Մադլեն Օլբրայթ

Մադլեն Կորբել Օլբրայթ (անգլ.՝ Madeleine Korbel Albright, անունը ծնվելիս՝ Մարիա Յանա Կորբելովա, չեխ․՝ Marie Jana Korbelová; մայիսի 15, 1937(1937-05-15)^{[1][2][3][…]}, Պրահա, Չեխոսլովակիա^[4] - մարտի 23, 2022(2022-03-23)^[5][6], Վաշինգտոն, ԱՄՆ^[7]), ԱՄՆ պետքարտուղարի պաշտոնում (1997-2001) առաջին կինը։

Մադլեն Օլբրայթ
անգլ.՝ Madeleine Korbel Albright
ԱՄՆ 64-րդ պետքարտուղար
Ստանձնեց պաշտոնը՝	հունվարի 23, 1997
Լքեց պաշտոնը՝	հունվարի 20, 2001
Կուսակցություն՝	Դեմոկրատական կուսակցություն
Նախորդող՝	Քրիստոֆեր Ուորեն
Հաջորդող՝	Քոլին Փաուել
Ծննդյան օր՝	մայիսի 15, 1937(1937-05-15)[1][2][3][…]
Ծննդավայր՝	Պրահա, Չեխոսլովակիա[4]
Վախճանի օր՝	մարտի 23, 2022(2022-03-23)[5][6] (84 տարեկան)
Վախճանի վայրը՝	Վաշինգտոն, ԱՄՆ[7]
Ամուսին ՝	Ջոզեֆ Մեդիլ Փաթերսոն Օլբրայթ[8]
Երեխաներ՝	Alice Albright?[8], Anne Korbel Albright?[8] և Katie Albright?[8]
Հայր՝	Յոզեֆ Կորբել
Մայր՝	Աննա Շպիգելովա
Պարգևներ՝	Աննա Լինդհի հիշատակի հիմնադրամի մրցանակ Ազատություն մրցանակ Ժողովրդավարությանը ծառայելու շքանշան Կանանց փառքի ազգային սրահ [9] Կոնգրեսի գրադարանի կենդանի լեգենդ [10] Կոլորադոյի կանանց փառքի սրահ [11] Թեոդոր Ռուզվելտի մրցանակ Էլիզաբեթ Բլեքվելի մրցանակ [12] Բրաուն համալսարանի պատվավոր դոկտոր [13] Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ Great Gold Medal of Masaryk University? [14] Պատվավոր դոկտոր [15] Բրանդիսի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Գդանսկի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Մայամիի համալսարանի պատվավոր դոկտոր [16] Սենատի հիշատակի արծաթե մեդալ [17] Գրեյթ իմիգրանտս [18][19] Margaret Brent Award? [20] և [21]

Կենսագրություն

Կյանքի սկիզբ

Ծնվել է Պրահայում։ Չեխ հրեուհի է։ Մադլեն անունը ստացել է «Մադլենկա» մականունից, որով նրան դիմում էր տատիկը, իսկ այնուհետև մնաց որպես հիմնական անուն, երբ նա Շվեյցարիայի գիշերօթիկ դպրոցում։ Մադլենի հայրը՝ Յոզեֆ Կորբելը, Բելգրադում չեխոսլովական դիվանագետ էր։ Չեխոսլովակիայի բռնագրավումից հետո Յոզեֆն ու իր կին Աննան հուդայականությունից անցան կաթոլիկության։ Հետո Յոզեֆ Կորբելը արտագաղթեց ԱՄՆ, որտեղ դասավանդում էր Դենվերի համալսարանում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո նրանք վերադարձան Չեխոսլովակիա, որտեղ Մադլենի հայրը դարձյալ դիվանագիտական ծառայության մեջ էր՝ մասնավորապես զբաղեցնելով Հարավսլավիայում Չեխոսլովակիայի դեսպանի պաշտոնը։

«Կորբելն առաջին չեխական դեսպանն էր Հարավսլավիայում... Նա շատ բարեկիրթ մարդ էր և համոզված հակակոմունիստ» (Վլադիմիր Վելեբիթ)^[22]։

Ուսում

Սովորել է Շվեյցարիայի գիշերօթիկ դպրոցում և Դենվերի Kent Denver դպրոցում։ 1957 թվականի ստացել է ամերիկյան քաղաքացիություն։ 1959 թվականին, ավարտելով Մասաչուսեթս նահանգի Վելեսլեյի համալսարանի քաղաքագիտության ֆակուլտետը բակալավրի աստիճանով, Մադլենն ամուսնացավ լրագրող Ջոզեֆ Փաթերսոն Օլբրայթի հետ (անգլ.՝ Joseph Medill Patterson Albright), որի հետ ծանոթացել էր Denver Post թերթում ժամանակավոր աշխատանքի ժամանակ։ Դրանից հետո Մադլենն ավարտեց Կոլումբիայի համալսարանի իրավունքի ֆակուլտետը՝ ստանալով մագիստրոսի աստիճան^[23]։

Քաղաքական գործունեություն

Քաղաքական գործունեությունն Օլբրայթը սկսել է որպես ԱՄՆ դեմոկրատական կուսակցության ակտիվիստ, 1972 թվականին մտավ սենատոր Էդմունդ Մասքիի խմբի մեջ, 1976-1978 թվականներին օրենսդրական հարցերով նրա օգնականն էր։ 1978 թվականի նշանակվեց նախագահ Ջիմմի Քարթերին առընթեր Ազգային անվտանգության խորհրդի անդամ։ Սպիտակ տան համար պայքարում դեմոկրատների պարտությունից հետո 1982-1993 թվականներին Մադլեն Օլբրայթը Ջորջթաունի համալսարանի պորֆեսոր էր, սեմինարավար էր ԽՍՀՄ և Արևելյան Եվրոպայի քաղաքականության թեմաներով, ղեկավարում էր «Կանայք արտաքին քաղաքականությունում» ծրագիրը, Ազգային քաղաքականության համար կենտրոնի նախագահն է եղել։ 1982 թվականին տեղի ունեցավ ամուսնալուծությունը ամուսնու հետ, որը հայտարարեց. «Ես մահացու հոգնել եմ քեզանից, բացի այդ՝ սիրում եմ ուրիշին...»

Աշխատանք ՄԱԿ-ում

1992 թվականին Օլբրայթը դարձավ Բիլ Քլինթոնի խորհրդականը և նրա նախագահ ընտրվելուց հետո նշանակվեց ՄԱԿ-ում ԱՄՆ մշտական ներկայացուցիչ։ ՄԱԿ-ում աշխատանքի տարիներին նա լարված հարաբերությունների մեջ էր ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղար Բուտրոս Ղալիիի հետ^[24]։

Օլբրայթն օժանդակեց Իրաքի դեմ պատժամիջոցներին։ 1996 թվականին՝ CBS-ի «60 րոպես» հեռուստահաղորդման ժամանակ՝ Լեսլի Շտալի հետ հարցազրույցում, նա ոչ միանշանակ պատասխան տվեց։ Երբ Շտալը հարցրեց Օլբրայթին Իրաքի պատժամիջոցների հետևանքների մասին. «Մենք լսել ենք, որ զոհվել է կես միլիոն երեխա։ Ես նկատի ունեմ, որ սա ավելի շատ է, քան Հիրոսիմայում զոհված երեխաները։ Եվ Դուք կարծում եք՝ արժե՞ դա»։ Օլբրայթը պատասպանեց. «Ես կարծում եմ, որ սա շատ ծանր ընտրություն է, բայց գինը, կարծում եմ, արժե դրան»։ Հետագայում նա խոր ափսոսանք է հայտնել իր բառերի համար^[25]։

Պետական քարտուղար

1997 թվականին Օլբրայթը նախագահ Քլինթոնի աշխատակազմում նշանակվեց պետական քարտուղարի պաշտոնում և դարձավ առաջին կինն այս պաշտոնում։ Միջազգային հարաբերություններում Օլբրայթը ԱՄՆ կոշտ քաղաքականության կողմնակից էր, հանդես էր գալիս ՆԱՏՕ-ում ԱՄՆ դիրքերի հզորացման, ԱՄՆ համաշխարհային հետաքրքրությունների պաշտպանության օգտին՝ կանգ չառնելով անգամ ռազմական ուժի կիրառման դեմ, ինչն էլ ցուցաբերեց Բալկաններում։ Նրա աշխատելու ընթացքում պայթեցվեցին Քենիայում և Տանզանիայում ԱՄՆ դեսպանատները։ 2000 թվականին այցելեց Հյուսիսային Կորեա և հանդիպեց Կիմ Չեն Իրի հետ։

2007 թվականի սեպտեմբերի 25-ին ԱՄՆ մի քանի այլ պաշտոնաթող պետքարտուղարների հետ ստորագրեց նամակ, որը կոչ էր անում ԱՄՆ Կոնգրեսին չընդունել հայերի ցեղասպանության մասին 106-րդ հռչակագիրը^[26]։

Գրքեր

• Madam Secretary (2003) ISBN 0-7868-6843-0
• The Mighty and the Almighty: Reflections on America, God, and World Affairs (2006) ISBN 0-06-089257-9.

Ծանոթագրություններ

1. RKDartists (նիդերլ.)
2. FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
3. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
4. http://faithfuliremain.com/interviews/madeleine-albrightova
5. Madeleine Albright, first female US secretary of state, dies
6. מדלן אולברייט, האישה הראשונה שכיהנה כשרת חוץ בארה"ב, מתה בגיל 84 (երբ.)
7. Madeleine Albright, First Woman to Serve as Secretary of State, Dies at 84
8. Albright M. Madam Secretary — Disney Publishing Worldwide, 2003. — ISBN 978-1-4013-9947-4
9. https://www.womenofthehall.org/inductee/madeleine-korbel-albright/
10. https://www.loc.gov/about/awards-and-honors/living-legends/madeleine-albright/
11. https://www.cogreatwomen.org/project/madeleine-k-albright/
12. https://www.hws.edu/about/history/elizabeth-blackwell/award/default.aspx
13. https://www.brown.edu/Administration/News_Bureau/2000-01/00-135.html
14. https://www.muni.cz/o-univerzite/vyznamenani/velke-zlate-medaile-mu?page=1
15. https://www.knox.edu/news/honorary-degrees-2008
16. https://commencement.miami.edu/about-us/archives/honorary-degree-recipients/index.html
17. https://www.senat.cz/cinnost/pametni_medaile/
18. https://www.carnegie.org/awards/honoree/madeleine-albright/
19. https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2006-great-immigrants/
20. https://www.americanbar.org/groups/diversity/women/margaret-brent-awards/pasthonorees/
21. https://www.lidovky.cz/domov/petricek-rozdal-medaile-za-zasluhy-o-clenstvi-v-nato-mezi-ocenenymi-jsou-albrightova-a-robertson.A190312_201720_ln_domov_ele
22. «Совершенно секретно». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 16-ին.
23. «Мировой Политический Процессор - Мадлен Олбрайт - Политический портрет». www.worldpolit.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 21-ին.
24. Albright M., Woodward B. Madam Secretary: A Memoir. — New York, N.Y.: Miramax Books, 2005. — 736 p. — ISBN 1-4013-5962-0, ISBN 978-1-4013-5962-1
25. Albright M. The Mighty and the Almighty: Reflections on America, God, and World Affairs. — New York, N.Y.: HarperCollins, 2006. — 352 p. — ISBN 0-06-089257-9, ISBN 978-0-06-089257-9
26. «Letter from the Former Secretaries of State». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 21-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մադլեն Օլբրայթ» հոդվածին։