Մարիներ-9

Մարիներ 9 (անգլ.՝ Mariner 9), ամերիկյան ավտոմատ միջմոլորակային կայան, որը նախատեսված էր Մարսի ուղեծիր անցնելու և լուսանկարներ և հետազոտություններ կատարելու համար։ Կայանը ՆԱՍԱ-յի միջմոլորակային տարածության ուսումնասիրման համար նախատեսված Մարիներ ծրագրի իններորդ կայանն էր։ Մարիներ 9 կայանը նախագծվել էր Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայում։

Մարիներ-9

Կազմակերպություն	ՆԱՍԱ
Հիմնական կապալառուներ	ՌՇԼ
Այլ нանվանումներ	Mariner Mars '71 կամ Mariner-I
COSPAR ID	1971-051A[1]
NSSDCA ID	1971-051A
SCN	05261
Պտույտի ժամկետ	719,47 րոպե
Գործարկման ամսաթիվ	1971 մայիսի 30, 22:23:04 UTC[2]
Գործարկման վայր	Քանավերալ
Գործարկման հրթիռ	Ատլաս Կենտավր
Աշխատանքի ավարտ	1972 հոկտեմբերի 27
Զանգված	997,9 կգ[2]

Կայանը մեծապես նպաստեց Մարսի հետազոտություններին։ Մարիներ 9-ը արձակվել է դեպի Մարս 1971 թվականի մայիսի 30-ին^[3][4] Ատլաս Կենտավր կրող հրթիռի միջոցով Քանավերալ հրվանդանի տիեզերական ուժերի կայանից և հասել է Մարսի ուղեծիր նույն թվականի նոյեմբերի 14-ին, դառնալով առաջին տիեզերական սարքը, որը դարձել է մեկ այլ մոլորակի արհեստական արբանյակ^[5]։ Մարիներ 9-ը այս մրցավազքում հաղթեց խորհրդային Մարս-2 (գործարկվել է մայիսի 19-ին) և Մարս-3 (գործարկվել է մայիսի 28-ին) կայաններին, որոնք երկուսն էլ Մարս ժամանեցին միայն շաբաթներ անց։

Մոլորակի ուղեծիր ժամանումից մի քանի ամիս շարունակ մոլորակի վրա փոշու փոթորիկներ էին, ինչը թույլ չէր տալիս մակերևույթի հստակ լուսանկարներ ստանալ։ Փոթորիկների ավարտից հետո, Մարիներ 9-ը հաջողությամբ կատարեց և ուղարկեց Երկիր 7329 լուսանկար, ամբողջ առաքելության ընթացքում, որն ավարտվեց 1972 թվականի հոկտեմբերին^[6]։

Արդյունքներ

Մարիներ 9-ը կրում էր Մարիներ 6-ի և 7-ի նման գործիքային կազմ, սակայն Մարսի ուղեծրում տիեզերանավը կառավարելու համար ավելի մեծ շարժիչ համակարգի անհրաժեշտության պատճառով այն կշռում էր ավելին, քան Մարիներ 6-ը և 7-ը միասին (Մարիներ 6-ը և Մարիներ 7-ը կշռում էին 413 կիլոգրամ, մինչդեռ Մարիներ 9-ը կշռում էր 997,9 կիլոգրամ)^[7][8]։

Երբ Մարիներ 9-ը ժամանեց Մարս 1971 թվականի նոյեմբերի 14-ին, մոլորակագետները զարմացան՝ տեսնելով, որ մթնոլորտը մշուշոտ է «ամբողջ մոլորակի վրա փոշու շղարշ էր, երբևէ նկատված ամենամեծ փոթորիկը»^[9]։ Արդյունքում ՆԱՍԱ-ի մասնագետները ստիպված եղան վերածրագրավորել կայանի համակարգիչը, որպեսզի հետաձգեն մակերևույթի լուսանկարումներ մի քանի ամսով։ Հիմնական մակերևույթի լուսանկարումները դադարեցվեցին մինչև 1972 թվականի հունվարի կեսերը։ Խորհրդային Միության Մարս-2 և Մարս-3 կայանները, որոնք ժամանեցին նույն փոշու փոթորիկի ժամանակ, չկարողացան հարմարվել անսպասելի պայմաններին, ինչը խիստ սահմանափակեց նրանց հավաքագրած տվյալների քանակությունը և որակը։

349 օր մնալով Մարսի ուղեծրում Մարիներ 9-ը փոխանցել էր 7329 լուսանկար՝ ընդգրկելով Մարսի մակերեսի 85%-ը, մինչդեռ նախորդ թռիչքային առաքելությունները վերադարձրել էին հազարից պակաս լուսանկարներ, որոնք ծածկում էին մոլորակի մակերևույթի միայն մի փոքր մասը^[10]։ Պատկերները բացահայտեցին գետերի հուներ, խառնարաններ, զանգվածային հանգած հրաբուխներ (օրինակ՝ Օլիմպոս լեռը, Արեգակնային համակարգի ամենամեծ հայտնի հրաբուխը), կիրճեր (ներառյալ Մարիների հովիտները), քամու և ջրային էրոզիայի և նստվածքային ապարների առկայության ապացույցներ, եղանակային ճակատներ, մառախուղներ և այլն^[11]։ Լուսանկարվել են նաև Մարսի փոքր արբանյակները՝ Ֆոբոսը և Դեյմոսը^[12][13]։

Մարիներ 9 առաքելության արդյունքները հիմք ծառայեցին ավելի ուշ իրականացված Վիկինգ ծրագրի համար^[14]։

Հսկայական Մարիների հովիտներ կիրճային համակարգը անվանվել է Մարիներ 9-ի պատվին^[14]։

Կայանը ապաակտիվացավ 1972 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, այդ պահին սպառվել էր կայանի բարձրության կարգավորող գազը^[14]։

Տես նաև

• Մարիներ ծրագիր

Ծանոթագրություններ

1. NASA. «Mariner 9». NASA. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 2-ին.
2. «Mariner 9». NASA's Solar System Exploration website. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
3. «Mariner 9: Trajectory Information». National Space Science Data Center. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
4. «Mariner Mars 1971 Project Final Report» (PDF). NASA Technical Reports Server. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
5. «Mariner 9: Details». National Space Science Data Center. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
6. «NASA Programs & Missions Historical Log». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
7. «Missions - Mariner 6 & 7». www2.jpl.nasa.gov. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
8. «Mariner 9 - NASA Science». science.nasa.gov (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
9. «NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details». nssdc.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
10. NASA.gov
11. «Mariner 9: First Spacecraft to Orbit Mars». Space.com. 2018 թ․ նոյեմբերի 8.
12. Mars Exploration Program: Mariner 8 & 9
13. Hartmann, W. O. Raper. 1974. The New Mars. The Discoveries of Mariner 9. With the Cooperation of the Mariner 9 Science Experiment Team. Prepared for the NASA Office of Space Science.
14. Pyle, Rod (2012). Destination Mars. Prometheus Books. էջեր 73–78. ISBN 978-1-61614-589-7. «It was the first spacecraft to enter orbit around another world. ... [It] continues to orbit Mars to this day, sailing around the planet deaf and dumb in the cold darkness.»

Արտաքին հղումներ

• Mariner 9 Mission Profile by NASA's Solar System Exploration
• NSSDC Master Catalog: Spacecraft – Mariner 9
• NASA-JPL Guide to Mariner 9
• some Mariner 9 images of Mars
• Mariner 9 approaching Mars movie Արխիվացված 2012-01-25 Wayback Machine
• Mariner 9 images, including dust storm
• Mariner 9 view of Phobos (hosted by The Planetary Society)
• Mariner 9 image compared to MGS image, helps determine if Dunes moved in decades
• P.418 Correct DN values appear to be 512, not 64 i.e. 9bits per pixel