Անահիտ դիցուհի, պտղաբերության, արգասավորության, ծննդաբերության, վաղ շրջանում՝ նաև ռազմի աստվածուհի հայկական դիցաբանությունում, Արամազդի դուստրը (որոշ տվյալների համաձայն Արամազդի կինը, ոչ թե դուստրը[1])։ Անահիտի կերպարի մարմնավորումն իր արտացոլումն է գտել նաև այլ ժողովուրդների դիցարաններում, մասնավորապես պարսկականում՝ Անահիտային, հունականում՝ Արտեմիսին, հռոմեականում՝ Դիանային, եգիպտականում՝ Նիիթին։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անահիտ (այլ կիրառումներ)
| Անահիտ | |
|---|---|
 Պտղաբերության, մայրության (ուշ ժամանակաշրջանում՝ նաև ռազմի) աստվածուհին հին Հայաստանում | |
| Տեսակ | աստվածուհի |
| Դիցաբանություն | Հայկական դիցաբանություն |
| Սեռ | իգական |
| Անունը այլ լեզուներով | Պարսկերեն՝ Անահիտա, Անահիդ |
| Այլ մշակույթներում | Հռոմեական դիցաբանությունում՝ Դիանա, Հունական դիցաբանությունում՝ Արտեմիս |
| Երևի համընկնում է | Արտեմիս, Աֆրոդիտե, Անահիտա և Դիանա |
| Վայր | Փոքր Հայք |
| Ծագում | Արիական |
| Հայր | Արամազդ |
| Քույր/Եղբայր | Միհր, Աստղիկ և Նանե |
 Anahit Վիքիպահեստում | |
Նավասարդի սկզբին (օգոստոսի 11-ին) մեծ շուքով նշվում էր Անահիտի գլխավոր տոնը՝ կապված բերքի հասունացման հետ։ Տոնախմբությունները վերածվում էին պտղաբերության տոնի, որի ժամանակ բազմաթիվ ուխտավորներ էին հավաքվում Անահիտին նվիրված մեհյանների շուրջը։ Ծիսակատարությունները ուղեկցվում էին աղոթքներով, երգերով, խնջույքներով։ Քրիստոնեության հաստատումից հետո Անահիտի պաշտամունքը վերածվում է Մարիամ Աստվածածնի պաշտամունքի։ Նրա անունով էր կոչվում հայկական հեթանոսական տոմարի ամիսների 19-րդ օրը։
Անահիտ աստվածուհու պաշտամունքը Հայաստանում առաջացել է Պարսկական Աքեմենյան ժամանակներից և սերտորեն կապված է եղել մայր ծնողի հանդեպ հարգանքին։ Վաղ շրջանում եղել է նաև հայկական դիցարանի ռազմի աստվածուհին։ Նրան կոչել են Ոսկեմայր, Սնուցող մայր, Մեծ տիկին, Ոսկեծղի, Ոսկեմատն։ Անահիտը համարվել է խոհեմության ու պարկեշտության մայրը, մարդկանց սնուցող, ապրեցնող ու փառավորող աստվածուհի։ Անահիտի գլխավոր տաճարը գտնվել է Բարձր Հայքի Եկեղյաց գավառի Երիզա ավանում, որտեղ նրա պաշտամունքն այնքան էր տարածված, որ ամբողջ գավառը կոչվել է նաև Անահիտական։ Մ.թ.ա. 34 թ․-ին հռոմեացի զորավար Մարկոս Անտոնիոսն պարթևական արշավանքի ժամանակ թալանել է տաճարի հարստությունը։ Նրա զինվորները ջարդել են Անահիտի վիթխարի ոսկեձույլ արձանը, բաժանել իրար մեջ ու տարել Հռոմ։ Լուրեր են տարածվել, թե Անահիտի արձանի վրա հարձակված առաջին զինվորը կուրացել, այնուհետև խելագարվել ու մահացել է։ Անահիտի տաճարներ կային հին Հայաստանի տարբեր վայրերում, հատկապես Տարոնում ու Վասպուրականում, որտեղ դրվել են աստվածուհու ոսկե, արծաթե, պղնձե, քարե արձանները։
Անահիտը Արամազդի և Վահագնի հետ հայկական դիցարանում կազմում էր մեհենային երրորդություն[1]։
«Անահիտ» անձնանունը մեծ տարածում ունի հայ աղջիկների ու կանանց շրջանում։
Նկատառումներ
Ներկայումս շատ ուսումնասիրողների մոտ այն կարծիքն է գերակշռում, որ Անահիտ աստվածուհու պաշտամունքը Հայկական լեռնաշխարհում և նրան հարակից տարածքներում գոյություն է ունեցել շատ ավելի վաղ, քան Աքեմենյան տերության ձևավորվելը։ Դրա ցայտուն վկայություններից է դեռևս Վանի թագավորության ժամանակներից գլխավոր աստվածություն Հալդի (Հայկ) աստծո կինը համարվող՝ Արուբանի Բագամաշտուի աստվածուհու պաշտամունքը։ Ենթադրվում է, որ Արուբանի Բագամաշտուի (Ուրարտերեն, կամ Արարատյան հայերեն) անվանաձևը, ներկայիս հայերենով Անահիտ Աստվածամայր անվանման հին տարբերակն է (Արուբանի – Անահիտ կամ Անահիտա /պարսկ. տարբերակով/ և Բագամաշտուի – բագին /աստված/ և մատ /մայր/ բառակազմությամբ), որը իր էությամբ հավանաբար համընկնում է քրիստոնեական կրոնի Մարիամ Աստվածամոր կերպարի հետ։
Արուբանի Բագամաշտուի աստվածուհու դամբարանը /կամ պաշտամունքի/ գլխավոր վայրերից մեկը եղել է Անձևյաց երկրի Կանգավար քաղաքի մոտ՝ Դարբնաց Քար կոչվող վայրում, որը գտնվում է Հալդի (Հայկ) աստծո դամբարանի /կամ պաշտամունքի/ գլխավոր վայրի՝ Մուսասիրի տաճարի (պատմական Մոկս աշխարհի՝ Մոկք Առանձնակ գավառի, Առնոս լեռան մոտ) հարևանությամբ։ Հետագայում՝ Հայոց մոտ Արամազդական կրոնի ընդունումից (մոտավորապես մ.թ.ա. 5-րդ դարերում) հետո, Հայկի փոխարեն Հայոց գլխավոր աստված է համարվել Արամազդը, հետևաբար՝ նրա կինն է դարձել հայերեն տարբերակով Անահիտ Աստվածամայրը /Արուբանի Բագամաշտուի/, որի Դարբնաց Քարի դամբարանը պահպանվել է, որպես Անահիտ աստվածուհու սրբատեղի։
Լուսանկարներ
ՀՀ ԿԲ-ի կողմից 1997 թ․ թողարկված ոսկյա հուշադրամ
Հայկական նամականիշ, 1992
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
