Օիրան

Օիրան (ճապ.՝ 花魁), կոլեկտիվ տերմին Ճապոնիայի ամենաբարձրաստիճան կուրտիզանուհիների համար, ովքեր համարվում էին սովորական մարմնավաճառներից վեր իրենց ավելի կատարելագործված ժամանցային հմտությունների և ավանդական արվեստում ուսուցման համար։ Բաժանվելով մի շարք կատեգորիաների՝ ամենաբարձրաստիճան օիրանները տայուներն էին, որոնք տարբերվում էին մյուսներից՝ ավանդական արվեստներում իրենց ինտենսիվ ուսուցման և Կիոտոյում ապրելու և աշխատելու պատճառով, որը Ճապոնիայի քաղաքական մայրաքաղաքն էր, և որը շաուրնակեց համարվել երկրի մշակութային սիրտը, երբ քաղաքական իշխանության նստավայրը տեղափոխվեց Տոկիո^[1]։ Թեև օիրանները հիմնակում զբաղվում էին մարմնավաճառությամբ, սակայն բարձրաստիճան օիրանը ուներ ընտրության որոշակի աստիճան, երբ հարցը վերաբերվում էր հաճախորդներին^[2]։

Հաճախորդի և աշակերտի հետ նստած օիրան։ Ուկիյո-է Սուզուկի Հարունոբուի կողմից (1765).

Օիրան պար, 2023

Օիրան տերմինը ծագել է 1750-ական թվականներին Տոկիոյի կարմիր լապտերների թաղամասում՝ Յոշիվարայում^[3]։

Օիրանի ծառայությունները հայտնի էին յուրահատուկ և թանկ լինելով, ընդ որում օիրանը սովորաբար զվարճացնում էր միայն հասարակության վերին խավերին՝ ձեռք բերելով կեիսեի մականունը՝ սրտեր գողանալու և վերին դասի տղամարդկանց խելքին համապատասխանելու ունակության համար։ Շատ օիրաններ հայտնիություն ձեռք բերեցին և՛ հաճույքների թաղամասի ներսում, և՛ դրսում, և սովորաբար պատկերվում էին ուկիյո-է փայտե տպագրություններում և կաբուկի թատրոններում։ Օիրանը հիմնականում լավ էր տիրապետում ավանդական երգարվեստին, դասական պարին և երաժշտությանը, ներառյալ կոկիու և կոտո նվագելու կարողությունը, և հաճախորդների հետ հիմնականում խոսւմ էր պաշտոնական լեզվով։

Թեև իրենց մասնագիտության պատմական բարձունքում օիրանները համարվում էին թրենդային կանայք, այդ համբավը հետագայում յուրացրեցին 18-րդ դարի վերջից մինչև 19-րդ դարերը գեյշաները, ովքեր հայտնի դարձան վաճառականների շրջանում՝ իրենց պարզեցված հագուստով, շամիսենի երաժշտական գործիքի վրա կարճ և ժամանակակից երգեր նվագելու կարողությամբ, որոնք հայտնի են որպես կոուտա, և նրանց նորաձև կանացիության և տղամարդկանց ընկերակցության ավելի նորաձև արտահայտությամբ^[4], որը համապատասխանում էր չափազանց հարուստ, բայց ցածր դասի վաճառականների ճաշակին, որոնք կազմում էին նրանց հաճախորդների մեծ մասը։

Ստուգաբանություն

Օիրան բառը առաջացել է ճապոներեն «oira no tokoro no nēsan» (ճապ.՝ おいらの所の姉さん) արտահայտությունից, որը թարգմանաբար նշանակում է «քույր մեր (իմ) վայրում»։ Կանջիով գրված բառը բաղկացած է երկու նիշից՝ 花, որը նշանակում է «ծաղիկ», և 魁, որը նշանակում է «առաջնորդ» կամ «առաջին»։ Թեև Յոշիվարայի միայն ամենաբարձր վարկանիշ ունեցող մարմնավաճառներն էին հայտնի որպես օիրան, տերմինն այժմ լայնորեն կիրառվում է բոլորի մարմնավաճառների համար^[5]։

Ավանդույթներ

Արվեստ

Յուջոների համեմատ, որոնց հիմնական գրավչությունը նրանց կողմից առաջարկվող սեքսուալ ծառայություններն էին, օիրանները և հատկապես տայուները առաջին հերթին զվարճացնողներ էին։ Օիրան դառնալու համար կինն առաջին հերթին պետք է կրթվեր մի շարք հմտությունների մեջ դեռ փոքր տարիքից, այդ թվում՝ սադո (ճապոնական թեյի արարողություն), իկեբանա (ծաղկազարդում) և վայելչագրություն։ Օիրանը նաև պետք է սովորեր կոտո, շակուհաչի, ցուզումի (ձեռքի թմբուկ), շամիսեն և կոկյու նվագել։ Օիրանը հիմնականում լավ կրթված էին, ի վիճակի էին զրուցել և գրել խելամտորեն և նրբագեղությամբ^[6][3]։

Անուններ

Հաճույքների շրջաններում օիրանի հեղինակությունը հիմնված էր նրա գեղեցկության, բնավորության, կրթության և գեղարվեստական ​​կարողությունների վրա^[7]։ Օիրանը, ի տարբերություն գեյշայի կամ սովորական մարմնավաճառների, կարող էր իր հասարակաց տան տիրոջ կողմից պաշտոնի բարձրացում կամ իջեցում ստանալ, և սովորաբար ժառանգում էր սերնդի անունը (ճապ.՝ 名跡 myōseki)՝ ավելի բարձր կոչում ստանալուց հետո. այս անունները բացառապես հասարակաց տան սեփականատիրոջ սեփականությունն էին, և որպես կանոն, դրանք կրում էր նախկինում այդ անունը ​​զբաղեցրած անձի հեղինակությունը, և հասարակաց տների սեփականատերերը սովորաբար ընտրում էին միայն նախորդին նման արտաքինով և համբավ ունեցողներին՝ օիրանի դերը ժառանգելու համար։ Մյոսեկին գրված էր կանջիով և սովորաբար ավելի լավ էր մշակված, քան կնոջ սովորական անունը, պարունակելով իմաստներ՝ վերցված պոեզիայից, գրականության պատմությունից և բնությունից^[8]։

Այն օիրանը, ով չէր համարվում բարձրաստիճան, կամ բավականաչափ հմուտ, որպեսզի կրի ժառանգական անուն, փոխարենը օգտագործում էր հատուկ կուրտիզանուհու անուն։ Դրանք սովորաբար կեղծանուններ էին, որոնք վերցվում էին կամ սեփական ինքնությունը պաշտպանելու կամ հասարակաց տան իմիջը խթանելու համար, և մի փոքր ավելի վատ էին մշակված, քան սովորական կնոջ անունը։ Այս անունները, և՛ կամուրոյի, և՛ շինզոյի (համապատասխանաբար մանկական սպասավորներ և աշակերտ կուրտիզանուհիների) անունների կողքին գրվել են հիրագանայով^[3][9]։

Արտաքին տեսք

Օիրանի արտաքին տեսքը զգալիորեն տարբերվում էր ինչպես գեյշաների, այնպես էլ սովորական կանանց արտաքինից՝ արտացոլելով նրանց հաճախորդների բարձր խավի ճաշակն ու ակնկալիքները. Էդո ժամանակաշրջանի սկզբում Օիրանը կրում էր մինչև ութ մեծ կանզաշի (մազերի զարդանախշեր), որոնք սովորաբար պատրաստված էին կրիայի կեղևից, արծաթից, ոսկուց և թանկարժեք քարերից։

Օիրանի հանդերձանքը բաղկացած էր մի շարք շերտավոր կիմոնոներից։ Արտաքին կիմոնոն սովորաբար խիստ զարդարված մետաքսե բրոկադ հագուստ էր, որը հայտնի է որպես ուչիկակե։ Թեև ուչիկակեները կրում էին նաև ազնվական կանայք, և Մեյձիի ժամանակաշրջանի վերջում սկսեցին կրել որոշ հարսնացուներ, բայց օիրանի կրած ուչիկակեները շատ ավելի շատ էին։ Այս ուչիկակեները ունեին մշակված, ավանդական և բարենպաստ ձևավորումներ, ինչպիսիք են վիշապները, թիթեռները, սոճին, սալորն ու բամբուկը։

Շքերթի ժամանակ կամ այլ կերպ քայլելիս Օիրանը հագնում էր կոմա գետա – 20 սմ բարձրությամբ փայտե կոշիկներ։ Թեև դրանք թեթև էին, սակայն նրանք խանգարում են քայլելիս որևէ այլ բան անել բացի փոքր, դանդաղ քայլերից։ Օիրանը քայլում էր երկու սպասավորների ուղեկցությամբ (հայտնի որպես վակամոնո), որոնք օգնում էին նրան։ Օիրանը հիմնականում տաբի գուլպաներ չէր հագնում, իսկ մերկ ոտքերը համապատասխանում էին իր հանդերձանքի էրոտիզմի կետ։ Ընդհանուր առմամբ, շքերթի պաշտոնական հանդերձանքը, որը կրում էր օիրանը, կարող էր կշռել ավելի քան 20 կգ, հաճախ կշռում է մինչև 30 կգ,^[10] և այն հագնելու համար մեծ օգնություն էր պահանջվում։

Աստիճաններ

Կուրտիզանուհու ամենաբարձր կոչումը տայուն է (ճապ.՝ 太夫), որին հաջորդում է կոշին (ճապ.՝ 格子)^[11][12]։ Ի տարբերություն ցածր աստիճանի կուրտիզանուհիների՝ տայուն ուներ բավական հեղինակություն՝ հաճախորդներից հրաժարվելու համար^[13]։ Նրանց բարձր կարգավիճակը ծառայությունները չափազանց թանկ էին դարձնում. մեկ երեկոյի համար տայուի վարձը կազմում էր մեկ ռյո կամ մեկ ռյո երեք բուն, ինչը շատ ավելի շատ ավելին էր, քան բանվորի ամսական աշխատավարձը և համեմատաբար խանութի վաճառողի տարեկան աշխատավարձը^[14]։

Թեև շատ կուրտիզանուհիներ կարող էին գրանցվել մեկ տարածքում, ծայրահեղ քչերն էին հասնում տայուի կարգավիճակին. 1688 թվականին հրատարակված ուղեցույցում թվարկված են բարձրաստիճան կուրտիզանուհիների ժամանակակից թիվը^[15].

• Շիմաբարայում գրանցված 329 կուրտիզանուհիներից գրանցվել է 13 տայու
• Շինմաչիում գրանցված 983 կուրտիզանուհիներից գրանցվել է 7 տայու
• Օսակայում և Յոշիվարայում 2790 կուրտիզանուհիներից գրանցվել է 3 տայու

1792 թվականին հրատարակված Յոշիվարայի ուղեցույցում թվարկված էին օիրանի վեց գոյություն ունեցող աստիճաններ, այդ թվում՝ տայուն և կոշին^[3]

1. Տայու
2. Կոշի
3. Յոբիդաշի Ցուկեմավարաշի
4. Սանչա
5. Ցուկեմավարաշի
6. Զաշիկիմոչի

1761 թվականին Յոշիվարայի վերջին տայուն թոշակի անցավ՝ նշանավորելով այդ տարածքում տայուի և կոշիի գործոնեության ավարտը, թեև և՛ տայուն, և՛ կոշին շարունակում էին աշխատել Կիոտոյում և Օսակայում։ Հետևաբար, օիրան բառը Յոշիվարայում օգտագործվում էր որպես քաղաքավարի հասցեական արտահայտություն կուրտիզանական կոչման ցանկացած այլ կնոջ հանդեպ^[16]։

Պատմություն

Օիրան, 1917 թ

Օիրանի մասնագիտությունն առաջացել է վաղ Էդո շրջանում (1600–1868), այն օրենքների ներդրումից հետո, որոնք սահմանափակում էին հասարակաց տների գործոնեությունը և պարտադրում էին դրանց դեպի սահմանափակ հաճույքների թաղամասեր տեղափոխելը, որոնք հայտնի են որպես յուկակու^[4]։ Այս թաղամասերը հաճախ տեղադրվում էին կից քաղաքի կենտրոնից որոշ հեռավորության վրա, և այդ թաղամասերի իրավական կարգավիճակը և գտնվելու վայրը մի շարք դեպքերում փոխվում էին հաջորդ դարերի ընթացքում։ Երբեմն ոմանք փակվում էին, և նրանց բնակիչները կամ ուղարկվում էին ապրելու կամ աշխատելու մեկ այլ, ավելի մեծ կարմիր լապտերների թաղամասում։

Պատմականորեն երեք ամենահայտնի թաղամասերն էին Կիոտոյի Շիմաբարան (որտեղ նաև գեյշաներն էին ապրում մինչև 1970-ական թվականները)^[17], Շինմաչին Օսակայում և Յոշիվարան Էդոյում (ներկայիս Տոկիո)։ Ժամանակի ընթացքում այս թաղամասերը արագորեն վերածվեցին մեծ և ինքնամփոփ թաղամասերի, որոնք պարունակում էին մարմնավաճառությունից դուրս զվարճանքի մի շարք տարբեր ձևեր, ներառյալ ներկայացումներ և փառատոներ։ Գեյշաները, որոնց մասնագիտությունը գոյացել է 18-րդ դարի վերջին, նույնպես երբեմն աշխատում էին այդ շրջաններում, քանի որ տարբեր ժամանակներում ընդունված հրամանագրերը սահմանափակում էին նրանց աշխատանքը պաշտոնապես նշանակված կարմիր լապտերների տարածքներից դուրս։

Անկում

Նրանց մեկուսացման, որպես կուրտիզանուհի իրանց պայմանագրերի կոշտության պատճառով, որոնք հաճախ գործում էին 10–15 տարի՝ մինչև մասնագիտության ներգրավվածության դադարը, և հաճույքների շրջանները լքելու նրանց անկարողության պատճառով^[18]: 59, օիրանը դարձավ ավելի ավանդական և ծիսական, և ավելի ու ավելի հեռացվեց ժողովրդական հասարակությունից, և նրանց վարվելակարգը, վարքը և խոսքը սահմանափակվեց խիստ կանոններով։ Սա, զուգորդված մարդկանց մեծամասնության համար նրանց հարաբերական ֆինանսական անհասանելիության հետ, զվարճանքի պակաս ստեղծեց աճող առևտրական խավերի համար, որոնց հարստությունը և համեմատաբար ցածր սոցիալական կարգավիճակը նրանց թույլ չէին տալիս վարձել օիրան,^[2]: 18, դրանով իսկ հանգեցնելով փոխարենը շատ ավելի մատչելի և էժան գեյշային հովանավորելու որոշմանը։

Ժամանակի ընթացքում Օիրանները կորցրեցին նաև հանրաճանաչության իրենց կարգավիճակը ավելի լայն հասարակության մեջ և մասամբ ավելի քիչ ընկալվեցին որպես բարձր կուլտուրական կուրտիզանուհիներ, որոնք արտացոլում էին խոսքի և արտաքինի ֆորմալ, բարձր դասի չափանիշները, և երևում էին որպես վանդակի մեջ գտնվող կանայք, որոնք չկարողացան լքել հաճույքի շրջանները և շղթայված էին իրենց հասարակաց տան հանդեպ ունեցած պարտքերին^[19]։ Քանի որ գեյշայի մասնագիտությունը զարգանում էր և դառնում ավելի տարածված, իշխանությունները ձգտում էին ճնշել առևտրական դասակարգերի անառակ ու հարուստ ճաշակը, ինչը հանգեցրեց հագուստին վերաբերվող մի շարք հրամանների, որոնք փոխեցին ժողովրդական գեղագիտությունը և հանգեցրին զսպված և մշակված գեղագիտության վերելքին, ինչպիսին է իկին, որը օիրանը կտրականապես չէր արտացոլում և որին չէր նմանվում։

Օիրանի առաջարկած ժամանցը հիմնականում անփոփոխ է մնացել կուրտիզանուհիների նախորդ սերունդների հետ համեմատ։ Թեև Օիրանները նվագում էին շամիսեն, նրանք չէին նվագում դրա համար ստեղծված հանրաճանաչ և ժամանակակից մեղեդիները, փոխարենը կառչում էին ավելի երկար բալլադներից, ինչպիսին է նագաուտան, որը նուրբ, բայց զուսպ լիրիկական բովանդակություն ուներ^{[4]: 59,259}։ Սա հակադրվում էր գեյշայի կողմից սիրված և երգվող կուտաին, որի քնարական բովանդակությունը հաճախ սրտանց ու ազնիվ էր^[20]։

Հակամարտություն գեյշայների հետ

Այն տարիներին, երբ օիրանի մասնագիտությունը սկսեց անկում ապրել, ծնվեց գեյշայի մասնագիտությունը, և օրեցօր ուժեղացավ՝ մասամբ, եթե ոչ մեծամասնությամբ, ավելի ու ավելի նպաստելով օիրանի մասնագիտության անկմանը։

Գեյշաները պաշտոնապես համարվում էին ժամանցի համեմատաբար ցածր դասի ձև և, որպես այդպիսին, չէին հովանավորվում վերին խավերի կողմից, որոնք հիմնակում հովանավորում էին տայուներին։

Քանի որ Էդո ժամանակաշրջանի հասարակության մեջ առևտրականների դասակարգերն զարգանում էին հարստության և անառակության մեջ, նրանք դարձան գեյշաների եկամտի հիմնական աղբյուրը։ Գեյշաները համեմատաբար էժան էին հովանավորելու համար։ Հագուստի տարբեր հրամանագրերի միջոցով, որոնք ուղղված են վաճառականների դասերին վերահսկելուն և այդպիսով պահպանելով բարձր դասերի արտաքին տեսքն ու սոցիալական կարգավիճակը, հարստության շռայլ կամ ակնհայտ դրսևորումները օրենքից դուրս են ճանաչվել և քշվել են ընդհատակ՝ հանրահայտ դարձնելով գեղագիտությունը, ինչպիսին է iki-ն, որը երկուսն էլ ներկայացնում էին գեյշան։ և չեմպիոն: Գեյշայի հավատարմությունը նույնպես համարվում էր ավելի ճշմարիտ, քանի որ գեյշան կարող էր ընտրել, թե ում կցանկանար զվարճացնել, և գեյշան դարձավ շատ հայտնի ռոմանտիկ պատմությունների թեմա:

Գեյշան նաև աշխատում էր այն հաճույքների շրջաններում, որտեղ աշխատում էր Օիրանը, ում երբեմն արգելվում էր աշխատել այդ տարածքներից դուրս։ Քանի որ մասնագիտությունը զարգանում էր, երկու մասնագիտությունների տարանջատման վերաբերյալ օրենքներ ընդունվեցին։ Սա ժամանակի ընթացքում հանգեցրեց գեյշայի և օիրանի միջև եղած տարբերությունների սրմանը, ինչը մեծացրեց առաջինի հայտնիությունը և հանգեցրեց վերջինիս վերջնական ոչնչացմանը։ Գեյշաներին արգելվում էր հագնվել ինչպես որ օիրանները, և նրանց արգելվում էր քնել իրենց հաճախորդների հետ։ Գեյշաները գրանցված էին առանձին գրանցամատյանում, և եթե օիրանը գեյշային մեղադրեր հաճախորդին գողանալու մեջ, ապա գեյշան ամբողջությամբ կքննվեր, և եթե մեղավոր ճանաչվեր, կարող էր զրկվել աշխատելու իրավունքից^[4]: 59:։

Չնայած նրան որ գեյշաների և օիրանների գործոնեությունը գոնե մասամբ կապված էր իրենց տան հետ, գեյշաները չէին համարվում գործատուի ​​ֆիզիկական գույք, ինչպես որ համարվում էին օիրանները։ Օիրանը հիմնականում չէր կարող լքել իր զվարճանքի վայրը, ի տարբերություն գեյշայի^[4]։

Հետագա տարիներ (1850–1957)

Էդո ժամանակաշրջանի վերջում օիրանի հեղինականությունը շարունակում էր նվազել, քանի որ գեյշաները ավելի ու ավելի էին աճում և՛ թվով, և՛ հասանելիությամբ, և՛ գրավչությամբ։ Մեյձի ժամանակաշրջանի սկզբում Ճապոնիայում օրինականացված մարմնավաճառության նկատմամբ պաշտոնական վերաբերմունքը փոխվել է երկրի միջազգային ներկայության աճի պատճառով։ 19-րդ դարի վերջերին գեյշան փոխարինեց օիրանին՝ որպես ճապոնական հասարակության ամենահարուստ մարդկանց նախընտրած ժամանցն ու ուղեկիցը, իսկ օիրանի կենտրոնական գրավչությունը գնալով ավելի էր հեռանում առօրյա կյանքից։

Օիրանը շարունակում էր հաճախորդներ գրավել հին հաճույքների թաղամասերում, բայց այլևս չէր գտնվում նորաձևության գագաթնակետում, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, երբ շքեղության ցանկացած ցուցադրությունը խստորեն ճնշվում էր, Օիրանին վերաբերող մշակույթը էլ ավելի տուժեց՝ ստանալով վերջնական հարվածը 1957թ.-ին հակամարմնավաճառության մասին օրենքով, որից հետո կուրտիզանուհու մասնագիտությունը (բացառելով տայի կատարողական արվեստը) դարձավ անօրինական։

Ժամանակակից օիրան և տայու

Տայու

Ժամանակակից տայու Շիմաբարայում, Կիոտո, շքերթի ժամանակ

Տայուները շարունակում են գեյշաների նման զվարճացնել, թեև ժամանակակից Կիոտոյում մնացել է հինգից քիչ տայու։ Վերջին տայու տունը գտնվում է Շիմաբարայում, որը 20-րդ դարի վերջին կորցրել է իր պաշտոնական կարգավիճակը՝ որպես գեյշայի հանամաչի^[21]։ Այնուամենայնիվ, որոշները դեռ ճանաչում են Շիմբարան որպես հանամաչի, որի գործունեությունը դանդաղորեն աճում է։ Մնացած մի քանի կանայք, որոնք դեռևս զբաղվում են տայու արվեստով առանց սեռական մասի, զբաղվում են դրանով ոչ թե որպես մասնագիտություն կամ ապրելակերպ, այլ որպես մշակութային ժառանգության պահպանում^[22]։

Օիրան

Դերասանուհի, ով շքերթի ժամանակ հագնված է որպես օիրան՝ կրելով տարբերվող բարձրահարթակ կոշիկներ

Բունսուի Սակուրա Մացուրի Օիրան Դոչուն ամենամյա միջոցառում է, որն անցկացվում է ամեն ապրիլին Բունսույում, Նիգատա պրեֆեկտուրա (այժմ՝ Ցուբամե քաղաքի մաս)։ Շքերթը, որը տեղի է ունենում գարնանը, պատմականորեն վերարտադրում է բարձրակարգ կուրտիզանուհիների զբոսանքը իրենց թաղամասում։ Ժամանակակից շքերթին մասնակցում են երեք կանայք, որոնք հագնում են օիրանի ամբողջական ավանդական հագուստ, մոտ 70 ուղեկցող սպասավորներով։ Օիրանները, որոնք կոչվում է Շինանո, Սակուրա և Բունսուի, քայլում են հատուկ դանդաղ քայլվածքով։

Ուսու Փողոցի Կատարողների Փառատոնը միջոցառում է, որն անցկացվում է Նագոյայում Օսու Կանոն տաճարի շուրջը ամեն տարի հոկտեմբերի սկզբին։ Այս երկօրյա փառատոնի կարևորագույն իրադարձությունը Օիրանի դանդաղ երթն է Օսու Կաննոն առևտրի արկադով։ Հազարավոր հանդիսատեսներ հավաքվում են առևտրի փողոցներում այդ օրերին, որպեսզի բավականին մոտենան՝ լուսանկարելու Օիրանին և իր շքախումբը՝ արական թիկնապահների և աշակերտների շրջապատով ( աշակերտները երիտասարդ աղջիկներ են՝ տարբերվող կարմիր կիմոնոյով, օշիրոյով (սպիտակ դեմքի ներկով) և երկար սև մազերով)։

Ամեն տարվա սեպտեմբերին Շինագավայի Աոմոնո-Յոկոչոյի մոտ գտնվող Մինամիշինագավա թաղամասում անցկացվում է օիրան դոչու շքերթը^[23]։

Ծանոթագրություններ

1. «Oiran». The Kyoto Project. Արխիվացված է օրիգինալից 19 October 2014-ին. Վերցված է 30 March 2018-ին.
2. Kimino, Rinko; Ichikawa, Somegoro (2016). Photographic Kabuki Kaleidoscope (1st ed.). Tokyo: Shogakukan. էջ 18. ISBN 978-4-09-310843-0.
3. «About Japanese Courtesans' Names». issendai.com. Issendai. Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին.
4. Dalby, Liza (1983). Geisha (3rd ed.). London: Random House Vintage. էջ 59. ISBN 0-09-928638-6.
5. 2006-1-27, 藤田　真一, 京都・角屋の文化　―学問の手伝えること― Արխիվացված 2011-03-21 Wayback Machine, Kansai University. Quote: 「花魁は、江戸の吉原にしかいません。吉原にも当初は太夫がいたのですが、揚屋が消滅したのにともなって、太夫もいなくなりました。その替わりに出てきたのが、花魁なのです。ですから、花魁は江戸吉原専用の語なのです。」
6. Hickey, 1998, էջ 28
7. Hickey, 1998, էջեր 26–27
8. «Kamuro». issendai.com. Issendai. Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին.
9. «Lower-Ranking Japanese Prostitutes' Names». issendai.com. Issendai. Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին.
10. «Kabuki KOOL» (Youtube video). youtube.com. NHK World. Արխիվացված օրիգինալից 2021-12-21-ին. Վերցված է 9 January 2020-ին. «(25:33)» {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
11. Early Modern Japanese Literature: An Anthology, 1600–1900. Columbia University Press, 2008.
12. The life of an amorous woman. Taylor & Francis. Commentary "APPENDIX III. THE HIERARCHY OF COURTESANS" p. 286.
13. Seigle, 1993, էջ 87
14. Ryū, 2008, էջ 69
15. Guide to the Quarters of the Land (Shokoku irozato annai), 1688
16. Swinton, 1995, էջ 37
17. Dalby, Liza. «The notes, references, and links listed here are keyed to the new preface "Geisha in the 21st Century" in the 25th anniversary edition of GEISHA». Liza Dalby. lizadalby.com. Արխիվացված է օրիգինալից 11 January 2013-ին. Վերցված է 9 January 2020-ին. «Note 12»
19. Eichman, Shawn. «Tongue in Cheek: Erotic Art of 19th Century Japan» (Online museum exhibition). honolulumuseum.org. Honolulu Museum of Art. էջ 102. Վերցված է 30 May 2020-ին. «Though the precise reasons for [the decline] in the public's perception of the Yoshiwara [Edo brothel district] during the 19th century can only be speculated, the decline was as precipitous as it was undeniable. By the early 20th century, the aura of dignity and élan the courtesans had once exuded was all but lost, and these women, many of whom suffered from venereal disease, appeared more like sexual slaves than celebrities.»
20. Dalby, Liza (2000). Little Songs of the Geisha (2nd ed.). Vermont: Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-3250-1.
21. Dalby, Liza. "Courtesans and Geisha – the Tayû" Արխիվացված 2015-05-22 Wayback Machine. www.lizadalby.com Retrieved 3-11-2014.
22. Dalby, 1995, էջ 64
23. Miura, Yoshiaki (30 November 2014). «Shinagawa, a gateway to old and new Tokyo». The Japan Times Online. Վերցված է 23 September 2018-ին.