Մարտ (զինված ընդհարում)

Մարտ, կազմակերպված զինված բախում՝ սահմանափակված տարածքով և ժամանակով։

Մարտ Լեսնոյ գյուղի մոտ

Մարտ գերմանացիների և ֆրանսիացիների միջև 1870-1871 թվականներին ֆրանս-պրուսական պատերազմի ժամանակ, 1870 թվական, Սեդան։

Վլադիմիր Տաբուրին, Մուկդենի ճակատամարտ Խաուխ աշտարակի մոտ։

Մարտը իրենից ներկայացնում է հարվածների, կրակի և զորքերի (ուժերի) ամբողջություն, որը ունի հստակ նպատակ, վայր և ժամանակ։ Մարտը զորքերի միավորների և ուժերի միավորների մարտական գործողությունների հիմնական ակտիվ ձևն է ՝ զինծառայողների, ստորաբաժանումների, զորամասերի (նավերի), միավորումների, մարտավարական մասշտաբում։

Ճակատամարտը մարդուց նախ և առաջ պահանջում է ինքնազոհաբերության կարողություն, այնուհետև գործելու այնպիսի կարողություն, որ այդ զոհաբերությունը, հնարավորության դեպքում, օգտակար լինի իր հայրենակիցների համար, կործանարար՝ թշնամու - Միքայել Դրագոմիռով, Բնօրինակ և թարգմանված հոդվածների ժողովածու, հատոր II, Սանկտ Պետերբուրգ, 1881, էջ 7

Մարտի նպատակն է՝ հակառակորդի ոչնչացումը, ջախջախումը կամ գերեվարումը, ինչպես նաև կարևոր շրջանների (բնագծերի) գրավումը։ Մարտավարության ձևերն ու եղանակները փոփոխվել են՝ կապված մարտական տեխնիկայի և զորքի որակական կազմի փոփոխության հետ։ Մարտը լինում է համազորային, օդային և ծովային։

1. Ցամաքային զորքերի ժամանակակից մարտը համազորային է, որին մասնակցում են բոլոր զորատեսակներն ու հատուկ զորատեսակները, ռազմաօդային և ռազմածովային (ծովափնյա ուղղություններում) ուժերի համագործակցությամբ և զենքի տարբեր տեսակների գոբծադրմամբ։ Մարտերը լինում են հարձակողական և պաշտպանողական։

2. Օդային մարտը զինված հակամարտությունն է օդում, միայնակ ինքնաթիռների (ուղղաթիռների) կամ խմբերի (ստորաբաժանումների, օղակների) միջև՝ թշնամուն ոչնչացնելու կամ հարձակումը կասեցնելու համար։ Օդային մարտը կործանիչ ավիացիայի գործողությունների հիմնական տեսակն է օդում տիրապետություն ձեռք բերելու համար։

3. Ծովային մարտը պատերազմող կողմերի նավաաորմերի միավորումների (զորամասերի, նավերի) կազմակերպված ռազմական գործողություններն են հարվածի տարբեր միջոցների կիրառմամբ։ Մղվում է բաց ծովում (օվկիանոսում) կամ մերձափնյա շրջաններում՝ հակառակորդի նավատորմի ուժերը ոչընչացնելու կամ դրանց կործանիչ հարված հասցնելու նպատակով։ Բաղկացած է փոխադարձ գրոհներից, հակագրոհներից և դրանց կասեցումից։ Ծովային մարտի տարատեսակներից են ծովային դեսանտի ափհանման և ափամերձ շրջաններում հարձակվող ցամաքային զորքերին օգնելու նպատակով ձեռնարկված մարտերը։

Տեսակներ

Նախկինում Ռուսաստանի ռազմական գործերում մարտը ընկալվում էր որպես ընդհանուր հասկացություն՝ երկու թշնամական կողմերի միջև բախում^[1]։ Մարտը բաժանվում էր հետևյալ տեսակների^[1].

• մենամարտություն՝ զինծառառայողների միջև բախում
• կարճատև մարտ՝ բրիգադների, զորագնդերի, գումարտակների, վաշտերի միջև բախում;
• մարտ՝ կորպուսների, դիվիզիաների միջև բախում;
• ճակատամարտ՝ երկու բանակների միջև բախում, որը ռազմաբեմում հանգեցրել է քիչ թե շատ էական փոփոխությունների։
• ընդհանուր մարտ կամ ճակատամարտ՝ երկու բանակների միջև բախում, որի միջոցով որոշվել է պատերազմի կամ առանձին օպերացիայի ճակատագիրը։

Որոշ փոփոխություններով այս աստիճանավորումը պահպանվել է մինչ օրս։

Ըստ զորքերի կամ ուժերի գործողության վայրի՝ մարտը բաժանվում էր հետևյալ խմբերի.

• դաշտային
• ծովային
• քաղաքային
• և այլն։

Ըստ զորքերի (ուժերի) գործողությունների՝ մարտը բաժանվում էր հետևյալ խմբերի.

• պաշտպանողական
• հարձակողական։

Մարտական բոլոր տարատեսակները նպատակ ունեին հնարավորինս մեծ վնաս պատճառել և, հնարավորինս չափ թուլացնել թշնամուն, պատերազմի ընդհանուր նպատակի (ռազմական գործողություններ) պահանջով^[1]։

Հիմա, կախված նրանից, թե որ կողմն է սկսում մարտը, այն կոչվում է պաշտպանողական, հարձակողական կամ հանդիպական։

Կախված նրանից, թե ինչպիսի զինուժի (ԶՈՒ), ԶՈՒ տիպի զորքերի (ուժերի) տեսակներից են մարտում ներգրավված, մարտը լինում է․

• համազորային^[2]
• տանկային
• հակաօդային^[2]
• օդային^[2];
• ծովային^[2]

Կախված նրանից, թե զինված ուժերի ինչ տիպի զորքերի (ուժերի) որ կազմավորումներն են ներգրավված մարտում, այն ունի իր առանձնահատկությունները.

• վաշտերում, էսկադրիլիայում
• գումարտակում, դիվիզիոնում
• գնդում
• բրիգադում
• դիվիզիայում

Մենամարտ

Պայքար կոչվում է նաև անձի կամ մարդկանց խմբի ակտիվ փոխազդեցությունը մեկ այլ անձի, մարդկանց խմբի հետ՝ նպատակ ունենալով փոխադարձ ոչնչացնել սառը զենքի, հրազենի, այլ զենքերի կամ առանց զենքի օգտագործման։

Ծանոթագրություններ

1. «Бой». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
2. Источник: Военный энциклопедический словарь. — М.: Военное издательство, 1984.

Գրականություն

• Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• М. И. Драгомиров, Сборник оригинальных и переводных статей, т. II. — СПб., 1881 год;
• Военный энциклопедический словарь (ВЭС), М., ВИ, 1984 год, 863 стр. с иллюстрациями (ил.), 30 листов (ил.);
• Кацура А., Поединок чести. Дуэль в истории России, ISBN 5-05-004820-6 1999 год;

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 341)։