Համաշխարհային փոստային միություն

Համաշխարհային փոստային միություն (ՀՓՄ - UPU, ֆր.՝ Union Postale Universelle և անգլ.՝ Universal Postal Union), 1874 թվականին հիմնադրված միջպետական կազմակերպություն Համաշխարհային փոստային միության կողմից կազմավորվող միասնական փոստային տարածքում փոստային կապի ապահովման և կատարելագործման համար^[2]։ Միավորում է աշխարհի գրեթե բոլոր երկրները^[3]։

Համաշխարհային փոստային միություն
Տեսակ	ՄԱԿ-ի մասնագիտացված գործակալություն
Երկիր	Շվեյցարիա[1]
Հապավում	UPU, UPU, UPU, UPU, UPU, UPU, UPU, UPU, ВПС, ВПС, 万国邮联, 萬國郵聯, ÜPİ, ՀՓՄ և WPV
Հիմնադրված	1874
Գլխադասային գրասենյակ	Բեռն, Շվեյցարիա
Պաշտ. լեզու(ներ)	ֆրանսերեն և անգլերեն
Կայք	upu.int​(անգլ.) և upu.int/fr​(ֆր.)

Համաշխարհային փոստային միության հիմնադրման հետ 1874 թվականին առաջին անգամ փոստային առաքանիների միատեսակ սակագներ են սահմանվել արտասահման նամակներ և այլ փոստային առաքանիներ ուղարկելու դեպքում^[4]։

Նպատակ

Համաշխարհային փոստային միության նպատակներն են համարվում^[5]․

• Համաշխարհային փոստային կոնվենցիայի և լրացուցիչ համաձայնագրերի միջոցով միատեսակ միջազգային փոստային կապերի հաստատում^[3] և միջազգային փոստի փոխանակման դյուրացում
• Աջակցություն միության անդամ պետությունների փոստային համագործակցություն
• Միջազգային փոստային կապի համար սակագների սահմանում (ներառյալ տարանցիկ ծախսեր)
• Միության անդամների միջև վիճելի հարցերի կարգավորում.

ՀՓՄ օրգաններ

Կազմակերպչական և կառուցվածքային ՀՓՄ-ները բաժանվում են չորս հիմնական մարմնի։

• Համաշխարհային փոստային կոնգրես (բարձրագույն մարմին)։

Գումարվում է յուրաքանչյուր չորս տարին մեկ, որտեղ Միության բոլոր անդամ պետությունները ներկայացված են հավասար հիմունքներով։ XXIV Համաշխարհային փոստային կոնգրեսը տեղի է ունեցել 2008 թվականի հուլիսի 23-ից օգոստոսի 12-ը Ժնևում (Շվեյցարիա)^[6]։

• Վարչական խորհուրդ (նախկինում՝ Գործադիր խորհուրդ)։
• Փոստային շահագործման խորհուրդ (որի կազմում ընդգրկված է փոստային-ֆինանսական ծառայությունների հանձնաժողովը, որի համանախագահն է «Ռուսաստանի փոստը»։
• Միջազգային բյուրոն որպես Բեռնում մշտական քարտուղարություն և կառավարման մարմին։

ՀՓՄ-ն նաև վարում է երկու կոոպերատիվ կազմավորումների գործերը․

• Փոստային տեխնոլոգիաների կենտրոնի, գործող մարմնի կոոպերատիվի «Telematix» (Telematics Cooperative) և
• EMS

Անդամակցություն

Անդամ են հանդիսանում միության կանոնադրությունը և այլ պարտադիր փաստաթղթերը ստորագրած երկրները։ ՄԱԿ-ի անդամ պետությունները միության անդամ են դառնում պարզ հայտարարության միջոցով, մյուս բոլոր ինքնիշխան պետություններն ընդունվում են, եթե դրա համար տրվի միության անդամ պետությունների առնվազն մեկ ձայն։ Ներկայումս, ՀՓՄ-ն միավորում է 192 երկրներ, վերջիններից մեկը 2006 թվականի հուլիսին միացավ Չեռնոգորիան։ Սակայն աշխարհում գոյություն ունեն մի քանի երկրներ, որոնք չեն հանդիսանում ՀՓՄ-ի անդամ․

• Մարշալյան կղզիներ (մտնում է ԱՄՆ փոստային համակարգի մեջ)
• Պալաու (մտնում է ԱՄՆ փոստային համակարգի մեջ)
• Միկրոնեզիայի Դաշնային Նահանգներ (մտնում է ԱՄՆ փոստային համակարգի մեջ)
• Անդորրա (մտնում է Ֆրանսիայի և Իսպանիայի փոստային համակարգի մեջ)
• Թայվան (մասամբ ճանաչված պետություն)
• Աբղազիա (մասամբ ճանաչված պետություն, համագործակցում է Ռուսաստանի փոստային համակարգի հետ)
• Հարավային Օսիա (մասամբ ճանաչված պետություն)
• Կոսովո (մասամբ ճանաչված պետություն)

Գոյություն ունեն նաև ՀՓՄ-ի անդամներ, որոնք ինքնուրույն երկրներ չեն․

• Արուբա, Կյուրասաո և Սինթ Մաարտեն (նախկինում Նիդերլանդական Անտիլներ, ՀՓՄ-ի անդամներ են սկսած 1875 թվականից)
• Մեծ Բրիտանիայի անդրծովյան տարածքներ (1877 թվականից ՀՓՄ-ի կոլեկտիվ անդամ)
  • Անգիլիա
  • Բերմուդյան կղզիներ
  • Հնդկական օվկիանոսի բրիտանական տարածքներ
  • Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ
  • Ջիբրալթար
  • Կայմանյան կղզիներ
  • Մոնտսերատ
  • Համբարձման կղզի
  • Փիթքերն կղզիներ
  • Սուրբ Հեղինեի կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա
  • Թերքս և Քայքոս կղզիներ
  • Տրիստան դա Կունյա
  • Ֆոլկլենդյան կղզիներ
  • Հարավային Սանդվիչյան կղզիներ

Պատմություն

Նախապատմություն

Փոստային հաղորդագրությունների զարգացման հետ մեկտեղ, կառավարությունները սկսել են միմյանց հետ կնքել տարանցման այլ անձանց միջոցով նամակագրության առաքման կարգի, փոստային վճարների չափերի և պայմանավորվող կողմերի միջև դրանք բաշխելու մասին փոստային կոնվենցիաներ։ Այդ կոնվենցիաները կնքելիս կողմերը հաճախ հոգ էին տանում առավել շատ բան այն մասին, որ իրենց տարածք հնարավոր ավելի շատ փոստային առաքանիներ գրավեն և երկարացնեն դրանց տարանցման ճանապարհը, և այդպիսով արհեստականորեն բարձրացնում էին տարանցիկ փոստային տուրքերը (որոնք գանձվել էին ըստ քաշի և հեռավորության)՝ դիտարկելով փոստային առաքանիների տարանցիկ անցումը բացառապես որպես եկամուտների աղբյուր։

Մեծ քայլով առաջ էր ավստրո-գերմանական փոստային միությունը, որը կնքվել է 1850 թվականին Պրուսիայի, Ավստրիայի, այլ գերմանական պետությունների և Տաքսիսների փոստի վարչության միջև, փոստային վճարների միատեսակ և միասնական գանձման հիմունքներով։ Այս միությունը դադարեցրեց իր գոյությունը 1866 թվականի պատերազմից հետո, սակայն 1867-1873 թվականների ընթացքում նախ Հյուսիս-գերմանական միությունը, ապա Գերմանական կայսրությունը կնքեցին մի շարք փոստային կոնվենցիաներ։

Հյուսիսային Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախաձեռնությամբ 1863 թվականին Փարիզում տեղի է ունեցել առաջին միջազգային փոստային Կոնգրեսը, սակայն գործը հետագա մտքերի փոխանակում չի անցել^[7]։

Ստեղծում

Համաշխարհային փոստային միության (1949) 75-ամյակին թողարկված Գիլբերտ և Էլիս կղզիների փոստային նամականիշերով ծրար)

ՀՓՄ-ն հիմնադրվել է 1874 թվականին Բեռնում կայացած Միջազգային փոստային Կոնգրեսում՝ «Համընդհանուր փոստային միություն» անվամբ^[2][8], հյուսիսգերմանական միության գլխավոր փոստմեյստեր Հենրիխ ֆոն Ստեֆանի նախաձեռնությամբ^[5] և 22 պետությունների ներկայացուցիչների ներկայությամբ^[9]։ Գերմանիայի առաջարկած հիմնական սկիզբը փոստային տարածքի միասնությունն է, ամբողջական ազատությունը և տարանցման հնարավոր անհատույց լինելը, փոստային տաքսայի միասնությունը^[4] և հավասարակշռման սկզբունքը, այլ ոչ թե փոստային վճարների բաշխումը, մասն ընդունվել է ամբողջությամբ, մի մասը ծառայել է որպես տարբեր տեսակի փոխզիջումների առարկա։

Հոկտեմբերի 9-ին այդ Կոնգրեսում ընդունվել է «համընդհանուր միասնական փոստային պայմանագիրը», որը տարածվել է Ավստրո-Հունգարիայում, Բելգիայում, Մեծ Բրիտանիայում, Գերմանիայում, Հունաստանում, Դանիայում, Իսպանիայում, Իտալիայում, Լյուքսեմբուրգում, Նիդեռլանդներում, Նորվեգիայում, Պորտուգալիայում, Ռուսաստանում, Ռումինիայում, Սերբիայում, Թուրքիայում, Չեռնոգորիայում, Շվեյցարիայում, Շվեդիայում, իսկ արտաեվրոպական երկրներից՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում և Եգիպտոսում։ Ֆրանսիան Փոստային միության կազմի մեջ է մտել միայն 1876 թվականի հունվարի 1-ից^[7]։

Օգտագործված լեզուներ

Երկար ժամանակ ՀՓՄ-ի պաշտոնական լեզուն ֆրանսերենն էր, իսկ բանվորները՝ ռուսերենը, անգլերենը և իսպաներենը։ Ներկայումս պաշտոնական լեզուն ֆրանսերենն է, աշխատանքային լեզուն 1994 թվականին եղել է անգլերենը։ Միևնույն ժամանակ, ՀՓՄ փաստաթղթերի և հրապարակումների մեծ մասը (ներառյալ «փոստային միություն» ամսագիրը) հասանելի են ՄԱԿ-ի հիմնական լեզուներով՝ արաբերեն, չինարեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, ռուսերեն, իսպաներեն և պորտուգալերեն^[10]։

ՀՓՄ հուշարձան

Բեռնում Համաշխարհային փոստային միության կազմակերպության հիշատակին հուշարձան է կանգնեցվել։ 1902 թվականին, միջազգային կոնգրեսի հանձնարարությամբ, դրա նախագծի մշակմամբ զբաղվել է Շվեյցարիայի Դաշնային խորհուրդը^[11]։ Հայտարարվել է միջազգային մրցույթ, որի համար տրամադրվել է 122 էսքիզ։ Քանդակագործներին տրամադրվել է հուշարձանի ձևի և նյութի ընտրության ազատություն։ Ժյուրին գլխավորել Է Ցյուրիխի արվեստի դաշնային հանձնաժողովի նախագահ, պրոֆեսոր Ֆ. Բլյունտշլին։ Ժյուրին կանգնեցրել է իր ուշադրությունը հուշարձանի վեց նախագծերի վրա և առաջարկել հեղինակներին մանրամասն մշակել իրենց էսքիզները։ Մրցույթի երկրորդ փուլում հաղթող է ճանաչվել ֆրանսիացի քանդակագործ Ռենե դե Սեն Մարսոն։

Հուշարձանը ամպերի վրա բարձրացող երկրագունդ է։ Այն շրջապատում է հինգ կանանց մի խումբ, որոնք մարմնավորում են աշխարհի հինգ մասերը։  Հուշարձանի հիմքը Շվեյցարիայի լեռներն են, որոնց թվում է Բեռն քաղաքի այլաբանական պատկերը^[12]։

ՀՓՄ-ի հետ կապված հոբելյանական տարեթվերի կապակցությամբ որոշ երկրներում ևս տեղադրվել են փոստային արկղեր։

• 
  Բեռնում Համաշխարհային փոստային միության հուշարձանը (կանգնեցվել է 1900 թվականին)
• 
  Հուշամատյան փոստարկղ, որը 1952 թվականին տեղադրվել է Տոկիոյում՝ Ճապոնիայի՝ ՀՓՄ-ին միանալու 75-ամյակի կապակցությամբ
• 
  Հիշատակի փոստարկղ ի պատիվ Ճապոնիայի միանալու ՀՓՄ-ին 100-ամյակի կապակցությամբ (1977)

Տես նաև

• Փոստի համաշխարհային օր

Ծանոթագրություններ

1. 20th Century Press Archives — 1908.
2. Всемирный почтовый союз / Е. С. Пчелинцев // Вешин — Газли. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 5).(Ստուգված է 30 Մայիսի 2011)
3. Կաղապար:Книга:Филателистический словарь
4. Кисин Б. Марки разного назначения Արխիվացված 2021-05-06 Wayback Machine // Филателия СССР. — 1976. — № 2. — С. 57—58. — (Рубрики: Мир увлечений; Школа начинающего коллекционера).(Ստուգված է 20 Մարտի 2016) «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 21-ին.
5. Կաղապար:Книга:Филателистический словарь Граллерта и Грушке
6. «24th Universal Postal Congress open for business in Geneva». Media centre. UPU press releases (անգլերեն). Universal Postal Union — Страница с информацией о 24-й Всемирном почтовом конгрессе. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 8-ին.
7. «Почта». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
8. Всеобщий почтовый союз // Большой филателистический словарь / Н. И. Владинец, Л. И. Ильичёв, И. Я. Левитас, П. Ф. Мазур, И. Н. Меркулов, И. А. Моросанов, Ю. К. Мякота, С. А. Панасян, Ю. М. Рудников, М. Б. Слуцкий, В. А. Якобс; под общ. ред. Н. И. Владинца и В. А. Якобса. — М.: Радио и связь, 1988. — С. 47. — 320 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-256-00175-2 (Ստուգված է 8 Հունիսի 2010)
9. Почтовая связь / И. Г. Папинако // Плата — Проб. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 20).(Ստուգված է 30 Մայիսի 2011)
10. «Languages». The UPU (անգլերեն). Universal Postal Union. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 8-ին.
11. Блох. А. Листая пожелтевшие страницы // Филателия. — 2002. — № 11. — С. 41.
12. Памятник пяти частей света // Филателия СССР. — 1983. — № 5. — С. 62.

Արտաքին հղումներ

• Новосёлов В. А. — Электронная книга (2008 թ․ հոկտեմբերի 30). «Глава 6. Всемирный почтовый союз». Знакомство с филателией: Мир филателии. Смоленск: Мир м@рок; Союз филателистов России. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 8-ին.
• «ВПС». Русско-английский толковый словарь филателистических терминов — В. Юный филателист. Белпочта. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 8-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համաշխարհային փոստային միություն» հոդվածին։