Միջազգային կազմակերպություն, համաձայնագրերի հիման վրա ստեղծված միջպետական կամ ոչ պետական բնույթի միավորում[1] (օրինակ՝ ՄԱԿ-ն ունի կանոնադրություն, իսկ ԵԱՀԿ-ն իր գործունեության առանձնահատկությունների պատճառով, չունի)։ Միջազգային կազմակերպությունները բաժանվում են միջազգային միջկառավարական (միջպետական) կազմակերպությունների և միջազգային ոչ կառավարական (ոչ պետական հասարակական, հասարակական) կազմակերպությունների[2]։
Միջազգային միջկառավարական (միջպետական) կազմակերպությունները պետությունների կամ պետական հիմնարկների միավորումներ են, որոնք ստեղծվել են պետությունների կամ դրանց լիազորված հաստատությունների միջև միջազգային համաձայնագրի հիման վրա։
Միջազգային ոչ կառավարական (ոչ պետական, հասարակական) կազմակերպությունները միավորումներ են, որոնց անդամները (հիմնվելով համատեղ գործունեության վրա, պաշտպանելով ընդհանուր շահերը և քաղաքացիական, քաղաքական, մշակութային, սոցիալական և տնտեսական բնագավառներում կանոնադրական նպատակների հասնելու համար) հանդիսանում են տարբեր երկրների սուբյեկտներ և գրանցված են այն պետությունում, որի օրենսդրությունը օտարերկրյա ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց թույլ է տալիս ստեղծել հասարակական կազմակերպություններ և ընտրվել այդպիսի կազմակերպության կառավարման մարմնում։ ՄՈԿԿ-ների գործունեության տարածքը որոշվում է կազմակերպության կանոնադրությամբ։ Միջազգային հասարակական կազմակերպությունները օժտված են միջազգային իրավաբանական անձանց կարգավիճակով այնքանով, որքանով այդ իրավաբանական անձի կարգավիճակը սահմանված է միջազգային այս կամ այն պայմանագրով, օրինակ՝ Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի խախտումների դեմ բողոքարկելու իրավունքով կամ, օրինակ, Եվրոպական սոցիալական խարտիայի նորմերի խախտումների բողոքարկման իրավունքով։ Ծանոթություն. Ոչ բոլոր երկրների օրենսդրությունն է թույլ տալիս ստեղծել միջազգային կազմակերպություններ` միջազգային կազմակերպության էության ուղղակի պատկերացմամբ։ Օրինակ՝ Լատվիայում, «Հասարակական կազմակերպությունների մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածի համաձայն, կազմակերպության խորհրդի անդամների կեսը պետք է լինեն բացառապես այն անձինք, որոնց բնակության վայրը գրանցված է Լատվիայի Հանրապետությունում։ Այդպիսի արգելքը շրջանցելու համար կազմակերպությունը պետք է գրանցել ավելի ժողովրդավարական երկրում (օրինակ՝ Ավստրիայում) և Լատվիայում կազմակերպության ներկայացուցչություն հիմնելով կարելի է հասնել դրան, քանի որ ՄՈԿԿ-ները գտնվում են Լատվիայի իրավասության սահմաններից դուրս և լատվիական դատարանն այլևս իրավասու չէ որոշում կայացնել կազմակերպության լուծարման վերաբերյալ։ Նման որոշում կարող է կայացնել միայն այն պետական դատարանը, որի իրավասության ներքո է գտնվում կազմակերպությունը։ Գործունեության այս ձևի ընտրությունը - երբ կազմակերպությունը գրանցված է մեկ երկրում, բայց գործում է այլ երկրներում, միջազգային հասարակական կազմակերպությանը հնարավորություն է տալիս պահպանել իր իրավաբանական կարգավիճակը նույնիսկ պետության իշխանությունների հետ հնարավոր հակասության դեպքում։ Հասարակական կազմակերպությունը որպես միջազգային կազմակերպություն ճանաչելու ընթացակարգ չկա, յուրաքանչյուր կազմակերպություն իր կանոնադրության դրույթներով է իրեն հայտարարում ազգային կամ միջազգային։ Միջազգային ոչ կառավարական կազմակերպությունը պետք է բավարարի ընդհանուր առմամբ ընդունված հետևյալ չափանիշներին`
- կազմակերպության միջազգային նշանակության նպատակներ
- միջազգային նշանակության հաստատված նպատակներին հասնելու գործողություններ
- գրանցման վիճակը ընտրվում է կազմակերպության հիմնադիրների կողմից, և կազմակերպության ստեղծումն իրականացվում է գրանցման պետության ներքին օրենսդրությանը համապատասխան
- կազմակերպության անդամները (մասնակիցները) առնվազն երկու պետության սուբյեկտ են, կամ կազմակերպության արդյունավետ գործունեությունն իրականացվում է առնվազն երկու պետությունում։
Միջազգային հասարակական կազմակերպությունները կամ դրանց ներկայացուցիչները կարող են օժտված լինել դիտորդի կարգավիճակով կամ խորհրդատվական կարգավիճակով` միջազգային միջկառավարական (միջպետական) կազմակերպության դեպքում։
Միջազգային կազմակերպությունների դասակարգում
Դասակարգումը` ըստ մասնակիցների շրջանակի
- համընդհանուր (այսինքն` բոլոր պետությունների համար. Օրինակ` ՄԱԿ)
- տարածաշրջանային (որի անդամները կարող են լինել մեկ տարածաշրջանի պետություններ, օրինակ՝ Աֆրիկայի միասնության կազմակերպություն, Ամերիկյան պետությունների կազմակերպություն)
- միջտարածաշրջանային
Դասակարգումը ըստ լիազորությունների բնույթի
- Միջպետական իրավասությունների դասակարգումը` չսահմանափակող պետական ինքնիշխանություն
- վերազգային, մասամբ սահմանափակելով պետության ինքնիշխանությունը. Մուտք ունենալով այդպիսի կազմակերպություններ, անդամ պետությունները, իրենց լիազորությունների մի մասը կամավոր փոխանցում են միջազգային կազմակերպությանը՝ ի դեմս նրա մարմինների։
Դասակարգում ըստ ֆունկցիաների իրականացման
- նորմատիվային
- խորհրդատվական
- միջնորդական
- գործառնական
- տեղեկատվական
Դասակարգում ըստ նոր անդամների ընդունման կարգի
- բաց (ցանկացած պետություն իր հայեցողությամբ կարող է անդամ դառնալ)
- փակ (ընդունելություն նախնական հիմնադիրների համաձայնությամբ)
- հատուկ իրավասություններ (քաղաքական, տնտեսական, վարկային և ֆինանսական, առևտրի, առողջապահության ոլորտի վերաբերյալ, օրինակ` Համաշխարհային փոստային միություն)
Միջազգային նմանակ կազմակերպություններ
Միջազգային նմանակ կազմակերպությունները (օրինակ՝ Մեծ յոթնյակը՝ BRICS), հաճախ կարևոր դեր են խաղում միջազգային հարաբերություններում, չեն կարող ներառվել միջազգային հաստատությունների դասակարգման մեջ, քանի որ նրանք չունեն պաշտոնական կարգավիճակ, չունեն կանոնադրություն, շտաբ և ինստիտուցիոնալացված չեն։
Միջպետական միավորումներ, որոնք ստեղծվել են աֆրիկյան երկրների և այլ երկրների մասնակցությամբ
- Արևմտա-աֆրիկյան արժութային գոտի (ԱԱԱԳ) / West African Monetary Zone (WAMZ)
- Արևելաաֆրիկյան ընկերակցություն
- Արևելյան և Հարավային Աֆրիկայի ընդհանուր շուկա
- Հնդկական օվկիանոսի հանձնաժողով (KIO) / Indian Ocean Commission
- Ֆրանսիական ֆրանկի գոտի
- Ընդհանուր արժութային գոտի
- Արաբական Մաղրիբի միություն
- Արևմտյան Աֆրիկայի տնտեսական և արժութային միություն
- Հարավային Աֆրիկայի զարգացման ընկերակցություն
- Կենտրոնական Աֆրիկայի տնտեսական և արժութային ընկերակցություն, Economic and Monetary Community of Central Africa (CEMAC)
- Կենտրոնական Աֆրիկայի պետությունների տնտեսական ընկերակցություն
- Արևմտյան Աֆրիկայի պետությունների տնտեսական ընկերակցություն
- Հարավային Աֆրիկայի մաքսային միություն
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
