From Wikipedia, the free encyclopedia
Բոսֆոր[1] (թուրքերեն՝ İstanbul Boğazı - «Ստամբուլի նեղուց», հուն․՝ Βόσπορος - «Կովի ծանծաղուտ»), Բոսֆոր Թրակիական՝ նեղուց Եվրոպայի և Փոքր Ասիայի միջև, որը միացնում է Սև ծովը Մարմարա ծովի, իսկ Դարդանելի նեղուցի միջոցով Միջերկրական ծովին։ Նեղուցի երկու կողմերի վրա տեղակայված է Թուրքիայի Ստամբուլ քաղաքը (հնում՝ Կոստանդնուպոլիս)։
Նեղուցի երկարությունը 30 կմ է, առավելագույն լայնությունը 3 700 մ (հյուսիսում), նվազագույն լայնությունը՝ 700 մ[2]։ Նավարկուղու խորությունը 33-ից մինչև 80 մ[3]։
Սևծովյան ջրհեղեղի տեսությամբ ենթադրվում է, որ նեղուցն առաջացել է 7500 տարի առաջ։ Սև և Մարամարա ծովի մակարդակները ցածր են եղել, հետևաբար և ծովերը միացած են եղել։ Սառցե դարաշրջանի վերջում սառույցի և ձյան հալվելու հետևանքով ծովերը միացել են միմյանց՝ առաջացնելով ներկայիս նեղուցը։ Ջրի հսկայական հոսանքը հաշված օրերի ընթացքում իր առաջ ճանապարհ է բացում մի ծովից մյուսը, որի վկայությունն են հատակի ռելիեֆը և այլ նշաններ:Նեղուցի ջրերը վերջին անգամ սառցակալվել են 1621-1669 թվականների ձմռանը։ Նավարկության թույլատրելի արագությունը չպետք է գերազանցի 10 ծովային հանգույցը։
Նեղուցն էրոզիոն ծագում ունի:Այն իրենից հին գետահուն է ներկայացնում, որը ծածկված է չորորդական ժամանակաշրջանի ծովի ջրերով[4]։ Բոսֆորը երկու հոսանք ունի՝ աղազերծված ջրերը արտաքին շերտով տեղափոխվում են դեպի հարավ՝ 1,5—2 մ/վ արագությամբ, Սև ծովից Մարմարա ծով։ Իսկ աղի խորքային ջրերը 0,9—1 մ/վ արագությամբ՝ Մարմարա ծովից Սև ծով, որը բացահայտվել էր ծովակալ Մակարովի կողմից 1881-1882 թվականներին[5]։ Աղի հոսանքը Սև ծովում շարժվում է ստորջրյա գետով։
Ամենատարածված լեգենդի համաձայն՝ նեղուցն իր անունն ստացել է հնագույն արգոսյան թագավոի աղջկա անունից՝ Զևսի գեղեցկուհի սիրուհի Իոի անունից, ով վերածվել էր սպիտակ կովի, որպեսզի փախչի Զևսի կնոջ՝ Հերայի զայրույթից։ Դժբախտ Իոն փրկության համար նախընտրել էր ջրային ուղին, ով սուզվեց նեղուցի կապույտը, և որն էլ մինչև այժմ կոչվում է «կովի ծանծաղուտ» կամ Բոսֆոր[6][7]։ Հին հույները նեղուցն անվանում էին «Թրակիական Բոսպոր», որպեսզի տարբերեն «Կիմերիական Բոսպորից» (ժամանակակից անվանումը — Կերչի նեղուց)։
Բոսֆորը համարվում է ամենակարևոր նեղուցներից, քանի որ այն ապահովում է Միջերկրական ծովին և Համաշխարհային օվկիանոսին Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Անդրկովկասի և Հարավարևելյան Եվրոպայի մեծ մասին։ Գյուղատնտեսական և արդյունաբերական արտադրանքներից բացի, Բոսֆորը մեծ դեր ունի նաև Ռուսաստանից և Կասպից լճի տարածաշրջանից նավթի արտահանման մեջ։ Բոսֆորի նեղուցը աշխարհի ամենահայտնի այն նեղուցներից է, որը դժվարանցանելի է մինչև 6 հանգույց, որն առաջանում է տարանցիկ նավերի ինտենսիվ շարժման պատճառով, լաստանավային անցուղիների, մանր նավերի և աշուն-ձմեռ եղանակային կտրուկ փոփոխությունների պատճառով։ Շատ նավագնացության ընկերություններ խորհուրդ են տալիս նավապետներին օգտագործել նավատարների տարանցիկ անցուղիները։ Նեղուցում տարանցիկ արագությունը պետք է լինի 10 հանգույցից ոչ ավելի։ Նեղուցների անցակետում նավերից փարոսային գանձում է կատարվում մոտ հազար դոլար, պայմանավորված նավի դասից[8]։ Անցանելիության և ծանրաբեռնվածության խնդրի լուծման համար նախատեսվում է նավագնացության համար ջրանցք կառուցել Ստամբուլի արևմուտքից 50-100 կմ երկարությամբ[9]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
