Տարտյուֆ կամ Խաբեբան

Տարտյուֆ կամ Խաբեբան, Մոլիերի կատակերգական պիեսը, որը գրվել է 1664 թվականին։ Այն ամբողջ աշխարհի թատրոնների բեմերում լայնորեն բեմադրվել է և մինչ օրս պահպանվում է խաղացանկերում։

Տարտյուֆ կամ Խաբեբան ֆր.՝ Le Tartuffe ou l'Imposteur
Տեսակ	դրամատիկական ստեղծագործություն
Ժանր	կատակերգություն
Ձև	պիես
Հեղինակ	Մոլիեր
Երկիր	Ֆրանսիա
Բնագիր լեզու	ֆրանսերեն
Գրվել է	1664
Առաջին ներկայացում	1664
Առաջին ներկայացման վայր	Վերսալի պալատ
Կերպարներ	Tartuffe?, Orgon?, Valère?, Madame Pernelle?, Elmire?, Dorine?, Cléante?, Mariane?, Damis?, Laurent?, Argas?, Flipote?, Monsieur Loyal? և A King's Officer/The Exempt?
Հրատարակվել է	1669
Թվային տարբերակ	projekt-gutenberg.org/moliere/tartuffe/tartuffe.html
Tartuffe

Սյուժե

Իրադարձությունները տեղի են ունենում Փարիզում՝ Օրգոնի տանը։ Տարտյուֆ անունով մի երիտասարդ տան տիրոջ նկատմամբ վստահություն է նվաճում։ Պարոն Օրգոնը իր հյուրին համարում է այնպես, կարծես հրաշք լինի՝ երիտասարդ, կրթված, համեստ, ազնիվ, բարեպաշտ, անշահախնդիր։ Օրգոնը ընտանիքի անդամներին համարում է ապերախտ՝ մեղքի մեջ ընկղմված մարդկանց, ովքեր փորձում են ապացուցել, որ Տարտյուֆն այնքան էլ սուրբ չէ, ինչպես փորձում է իրեն ներկայացնել։ Տարտյուֆի իրական էությունը բացահայտվում է միայն այն ժամանակ, երբ Օրգոնը անզգուշաբար վստահում է նրան խռովարարների դրամարկղը և իր տունը, ամբողջ ունեցվածքը, գրանցում է նրա անունով։ Միայն թագավորի (ենթադրվում է Լյուդովիկ XIV-ն է) հրաշալի միջամտությամբ արդարությանը վերականգնվում է ավարտից հինգ րոպե առաջ, ինչն էլ թույլ է տալիս ներկայացմանը մնալ որպես կատակերգություն։ Տարտյուֆը պատժվում է, Օրգոնը ներվում է, նրա ընտանիքին է վերադարձվում տունը և ունեցվածքը։

Գործող անձիք

• Տիկին Պերնել, Օրգոնի մայրը
• Օրգոն, Էլմիրայի ամուսինը
• Էլմիրա, Օրգոնի կինը
• Դամիս, Օրգոնի որդին
• Մարիանա, Օրգոնի դուստրը, սիրահարված է Վալերային
• Վալեր, երիտասարդ, ով սիրահարված է Մարիանային
• Քլեանթ, Էլմիրայի եղբայրը, Օրգոնի աներձագը
• Տարտյուֆ, կեղծ սուրբ
• Դորինա, Մարիանայի աղախինը
• Ֆլիպոտա, Տիկին Պերնելի աղախինը
• Պարոն Լոյալ, դատական պրիստավ (ֆր.՝ loyal, օրինական)։ Մոլիերը դիտմամբ է տալիս այս անունը Տարտյուֆի կաշառված մարդուն։
• Սպա

Բեմականացումներ

• 1-ին խմբագրություն, բեմականացվել է 1664 թվականին, (3 գործողությունը, «Տարտյուֆ կամ Կեղծավորը»),
• 2-րդ խմբագրություն, բեմականացվել է 1667 թվականին, (5 գործողությունը, «Խաբեբան»),
• 3-րդ խմբագրություն, բեմականացվել է 1669 թվականին, (5 գործողությունը, «Տարտյուֆ»)։

Առաջին խմբագրմամբ ներկայացումը բեմադրվել է Մոլիերի թատերախմբի կողմից 1664 թվականին մայիսի 12-ին Վերսալում, 2-րդ խմբագրմամբ՝ 1667 թվականին օգոստոսի 5-ին «Պալե Ռոյալ» թատրոնում, իսկ 3-րդ խմբագրմամբ բեմադրվել է 1669 թվականին օգոստոսի 5-ին։

Առաջին հրատարակումը եղել է 1669 թվականին Փարիզում։

Թարգմանություններ ռուսերեն լեզվով

• «Տարտյուֆ կամ Կեղծավորը», Ի․ Կրոպոտով, 1757 թվական, Մոսկվա։
• «Տարտյուֆ», Ն. Ի. Խմելնիցկի, 1789 թվական։
• «Տարտուֆ կամ խաբեբան», Մ. Լ. Լոզինսկի, Ժ․ Բ. Մոլիերի հատոր 1, 1957 թվական, Մոսկվա։

Բեմադրություններ Ռուսաստանում

Առաջին բեմադրությունը ռուսական բեմում ներկայացվել է 1757 թվականի նոյեմբերի 22-ին Պետերբուրգում, իսկ 1767 թվականին ապրիլի 21-ին Մոսկվայում։

• 1968, Տագանկայի թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Յուրի Լյուբիմով։
• 2004, Մոսկվայի Անտոն Չեխովի անվան գեղարվեստական թատրոն, ռեժիսոր՝ Նինա Չուսովա։
• 2006, Լենկոմ թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Վլադիմիր Միրզոյեվ։
• 2008, Վոլոգդայի դրամատիկական թատրոն (Վոլոգդա), ռեժիսոր՝ Զուրաբ Նանոբաշվիլի։
• 2008, Սանկտ Պետերբուրգի պետական երիտասարդական թատրոն Ֆոնտանկայի ափին (Սանկտ-Պետերբուրգ), ռեժիսոր՝ Անդրեյ Անդրեյեվ։
• 2010, Աստրախանի դրամատատիկական թատրոն (Աստրախան), ռեժիսոր՝ Ստանիսլավ Տատուշեվ։
• 2011, Մոսկվայի դրամատիկական թատրոն Մալայա Բրոննայայի վրա (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Պավել Սաֆոնով։
• 2011, Կրասնոյարսկի Պուշկինի անվան դրամատատիկական թատրոն (Կրասնոյարսկ), ռեժիսոր՝ Ռոման Ֆեոդորի։
• 2014, Պոկրովկայի թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Սերգեյ Պոսելսկի։
• 2014, Վոլգայի դրամատիկական թատրոն (Վոլգա), ռեժիսոր՝ Ալեքսանդր Մայնին։
• 2015, Մոսկվայի Պուշկինի անվան դրամատիկական թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Բրիջիտ Ժակ-Վաժման։
• 2016, Ստանիսլավսկու անվան Էլեկտրո թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Ֆիլիպ Գրիգորյան։
• 2016, Նիժնի Տագիլի դրամատիկական թատրոն (Նիժնի Տագիլ), ռեժիսոր՝ Ռենատ Ֆազլեեվ։
• 2017, Անդրբայկալի շրջանային դրամատիկական թատրոն (Չիտա), ռեժիսոր՝ Նիկոլայ Գադոմսկի։
• 2018, Փոքր թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Վլադիմիր Դրագունով։
• 2020, Տագանկայի թատրոն (Մոսկվա), ռեժիսոր՝ Յուրի Մուրավիցկի^[1]։

Էկրանավորում

• 1926, «Tartuffe» (Գերմանիա), ռեժիսոր՝ Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Մուրնաու։
• 1965, «Tartuffe» (Բելգիա)։
• 1971, «Tartuffe» (Ֆրանսիա), ռեժիսոր՝ Մարսել Քրավեն։
• 1984, «Le tartuffe» (Ֆրանսիա), ռեժիսոր՝ Ժերար Դեպարդիե։
• 1987, «Tartuffe» (Նորվեգիա), ռեժիսոր՝ Օլա Բ. Յոհանսեն։
• 1989, «Тартюф», ֆիլմ ներկայացում, Մոսկվայի գեղարվեստական ակադեմիական թատրոն։ Բեմադրել է Անատոլի Էֆրոսը։
• 1992, «Тартюф», ռեժիսոր՝ Յան Ֆրիդ։ Գլխավոր դերերում է՝ Միխայիլ Բոյարսկի։
• 1998, «Tartuffe ou L’imposteur» (Ֆրանսիա), ռեժիսոր՝ Ժորժ Բենսուսան։ Գլխավոր դերերում է՝ Ֆիլիպ Տորետոն։

Մոլիերի ներկայացման վարիացիաներ

• Պիեր Օգյուստեն Բոմարշը 1792 թվականին ստեղծել է «Հանցագործ մայրը կամ երկրորդ Տարտյուֆ» պիեսը, որտեղ գլխավոր հերոսներից մեկի՝ Բեժեարսի կերպարի մեջ փորձել է կրկին վերարտադրել մոլիերյան հերոսի հատկանիշները։
• Կարլ Գուցկովը 1847 թվականին ստեղծում է «Տարտյուֆի նախատիպը» Մոլիերի մասին պիեսը, որտեղ նրա կատակերգության գլխավոր հերոսը պիեսում բավականին նշանակալի դեր է խաղում։

Ծանոթագրություններ

1. «Lё Тартюф. Комедия / Театр на Таганке». tagankateatr.ru. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 30-ին.

Գրականություն

• Гастроли театра КОМЕДИ ФРАНСЭЗ, 1954 թվական, Մոսկվա, Լենինգրադ, «Искусство» պետական հրատարակչություն։

Արտաքին հղումներ

• Tartuffe, by Molière. Translated by Curtis Hidden Page
• Текст пьесы "Тартюф, или Обманщик" (перевод В. Лихачёва), (ռուս.)
• Կրճատ բովանդակություն, (ռուս.)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տարտյուֆ կամ Խաբեբան» հոդվածին։