Հայլբրոն (քաղաք)

Հայլբրոն (գերմ.՝ Heilbronn,Գերմաներեն արտասանություն՝ [[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|[haɪlˈbʁɔn]]] ( )), քաղաք Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության Բադեն Վյուրթեմբերգ երկրամասի հյուսիսում, Հայդելբերգից՝ 55 կիլոմետր դեպի հարավ-արևելք, Շտուտգարտից՝ 35 կիլոմետր դեպի հյուսիս։ Նույնանուն շրջանի՝ «Landkreis Heilbronn»-ի և Հայլբրոն-Ֆրանկոնիա տարածաշրջանի (Heilbronn-Franconia region) վարչական կենտրոնն է։ Ընկած է Նեկար գետի ափին (գետային խոշոր նավահանգիստ է)՝ տարածվելով գետահովտում և զբաղեցնելով 99,9 կմ² տարածք (20-րդ դարում զգալի չափով ընդարձակվել է մերձակա բնակավայրերը իր մեջ ներառելով)։ Ծովի մակերևույթից միջին բարձրությունը 157 մետր է։ Բնակչության թվաքանակը 2017 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով եղել է 125 113, խտությունը՝ 1.226 մարդ յուրաքանչյուր քառակուսի կիլոմետրի վրա։ Պաշտոնական կոդը (AGS-ը)՝ 8121000:

Բնակավայր
Հայլբրոն
գերմ.՝ Heilbronn
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Գերմանիա
Համայնք	Շտուտգարտի ադմինիստրատիվ օկրուգ
Ներքին բաժանում	Biberach?, Böckingen?, Frankenbach?, Horkheim?, Klingenberg?, Neckargartach? և Sontheim?
Առաջին հիշատակում	741
Մակերես	99,89 կմ²
ԲԾՄ	157 մետր
Բնակչություն	▲128 334 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2022)[1]
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	7066 և 7131
Փոստային դասիչ	74072–74081[2]
Ավտոմոբիլային կոդ	HN
Պաշտոնական կայք	heilbronn.de​(գերմ.)
Հայլբրոն (քաղաք) (Գերմանիա)
Հայլբրոն Վիքիպահեստում

2020 թվականի փետրվարի 1-ին Հայլբրոնին շնորհվել է համալսարանական քաղաքի կոչում^[3]։

Պատմություն

Հայլբրոնը հին բնակավայր է։ Պատմական փաստաթղթերում առաջին անգամ հիշատակվել է 741 թվականին, «villa helibrunna» անվանումով։ 1225 թվականին ստացել է քաղաքի, 1371-ին՝ կայսերական ազատ քաղաքի կարգավիճակ։ Միջին դարերում ծաղկում է ապրել առևտրային ճանապարհների վրա գտնվելու և գետային նավահանգիստ ունենալու շնորհիվ։ 1633 թվականին այստեղ կնքվել է Շվեդիայի հետ դաշնություն կազմելու վերաբերյալ պայմանագիր (Heilbronnförbundet)^[4]: 19-րդ դարում քաղաքը զարգացել է առավել բուռն թափով, դասվել Բադեն-Վյուրթեմբերգի կարևորագույն արդյունաբերական կենտրոնների շարքին. զարկ է տրվել գինեգործությանը, կառուցվել են նաև արդյունաբերական այլ ձեռնարկություններ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին դարձել է առանձնապես վնասված եվրոպական քաղաքներից մեկը. հենց միայն 1944 թվականի դեկտեմբերի 4-ին անգլո-ամերիկյան ռազմական օդուժի իրականացրած ռմբակոծությունների հետևանքով զոհվել է ավելի քան 6.500 մարդ, ավերվել են բազմաթիվ շինություններ^[5]։ Պատերազմի ավարտից հետո քաղաքն արագորեն բուժել է վերքերը, դարձել դինամիկ զարգացող արդյունաբերական և առևտրային կենտրոն։

Տնտեսություն

Տնտեսության բնագավառում Հայլբրոնն առաջին հերթին հայտնի է այստեղ արտադրվող կարմիր գինիներով, այդ իսկ պատճառով նրան անվանում են «գինու քաղաք» (Stadt des Weins): Հայրենի քաղաքին լայն ճանաչում էր բերել նաև կառագործ վարպետ Դրոգմյոլլերը (1920-2005), որի արհեստանոցներում աշխատողները զբոսաշրջային կառքեր էին հավաքում օգտագործելով «Մերսեդես» և «Վոլվո» ֆիրմաների ավտոմեքենաների համապատասխան մասեր։

Հայլբրոնում զարգացած են մեքենաշինությունը (գործում են «Լեպլե», «Տյուսսեն-Կրուպ» և հայտնի այլ ընկերությունների գործարաններ, Audi, BMW, Mercedes և Porsche ֆիրմաների ավտոմեքենաների մասեր արտադրող ձեռնարկություններ), սննդի արդյունաբերությունը («Կամպինա», «Կնորր» և այլ գործարաններ), թղթի, քիմիական, միկրոէլեկտրոնիկայի արտադրությունը։ Այստեղ իր ձեռնարկությունն ունի նաև միկրոֆոններ ու դինամիկներ արտադրող «Beyerdynamic» ֆիրման։ Քաղաքի հայտնի ձեռնարկություններից է նաև «Südwestdeutsche Salzwerke AG»-ը, որ տարեկան արտադրում է շուրջ 2,5 միլիոն տոննա քարաղ և այդ ցուցանիշով երկրորդ տեղն է զբաղեցնում Գերմանիայում։ Քաղաքի, տարածաշրջանի և ամբողջ երկրի տնտեսության մեջ կարևոր դեր է խաղում նաև նրա՝ Նեկար գետի վրա գտնվող նավահանգիստը։

Գրականության մեջ և կինոյում

Հայլբրոնը հաճախ պատկերավոր կերպով անվանվում է «Քեթխենի քաղաք». նկատի է առնվում 19-րդ դարի գերմանացի նշանավոր գրող Հայնրիխ ֆոն Քլայսթի «Հայլբրոնցի Քեթխենը» ստեղծագործությունը։ Հայլբրոնում են ծավալվում նաև Վոլֆգանգ Գյոթեի «Գյոթց ֆոն Բեռլիխինգեն» թատերգության գործողությունները։ Գերմանական այս քաղաքը հիշատակվում է «Շերլոկ Հոլմս․ Ստվերների խաղ» կինոնկարում. ըստ այդ ֆիլմի դիպաշարի՝ հենց Հայլբրոնում է գտնվում Ջեյմս Մորիարտիին պատկանող զինագործարանը, որ զենք է մատակարարում ողջ Եվրոպային։

Տեսարժան վայրեր

• Կիլիանսկիրխեն (Kilianskirche) - Վերածննդի դարաշրջանի եկեղեցի
• Սբ. Նիկողայոսի եկեղեցին (Nikolaikirche) - գոթիկա ոճի պատմաճարտարապետական հուշարձան
• Պողոս-Պետրոս եկեղեցին (Sankt Peter u. Paul) և Դոյչհոֆ դղյակը (Deutschhof) - բարոկկո ոճի կառույցներ
• հին սինագոգը (1877 – 1938 թթ.) - կառուցվել է էկլեկտիկ ճարտարապետության ոճով
• գինու վիլլան
• աստղագիտական ժամացույցը
• «Experimenta» թանգարանը
• հին քաղաքապետարանը

Անվանի հայլբրոնցիներ

• Վիլհելմ Վայբլինգեր (1804–1830) - գրող
• Ռոբերտ Մայեր (1814–1878) - ֆիզիկոս, բժիշկ
• Ադոլֆ Կլուսս (1825–1905) - ճարտարապետ
• Վիլհելմ Մայբախ (1846–1929) - ինժեներ, ավտոմեքենաշինության պիոներներից մեկը
• Օտտո Կիրխհայմեր (1905–1965) - քաղաքագիտության և սահմանադրության տեսաբան
• Կուրտ Ռեբման (1924–2005) - իրավաբան, գլխավոր դատախազ
• Վոլֆգանգ Վեբեր (* 1935) - մենեջեր
• Թոմաս Ռոթ (* 1951) - լրագրող
• Սիբել Քեքիլի (* 1980) - դերասանուհի
• Անջեյ Սևերին - ազգությամբ լեհ դերասան
• Թեոդոր Հոյս - Գերմանիայի դաշնային համրապետության առաջին նախագահ
• Տոմիսլավ Մարիչ - ֆուտբոլիստ, Խորվաթիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի անդամ
• Թոմաս Շտրոբլ - գերմանացի քաղաքական գործիչ

Քույր քաղաքներ

• Բեզիե, Ֆրանսիա (1965)
• Նիթ Պորտ Թոլբոթ, Մեծ Բրիտանիա (1966)
• Զոլոթուռն, Շվեյցարիա (1981)
• Սթոքպորտ, Մեծ Բրիտանիա (1982)
• Օդերի Ֆրանկֆուրտ, Գերմանիա (1988)
• Սլուբիցե, Լեհաստան, (1998)
• Նովոռոսիյսկ, (Ռուսաստան), 2019^[6]

Պատկերասրահ

• 
  Սուրծննդյան հրապարակը
• 
  Քաղաքի կենտրոնը
• 
  Դոյչհոֆ ամրոցը
• 
  Կիլիանկիրխեի խորանազարդերից
• 
  Կիլիանկիրխե
• 
  Կիլիանկիրխեի յոթնածորակ աղբյուրը
• 
  Նիկոլայկիրխե
• 
  Քաղաքի համայնապատկերը 1945 թվականին
• 
  Էլեկտրակայանը
• 
  Քաղաքապետարանի աստղագիտական ժամացույցը
• 
  Քեթխենհաուսը
• 
  Քաղաքային թանգարանը Դոյչհոֆ ամրոցում
• 
  Fleischhaus
• 
  Փոստը
• 
  Գյոթցի աշտարակը
• 
  Վարտբերգ աշտարակը
• 
  Շվայնսբերգ աշտարակը
• 
  Տոնակատարության ժամանակ
• 
  Թատերական շատրվանը

Ծանոթագրություններ

1. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2022 (գերմ.) — DESTATIS, 2023.
2. https://www.suche-postleitzahl.org/heilbronn-plz-74072-74081.469a
3. «Heilbronn wird Universitätsstadt». heilbronn.de. Stadt Heilbronn. 2019-12-13. Վերցված է 2020-03-11-ին.
4. Carlquist, Gunnar (red.) (1932). Svensk uppslagsbok. Malmö: Svensk Uppslagsbok AB:s förlag, band 12 s. 926.
5. http://statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_11001.pdf%7Ctítulo=Bevölkerung Արխիվացված 2012-10-17 Wayback Machine und Erwerbstätigkeit 2011|data=|publicado=Statistisches Landesamt Baden-Württemberg|língua=alemão|acessodata=2013-02-15|arquivourl=https://web.archive.org/web/20121017132834/http://statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_11001.pdf%7Carquivodata%3D2012-10-17%7Curlmorta%3Dyes%7D%7D
6. «Heilbronner Stadtzeitung» (pdf) (Amtsblatt der Stadt Heilbronn). Stadt Heilbronn. 2019-09-25. էջ 1. Վերցված է 2019-09-30-ին. «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 16-ին.«Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 16-ին.

Արտաքին հղումներ

Հայլբրոն (քաղաք) էջը Վիքիպահեստում

• (գերմ.) Քաղաքի պաշտոնական կայքէջը
• (անգլ.) Քաղաքի պաշտոնական կայքէջը Արխիվացված 2012-07-16 Wayback Machine
• (գերմ.) Քաղաքի քարտեզը (Java-applet)
• (գերմ.) Hochschule Heilbronn (Հայլբրոնի համալսարան) Արխիվացված 2010-10-28 Wayback Machine
• (գերմ.) Զբոսաշրջային տեղեկատվություն քաղաքի մասին

Գրականություն

• Chronik der Stadt Heilbronn. Stadtarchiv Heilbronn, Heilbronn 1895–2004, bislang erschienen sind die Bände I–VII (741 bis 1957) und X (1970 bis 1974)
• Heilbronner Köpfe. Lebensbilder aus vier Jahrhunderten. Bislang 7 Bde. Stadtarchiv Heilbronn, seit 1998.
• Marianne Dumitrache, Simon M. Haag: Archäologischer Stadtkataster Baden-Württemberg. Bd. 8: Heilbronn. Landesdenkmalamt Baden-Württemberg, Stuttgart 2001, ISBN 3-927714-51-8.
• Julius Fekete: Kunst- und Kulturdenkmale im Stadt- und Landkreis Heilbronn. Theiss, Stuttgart 2002, ISBN 3-8062-1662-2.
• Helmut Schmolz, Hubert Weckbach: Heilbronn. Geschichte und Leben einer Stadt. 2. Auflage. Konrad, Weißenhorn 1973, ISBN 3-87437-062-3.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հայլբրոն (քաղաք)» հոդվածին։