Խավարածիր
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Խավարածիր կամ էկլիպտիկա (լատին․՝ (linea) ecliptica, հին հունարեն՝ ἔκλειψις՝ թարգմանաբար խավարում), երկնոլորտի մեծ, երևակայական շրջանագիծ է, որի հարթությունում տեղի է ունենում Արեգակի տեսանելի տարեկան շարժումը։
Ժամանակակից, ավելի ճշգրիտ սահմանումն է՝ Երկիր - Լուսին համակարգի բարիկենտրոնի ուղեծրի հարթությամբ երկնոլորտը հատելիս ստացված գիծը։
Խավարածրի հարթության նկատմամբ Լուսնի ուղեծրի թեքվածության, Երկիր-Լուսին համակարգի բարիկենտրոնի շուրջ Երկրի պտույտի, ինչպես նաև մոլորակների նկատմամբ Երկրի ուղեծրի պերտուրբացիաների պատճառով, իրական Արեգակը[1] ոչ միշտ է ճշգրտորեն գտնվում խավարածրի հարթության վրա, այլ կարող է նրանից շեղված լինել մի քանի վայրկյան անկյունով։ Կարելի է ասել, որ խավարածրի հարթությունով է անցնում «միջին Արեգակի» ճանապարհը։
Երկնային հասարակածի հարթության նկատմամբ խավարածրի հարթությունը թեքված է մի անկյունով, որը հավասար է՝
ε = 23°26′21.448″ - 46.815″ t - 0.00059″ t² + 0.00181″ t³,
որտեղ՝ t-ն հուլիոսյան հարյուրամյակների քանակն է, 2000 թվականից սկսած։
Այս բանաձևը ճշգրիտ է մոտակա հարյուրամյակների համար։ Ավելի մեծ ժամանակահատվածների համար հասարակածի նկատմամբ խավարածրի հարթության թեքվածությունը տատանվում է, միջին արժեքի համեմատ, մոտավորապես 40 000 տարի պարբերությամբ։ Բացի այդ, այն ենթակա է 18,6 տարի պարբերությամբ և 18,42″ ամպլիտուդով կարճաժամկետ տատանումների։
Ի տարբերություն հեռավոր աստղերի և քվազարների նկատմամբ իր հարթության թեքությունը համեմատաբար ավելի արագ փոփոխող երկնային հասարակածի` խավարածրի հարթությունն ավելի կայուն է։
Խավարածիր անունը կապված է հնուց հայտնի այն փաստի հետ, որ Արեգակի և Լուսնի խավարումները տեղի են ունենում միայն այն ժամանակ, երբ Լուսինը գտնվում է խավարածրի հարթության հետ իր ուղեծրի հատման կետերի մոտակայքում։ Երկնոլորտի վրայի այս կետերին ասում են Լուսնի հանգույցներ։ Նրանց պտույտի պարբերությունը խավարածրի վրայով հավասար է մոտավորապես 18 տարվա և կոչվում է սարոս կամ Դրակոնիկ պարբերություն։
Խավարածրի երկայնքով են դասավորված Կենդանակերպի տասներկու համաստեղությունները։ Բացի դրանցից, խավարածիրն անցնում է ևս մեկ՝ Օձակիր համաստեղությունով։
Խավարածրի հարթությունը ծառայում է որպես հիմնական հարթություն խավարածրային կոորդինատային համակարգում։
Ստանիսլավ Լեմի «Պիրկսի պատմությունը» պատմվածքում (պատմվածքների շարք՝ Պատմվածքներ օդաչու Պիրկսի մասին) Խավարածրի հարթությունն արգելված գոտի է հանդիսանում տիեզերանավերի համար, սակայն օդաչու Պիրկսը, հանգամանքներից ելնելով, ստիպված է լինում վարել տիեզերանավն այս հարթությունում և հայտնաբերում է այստեղ ընկած այլմոլորակայինների տիեզերանավ։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
