VI բանակ (Օսմանյան կայսրություն)

VI բանակը (թուրքերեն՝ Altıncı Ordu, «Ալթընջւ օրդու») ռազմական կազմավորում է՝ զորամիավորում, Օսմանյան ցամաքային զորքերի դաշտային բանակներից մեկը։ Ըստ որոշ տվյալների՝ VI բանակը կազմավորվել է XIX դարի կեսերին՝ Օսմանյան կայսրության ռազմական բարեփոխումների ընթացքում։ Վեցերորդ օսմանյան բանակը տեղակայված էր Միջագետքում։ Այլ տվյալների համաձայն՝ իրականում այն տեսքով, ինչ տեսքով այն մասնակցել է Առաջին աշխարհամարտին, բանակը կազմավորվել է 1915 թվականի սեպտեմբերի 5–ին^[1]՝ Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության սկսվելուց մի քանի ամիս անց, և լուծարվել է 1919 թ.–ի փետրվարի 9–ին^[2], Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից մի քանի ամիս անց։ Օսմանյան VI դաշտային բանակը մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ռազմագործողություններին։

VI բանակ (Օսմանյան կայսրություն) թուրքերեն՝ Altıncı Ordu, անգլ.՝ Sixth Army (Ottoman Empire), ռուս.՝ 6-я армия (Османская империя), արաբ․՝ (الجيش السادس (الدولة العثمانية‎‎, գերմ.՝ Sechste Armee (Osmanisches Reich)
Օսմանյան կայսրության VI բանակի դաշտային շտաբը Մեսպոտամիայի Միջագետքի պատերազմաշրջանի ժամանակ։
Ընդհանուր տեղեկություն
Տեսակ	ռազմական կազմավորում, մշտական օպերատիվ-մարտավարական զորամիավորում (բանակ, դաշտային բանակ) ցամաքային զորքերի կազմում
Զորքերի տեսակ	ցամաքային զորքեր
Երկիր	Օսմանյան կայսրություն, Թուրքիա՝ Օսմանյան կայսրություն
Ենթարկոում	Օսմանյան կայսրության Սուլթան
Գործառույթ	ռազմական պաշտպանություն և անվտանգություն
.
Տեղաբաշխում	Միջագետք՝ Մեսոպոտամիա
Շրաբ	Բաղդադ
Պատմություն
Ստեղծվեց	Սեպտեմբերի 5, 1915[1]
Ճակատամարտեր	Առաջին համաշխարհային պատերազմ՝ Միջագետքի ճակատամարտ (Մեսպոտամիայի պատերազմաշրջան))
Լուծարվեց	Փետրվարի 9, 1919[2]
Հրամանատարներ
Հայտնի հրամանատարներ	Մարշալ՝ Մյուշիր, թուրքերեն՝ Müşir Կոլմար ֆոն դեր Գոլց՝ գերմ.՝ Goltz Pascha (հոկտեմբեր 13, 1915[3] - ապրիլ 19, 1916[4]) Գեներալ–մայոր՝ միրլիվա Խալիլ Քութ փաշա (ապրիլ 19, 1916[4]-June 30, 1918[5]) Գեներալ–մայոր Ալի Իհսան Սաբիս փաշա (հունիս 30, 1918[5] - փետրվար 9, 1919[2])

Մարտական կազմը մինչև Առաջին աշխարհամարտը

Մարտական կազմը 1877–ին

1877 թ.–ին Օսմանյան կայսրության զինված ուժերի Վեցերորդ դաշտային բանակը տեղակայված էր Միջագետքում։ Նրա շտաբը գտնվում էր Միջագետքի մայրաքաղաք Բաղդադ քաղաքում։ Վեցերորդ բանակն ուներ հետևյալ մարտական կազմը․

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
• Հետևակ․
  • Վեց գծային զորագնդեր և վեց հրաձգային գումարտակներ^[6]։
• Հեծելազոր․
  • Երկու գծային զորագնդեր^[6],
• Հրետանի․
  • Մեկ գծային զորագունդ (9 մարտկոց)^[6],
• Ռազմական ճարտարագետներ․
  • Մեկ սակրավորական վաշտ^[6]։

Մարտական կազմը 1908 թ.–ին

1908 թվականի հուլիսի 3-ի Երիտթուրքական հեղափոխությունից և Օսմանյան կայսրության երկրորդ սահմանադրական ժամանակաշրջանի հաստատումից հետո, Օսմանյան նոր կառավարությունը նախաձեռնեց մեծ ռազմական բարեփոխում։ Բանակի շտաբները՝ այդ թվում Վեցերորդ դաշտային բանակինը՝ արդիականացվեցին։ Օսմանյան կայսրության զինված ուժերի Վեցերորդ դաշտային բանակի ռազմագործողությունների տարածքն էր Միջագետքը՝ Մեսոպոտամիան։ VI դաշտային բանակի կազմի մեջ էին մտնում մի շարք գործող դիվիզիաներ, որոնք ստորև թվարկված են^[7]։ Բացի այդ, նույն բանակին տրված էր չորս Ռեդիֆ՝ Redif (ռեզերվային կամ պահեստազորային) դիվիզիաների նկատմամբ տեսչական գործառույթներ իրականացնելու գործառույթ^[8][9].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • VI դաշտային բանակի գործող դիվիզիաներ․
    • XI հետևակային դիվիզիա (Օսմանյան կայսրություն) (On Birinci Fırka)
    • XII հետևակային դիվիզիա (Օսմանյան կայսրություն) (On İkinci Fırka)
    • VI հետևակային դիվիզիա (Օսմանյան կայսրություն) (Altıncı Fırka)
    • XV հրետանային բրիգադ (On Beşinci Topçu Tugayı)
  • VI դաշտային բանակի Ռեդիֆ՝ պահեստազորային դիվիզիաներ (դիվիզիայի անվանումը ցույց է տալիս նրա տեղակայման վայրը)․
    • XXI Բաղդադի պահեստազորային դիվիզիա (Yirmi Birinci Bağdad Redif Fırkası)
    • XXII Բասրայի պահեստազորային դիվիզիա (Yirmi İkinci Basra Redif Fırkası)
    • XXIII Քելքիթի՝ Գայլ գետի ? պահեստազորային դիվիզիա (Yirmi Üçüncü Kelkit Redif Fırkası)
    • XXIV Մոսուլի պահեստազորային դիվիզիա (Yirmi Dördüncü Musul Redif Fırkası)

Առաջին աշխարհամարտ

Մարտական կազմը 1914 թվականի օգոստոսին

1914 թ.–ի օգոստոսին, երբ Եվրոպայում պայթել էր Աշխարհամարտը, սակայն Օսմանյան կայսրությունը դեռևս պաշտոնապես չէր մտել պատերազմի մեջ, VI դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կազմակերպչական կառուցվածքը․^[10]

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ (հրամանատար՝ Ջավիթ փաշա),
  • XII բանակային կորպուս,
    • XXXV հետևակային դիվիզիա,
    • XXXVI հետևակային դիվիզիա,
  • XIII բանակային կորպուս,
    • XXXVII հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1915 թ.–ի ապրիլի վերջին

1915 թվականի ապրիլի վերջին, երբ Օսմանյան կայսրությունում սկսվել էր Հայոց ցեղասպանության իրագործումը, Օսմանյան VI դաշտային բանակը ուներ հետևյալ կառուցվածքը^[11].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • XXXV հետևակային դիվիզիա,
  • Ժամանակավոր հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1915 թ.–ի ամռան վերջին

1915–ի ամռան վերջին Վեցերորդ բանակն ուներ հետևյալ մարտական կազմը^[12].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • Իրաքի տարածքի հրամանատարություն
    • XIII բանակային կորպուս,
      • XXXV հետևակային դիվիզիա,
      • XXXVIII հետևակային դիվիզիա
    • XVIII բանակային կորպուս,
      • XLV հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1916 թվականի հունվարին

1916 թվականի հունվարին Վեցերորդ դաշտային բանակն ուներ հետևյալ մարտական կազմը^[13].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • Իրաքի տարածքի հրամանատարություն
    • XIII բանակային կորպուս,
      • XXXV հետևակային դիվիզիա,
      • LII հետևակային դիվիզիա,
    • XVIII բանակային կորպուս
      • LV հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1916 թվականի օգոստոսին

1916 թվականի օգոստոսին Օսմանյան կայսրության VI դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կառուցվածքը^[14].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • XIII բանակային կորպուս,
    • II հետևակային դիվիզիա,
    • IV հետևակային դիվիզիա,
    • VI հետևակային դիվիզիա
  • XVIII բանակային կորպուս,
    • • LV հետևակային դիվիզիա,
      • LV հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1916 թվականի դեկտեմբերին

1916 թվականի դեկտեմբերին VI դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կառուցվածքը^[15].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • XIII բանակային կորպուս,
    • II հետևակային դիվիզիա,
    • IV հետևակային դիվիզիա,
    • VI հետևակային դիվիզիա,
  • XVIII բանակային կորպուս,
    • • LV հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1917 թվականի օգոստոսին, 1918 թ.–ի հունվարին, 1918 թ.–ի հունիսին

1917 թվականի օգոստոսին, 1918 թ.–ի հունվարին, 1918 թ.–ի հունիսին VI դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կառուցվածքը^[16].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • XIII բանակային կորպուս,
    • II հետևակային դիվիզիա,
    • VI հետևակային դիվիզիա,
  • XVIII բանակային կորպուս,
    • • XIV հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1918 թ.–ի սեպտեմբերին

1918 թ.–ի սեպտեմբերին VI դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կառուցվածքը^[17].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • XIII բանակային կորպուս,
    • II հետևակային դիվիզիա,
    • VI հետևակային դիվիզիա,
  • XVIII բանակային կորպուս,
    • • XIV հետևակային դիվիզիա,
      • LI հետևակային դիվիզիա։

Մուդրոսի զինադադարից հետո

Մարտական կազմը 1918 թ.–ի նոյեմբերին

1918 թ.–ի նոյեմբերին VI դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կառուցվածքը^[18].

• Վեցերորդ բանակի վարչակազմ,
  • XIII բանակային կորպուս,
    • II հետևակային դիվիզիա,
    • VI հետևակային դիվիզիա։

Տես նաև

• I բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• II բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• III բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• IV բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• V բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• VI բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• VII բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• VIII բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• IX բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• Կովկասյան բանակախումբ (Օսմանյան կայսրություն)
• «Յըլդըրըմ» բանակախումբ
• Արևելյան բանակախումբ (Օսմանյան կայսրություն)
• I բանակային կորպուս
• II բանակային կորպուս
• III բանակային կորպուս
• IV բանակային կորպուս
• V բանակային կորպուս
• VI բանակային կորպուս
• VII բանակային կորպուս
• VIII բանակային կորպուս
• IX բանակային կորպուս
• XI բանակային կորպուս
• XII բանակային կորպուս
• XIII բանակային կորպուս
• XIV բանակային կորպուս
• XV բանակային կորպուս
• XVI բանակային կորպուս
• XVII բանակային կորպուս
• XVIII բանակային կորպուս
• XIX բանակային կորպուս
• XX բանակային կորպուս
• XXI բանակային կորպուս
• XXII բանակային կորպուս
• XXV բանակային կորպուս
• Կոլմար ֆոն դեր Գոլց

Ծանոթագրություններ

1. David Nicolle, colour plates by Rafaelle Ruggeri, The Ottoman Army 1914-18, Men-at-Arms 269, Ospray Publishing Ltd., 1994, ISBN 1-85532-412-1, p. 14.
2. Zekeriya Türkmen, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001, ISBN 975-16-1372-8, p. 44. (թուրքերեն)
3. Orhan Avcı, Irak'ta Türk Ordusu (1914-1918), Vadi Yayınları, 2004, ISBN 975-6768-51-7, p. 29. (թուրքերեն)
4. Orhan Avcı, Irak'ta Türk Ordusu (1914-1918), Vadi Yayınları, 2004, ISBN 975-6768-51-7, p. 30. (թուրքերեն)
5. T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademlerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Basım Evi, 1972, p. 145. (թուրքերեն)
6. Ian Drury, Illustrated by Raffaele Ruggeri, The Russo-Turkish War 1877, Men-at-Arms 277, Ospray Publishing Ltd., Reprinted 1999, ISBN 1-85532-371-0, p. 35.
7. Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913, Westport, CT: Praeger, 2003, p. 17.
8. Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913, Westport, Praeger, 2003, p. 19.
9. T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Balkan Harbi, 1912-1913: Harbin Sebepleri, Askerî Hazırlıklar ve Osmanlı Devletinin Harbe Girişi, Genelkurmay Basımevi, 1970, pp. 87-90. (թուրքերեն)
10. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 38.
11. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 86.
12. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 109.
13. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 126.
14. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 134.
15. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 154.
16. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 170, 181, 188.
17. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 197.
18. Edward J. Erickson, Order to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31516-7, p. 202.

Գրականություն

• David Nicolle, colour plates by Rafaelle Ruggeri, The Ottoman Army 1914-18, Men-at-Arms 269, Ospray Publishing Ltd., 1994.
• Zekeriya Türkmen, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001. (թուրքերեն)։
• Orhan Avcı, Irak'ta Türk Ordusu (1914-1918), Vadi Yayınları, 2004, ISBN 975-6768-51-7.(թուրքերեն)
• T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademlerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Basım Evi, 1972. (թուրքերեն)։
• Ian Drury, Illustrated by Raffaele Ruggeri, The Russo-Turkish War 1877, Men-at-Arms 277, Ospray Publishing Ltd., Reprinted 1999.
• Edward J. Erickson, Defeat in Detail։ The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913, Westport, CT։ Praeger, 2003.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Balkan Harbi, 1912-1913։ Harbin Sebepleri, Askerî Hazırlıklar ve Osmanlı Devletinin Harbe Girişi, Genelkurmay Basımevi, 1970. (թուրքերեն)։
• Edward J. Erickson, Order to Die։ A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, 2001.
• Erickson E. J. Ottoman Army Effectiveness in World War I։ A Comparative Study. New York, NY։ Taylor & Francis, 2007. — 236 p. — (Cass Series։ Military History and Policy).