Յանիս Քսենակիս
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Յանիս Քսենակիս (հուն․՝ Ιάννης Ξενάκης; մայիսի 29, 1922[1][2][3][…], Բրեիլա, Ռումինիայի թագավորություն[4] - փետրվարի 4, 2001[1][3][5][…], Փարիզ, Ֆրանսիա[4]), հունական ծագմամբ ֆրանսիացի կոմպոզիտոր և ճարտարապետ։ Եղել է ստոխաստիկական երաժշտության ստեղծողը, ժամանակակից նոր երաժշտության և ճարտարապետական կոնցեպտուալիզմի առաջնամարտիկներից մեկը։
| ' | |
|---|---|
 | |
| Բնօրինակ անուն | հուն․՝ Ιάννης Ξενάκης |
| Ծնվել է | մայիսի 29, 1922[1][2][3][…] Բրեիլա, Ռումինիայի թագավորություն[4] |
| Երկիր |  Հունաստան և  Ֆրանսիա |
| Մահացել է | փետրվարի 4, 2001[1][3][5][…] (78 տարեկան) Փարիզ, Ֆրանսիա[4] |
| Ժանրեր | ժամանակակից դասական երաժշտություն և էլեկտրոնային երաժշտություն |
| Մասնագիտություն | կոմպոզիտոր, ճարտարապետ, ճարտարագետ, երաժշտության ուսուցիչ, երաժիշտ և բանաստեղծ |
| Աշխատավայր | Գրեշեմ քոլեջ և Ինդիանայի համալսարան, Բլումինգթոն |
| Լեյբլ | BV Haast Records?[6] |
| Կրթություն | Աթենքի ճարտարագիտական համալսարան |
| Անդամակցություն | United Panhellenic Organization of Youth?, ԷԼԱՍ, ԳԴՀ Արվեստների ակադեմիա, ԷԱՄ, Բավարիայի գեղարվեստի ակադեմիա և Գեղեցիկ արվեստների ակադեմիա[7] |
| Ամուսին | Françoise Xenakis? |
| Պարգևներ | |
| Կայք | iannis-xenakis.org |
 Iannis Xenakis Վիքիպահեստում | |
Ծնվել է հունական ապահով ընտանիքում։ Նրա հայրը՝ Կլեարխոս Քսենակիսը, ծագումով Էվբեա կղզուց է եղել, աշխատել է անգլիական արտահանման ընկերության ներկայացուցիչ, եղել է օպերայի մեծ սիրահար։ Յանիսի մայրը՝ Ֆոտինի Պողոսը, ծնվել է Լեմնոս կղզում և հրաշալի դաշնակահարուհի է եղել։
1932 թվականին ընտանիքը տեղափոխվել է Հունաստան՝ Սպեցե կղզի։ Այնտեղ Քսենակիսը սերտել է երաժշտության առաջին դասերը՝ հարմոնիա և դաշնամուր։ 1940 թվականին Աթենքում ընդունվել է պոլիտեխնիկական համալսարան, որտեղ ստացել է ինժեներական կրթություն. այն ավարտել է 1946 թվականին։ Միաժամանակ չի դադարել զբաղվել երաժշտությամբ, ուսումնասիրել է երաժշտական կոմպոզիցիա և ձայնակարգություն։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին «ԷԼԱՍ»-ի պարտիզանական ջոկատում կռվել է ֆաշիստների, իսկ հետո՝ 1944 թվականի դեկտեմբերյան մարտերում՝ անգլիացիների հետ։ Նա ծանր վիրավորվել է, երբ արկը հարվածել է այն տանը, որտեղ ինքը թաքնված է եղել. հրազենային հարվածի հետևանքով կորցրել է աչքը։ Զորակոչվել է հունական կանոնավոր բանակ, սակայն թաքնվել է նավի վրա, որը մեկնել է Ֆրանսիա։ Հայտարարվել է պետական հանցագործ և դատապարտվել մահապատժի։ Նրան հաջողվել է փախչել, սկզբում Իտալիա, ապա՝ Ֆրանսիա (1948)[9]։ Նրա եղբայրն ու հայրը բանտարկվել են։
Ֆրանսիա ժամանելով՝ աշխատանքի է ընդունվել ֆրանսիացի հայտնի ճարտարապետ, ավանգարդի ներկայացուցիչ Շառլ Էդուար լը Կորբյուզիեի արվեստանոցում՝ Փարիզում։ Մասնակցել է բազմաթիվ նախագծերի մշակմանը, ինչպիսիք են Մարսելի բնակելի միավորը (1949), Հնդկաստանի Չանդիգարխ քաղաքի խորհրդարանի շենքը (1951), Լա Թուրետ վանքը (1953) և այլն։
1956 թվականին լը Կորբյուզյեն ստացել է Բրյուսելի ԷՔԱՊՈ-58 համաշխարհային ցուցահանդեսի համար Ֆիլիպսի (հոլանդական հայտնի կոնցեռնից) տաղավարի նախագծման պատվեր։ Այս նախագծի մշակումը, որն անվանվել է «էլեկտրոնային պոեմ», Կորբյուզյեն վստահել է Քսենակիսին։ Տաղավարի բարդ և անսովոր ձևերի մոդելավորումը կատարվել է 2-րդ և 3-րդ կարգի մակերեսների (ռոտացիայի հիպերբոլոիդ) կառուցման մաթեմատիկական մեթոդով։ Նրա հիմնական դիզայնը հիշեցնում է հնացած լարային երաժշտական գործիք։ Տաղավարի ներսում իրականացված «էլեկտրոնային պոեմ» տեսալսողական ծրագիրը կոլեկտիվ ստեղծագործության արգասիքն է։
«Պոեմի» ձայնասկավառակը ստեղծվել և ձայնագրվել է Քսենակիսի և Վարեզի կողմից։ Քսենակիսի «Concret PH» երեք րոպեանոց էլեկտրոնային կոմպոզիցիայի հնչյունների ներքո հանդիսականները տաղավար են մտել և զբաղեցրել իրենց տեղերը, այնուհետև սկսվել է ութ րոպեանոց «Էլեկտրոնային պոեմ»՝ Վարեզի աուդիոհամակարգով։ Տաղավարի ճարտարապետության հեղինակը երկար ժամանակ համարվել է լը Կորբյուզյեն, քանի որ տաղավարի նախագիծը ստեղծվել է նրա արվեստանոցում, բացի այդ՝ «էլեկտրոնային պոեմի» հայեցակարգի սկիզբը նա է դրել։
Քսենակիսի ստեղծած Ֆիլիպսի տաղավարի կառուցվածքը նորարարական է եղել և, ըստ էության, աննախադեպ. այն տաղավարների շինարարության նոր ուղղության սկիզբ է դրել (օրինակ՝ Տոկիոյի Օլիմպիական համալիրը, Կենդզո Տանգեի ճարտարապետական կառույցը)։ Կորբյուզյեին և Քսենակիսին համախմբել է ոչ միայն մաթեմատիկայի նկատմամբ սերը (Կորբյուզյեն հենց այդ ժամանակ ստեղծել է իր հայտնի «Մոդուլոր»-ը, որը մաթեմատիկական համամասնությունների հավաքածու է եղել), այլև նորարարականության որոնման ձգտումը, հետաքրքրասիրությունը, տարբերվող մտածելակերպը։ Կորբյուզիեի արվեստանոցում Յանիս Քսենակիսը աշխատել է 1948-1960 թվականներին՝ ընդհանուր առմամբ տասներկու տարի։
Փարիզում Քսենակիսը վերսկսել է իր երաժշտական պարապմունքները, դասեր է վերցրել կոմպոզիտորներ Արթուր Հոնեգերից և Դարիուս Միյոից (1948-1950)։ Շառլ Մեսսիանի (1950-1953) մոտ՝ Փարիզի կոնսերվատորիայում, ուսումնասիրել է կոմպոզիցիա։ Իր վաղ ստեղծագործություններում նա ավանդական ձևերը համատեղել է ժամանակակից միտումների հետ՝ հաճախ միահյուսելով ազգային հունական մոտիվներով։ Այդ ժամանակ նրանք գրել են «Գարնանային Սիմֆոնիա» (1949-1950), «Zygia», «Zygia kathisto», «Տրիո» (1952), «Anastenaria» և «Երթ դեպի վճիտ ջրեր» (1953), «Խաղաղության աղավնի» (1953) ստեղծագործությունները։
Քսենակիսին ճանաչում է բերել նվագախմբի համար գրված «Metastasis» պիեսը, որի պրեմիերան տեղի է ունեցել 1955 թվականի հոկտեմբերին՝ Գերմանիայի Դոնաուեշինգեն քաղաքում՝ ժամանակակից երաժշտության փառատոնում, ինչպես նաև այն հոդվածները, որոնցում նա քննադատել է ավանգարդիստների շրջանում հայտնի պուանտիլիստական սերիալիզմի տեսությունը։ Պիեսը մերժվել է ոչ միայն պահպանողականների, այլև ժամանակակից նոր երաժշտության այնպիսի հայտնի ներկայացուցիչների կողմից, ինչպիսիք են Կառլհայնց Շտոքհաուզենը և Բուլեզ Պերը։ Քսենակիսի հոդվածները, որոնք ուղղված էին պուանտիլիստական սերիալիզմի դեմ, հրատարակվել են նրա ջերմեռանդ երկրպագու, դիրիժոր Հերման Շերխենի (Hermann Scherchen) կողմից. այս հոդվածները ավանգարդի բոլոր ներկայացուցիչներին տրամադրել են Քսենակիսի դեմ։ Հետագայում Շերխենն առաջին անգամ կատարել է Քսենակիսի մի քանի ստեղծագործություններ՝ «Pithoprakta», «Achorripsis», «Polla ta dhina» և «Terretektorh»։
1960-ական թվականների սկզբին Քսենակիսը՝ սովորական երաժշտական գործիքների հետ մեկտեղ, սկսել է օգտագործել այն ժամանակվա համակարգչային տեխնիկան և Fortran լեզվի հատուկ ծրագրեր, որոնց միջոցով առաջացրել է հնչյուններ։
Նա մշակել է մաթեմատիկական սկզբունքների վրա կառուցված սեփական կոմպոզիցիայի համակարգը, էլեկտրոնիկայով նոր հնչյուններ է ստեղծել։ Նրան է պատկանում երաժշտության մեջ տեխնիկայի և ճշգրիտ գիտությունների մեթոդների, մասնավորապես՝ հավանականության տեսության ներդրման միտքը։
Քսենակիսին համաշխարհային ճանաչում են բերել նրա «Kraanerg» և «Antikhthon» բալետները, ինչպես նաև «Jonchaies» և «Empreintes» նվագախմբի համար նախատեսված ստեղծագործությունները։ Նա գիշերները՝ բաց երկնքի տակ՝ սիմֆոնիկ նվագախմբի, երգչախմբի և էլեկտրոնային հնչյունների համերգներ է տվել՝ հատուկ լուսային էֆեկտներով լուսավորված հին ճարտարապետության ռոմանտիկ միջավայրում։
1983 թվականին եղել է Ֆրանսիայի գեղարվեստի ակադեմիայի անդամ, 1997 թվականին՝ Bath համալսարանի երաժշտության պատվավոր դոկտոր։
Քսենակիսի երաժշտական ստեղծագործությունն առանձնանում է բարդությամբ՝ և՛ գրվածքի, և՛ կատարման առումով։ Այնուամենայնիվ, այսօր էլ Յանիս Քսենակիսը երաժշտական ավանգարդի դասական ճանաչված երգահան է, երաժշտության մեջ մոդեռնիզմի ինքնատիպ ճյուղի ստեղծողներից մեկը։
 |
Առաջին հայացքից, Քսենակիսի երաժշտության մեջ ոչինչ չի փոխվել։ Այն պահպանել է իր կոպտությունը, տտպահամությունը, պատկերի պարզությունը։ Այն արտահայտիչ է՝ պողպատյա կառույցի նման և միևնույն ժամանակ կենսուրախ՝ ինչպես կենդանի շերտերի կոպիտ կապը և բարդ ձևերը։ Քսենակիսը միակն է եղել ավանգարդիստների մեջ (բացառությամբ Վարեզի), որ կարողացել է երաժշտության ոլորտ բերել ծանրության և ամրության, ցրտի և տաքության, շփման և անդրադարձման ալիքները։ Նա է մշակել նվագելու ավանգարդյան գործիքային հնարքների մեծ մասը։ Քսենիսը երաժշտության մեջ արթնացրել է հին ժամանակների բնության շունչը և աշխարհին ձայների «ծարավ» է դարձրել։ Նրա արվեստը պաուզաների, լռության, եդեմական մթնոլորտի միացում է։
Պյոտր Պասպելով |
 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
