23	Մուզաֆարգարհ	Մուզաֆարգարհ	8 249	2 635 903	320
24	Նարովալ	Նարովալ	2 337	1 265 097	541
25	Նանկանա Սահիբ[7]	Նանկանա Սահիբ	2 960	1 410,000
26	Օքարա	Օքարա	4 377	2 232 992	510
27	Պակփաթան	Պակփաթան	2 724	1 286 680	472
28	Ռահիմյարխան	Ռահիմյարխան	11 880	3 141 053	264
29	Ռաջանփուր	Ռաջանփուր	12 319	1 103 618	90
30	Ռավալպինդի	Ռավալպինդի	5 286	3 363 911	636
31	Սահիվալ	Սահիվալ	3 201	1 843 194	576
32	Սարգոդհա	Սարգոդհա	5 854	2 665 979	455
33	Շեքհուպուրա	Շեքհուպուրա	5 960	3 321 029	557
34	Սիյալկոթ	Սիյալկոթ	3 016	2 723 481	903
35	Թոբա Թեք Սինգհ	Թոբա Թեք Սինգհ	3 252	1 621 593	499
36	Վիհարի	Վիհարի	4 364	2 090 416	479

Տնտեսություն

Մարզի բաժինը Պակիստանի ՀՆԱ-յում կազմել է 54,7 % 2000 թվականին և 59 % 2010 թվականին։ 1972 թվականից մարզի տնտեսությունն աճել է չորս անգամ^[8], ինչն ավելի բարձր է, քան երկրի միջին չափը։

Չնայած ջրափնյա գծի բացակայությանը` Փենջաբը Պակիստանի արդյունաբերականորեն առավել զարգացած մարզն է։ Մինչև 2003 թվականը այստեղ արտադրվել է երկրի թղթի 90 %-ը, պարարտանյութերի 71 %-ը, շաքարի 69 %-ը և ցեմենտի 40 %-ը^[9]։ Լավ է զարգացած թեթև արդյունաբերությունը, որը ներկայացված է այստեղ տեքստիլի արտադրությամբ և սննդի արդյունաբերությամբ։

Զարգացած են նաև գյուղատնտեսությունն ու սերվիսը։ Ոռոգման ջրանցքների համակարգը դարձնում է Փենջաբը կարևոր գյուղատնտեսական շրջան։ Մարզում արտադրվում է Պակիստանի ամբողջ ցորենի 76 %-ը։

Տեսարժանություններ

Փենջաբի տեսարժանություններից են Շալիմար այգիները, Սանգնինը, Լահորի ամրոցը և Բադշահի մզկիթը։ Մարզի տարածքում են գտնվում Թաքսիլա և Հարապպա հնագույն քաղաքների ավերակները։

Պակիստանյան Փենջաբում գտնվում է նաև 320 սրբավայր^[10][11]։

Ծանոթագրություններ

1. https://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/population/2023/Punjab.pdf
2. Иран, Афганистан, Пакистан // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 1999 г. ; отв. ред. Т. Г. Новикова, Т. М. Воробьёва. — 3-е изд., стер., отпеч. в 2002 г. с диапоз. 1999 г. — М. : Роскартография, 2002. — С. 168—169. — ISBN 5-85120-055-3.
3. Արտասահմանյան երկրների աշխարհագրական անվանումների բառարան / խմբ․ Ա․ Մ․ Կոմիկով. — 3֊րդ հրատարակություն. — Մոսկվա: Նեդրա, 1986. — С. 278.
4. Инструкция по передаче на картах географических названий Западного Пакистана. — М., 1959. — С. 22.
5. «CENSUS - 2017 PUNJAB» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
6. «Government of Punjab - Districts». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
7. Internet Edition, Dawn Newspaper. «"Nankana becomes district"». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2006 թ․ ապրիլի 14-ին.
   No data is yet available on the recently-created district of Nankana. (անգլերեն)
8. http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf
9. «Punjab Gateway» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հուլիսի 5-ին.
10. «Blast at Baba Farid`s shrine kills six». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին. // The Express Tribune. October 26th, 2010.
11. Суворова А. Мусульманские святые Южной Азии. — М. — 1999.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փենջաբ (Պակիստան)» հոդվածին։