II բանակ (Օսմանյան կայսրություն)

II բանակը (թուրքերեն՝ İkinci Ordu, «Իքինջի օրդու») Օսմանյան կայսրության զինված ուժերի ռազմական կազմավորում է՝ զորամիավորում, դաշտային բանակ Օսմանյան ցամաքային զորքերի կազմում։ Այն ունի բավական երկար պատմություն։ II բանակը կազմավորվել է դեռևս XIX դարի 70-ականների սկզբներին՝ Օսմանյան կայսրության ռազմական բարեփոխումների ընթացքում։ Մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ռազմագործողություններին։

II բանակ (Օսմանյան կայսրություն) թուրքերեն՝ İkinci Ordu, անգլ.՝ Second Army (Ottoman Empire), ռուս.՝ 2-я армия (Османская империя), արաբ․՝ (الجيش الثاني (الدولة العثمانية‎‎, գերմ.՝ Zweite Armee (Osmanisches Reich)
Ընդհանուր տեղեկություն
Տեսակ	ռազմական կազմավորում, մշտական օպերատիվ-մարտավարական զորամիավորում (բանակ, դաշտային բանակ) ցամաքային զորքերի կազմում
Զորքերի տեսակ	ցամաքային զորքեր
Երկիր	Օսմանյան կայսրություն, Թուրքիա՝ Օսմանյան կայսրություն
Ենթարկոում	Օսմանյան կայսրության Սուլթան
Գործառույթ	ռազմական պաշտպանություն և անվտանգություն
.
Տեղաբաշխում	1873-1878՝ Բուլղարիա, 1878-1908՝ Ադրիանուպոլիս,
Պատմություն
Ստեղծվեց	1873– ...., 5 օգոստոս – 18 նոյեմբեր 1914[1], 5 դեկտեմբեր 1914[1] - 10 դեկտեմբեր 1918[2]
Ճակատամարտեր	Առաջին համաշխարհային պատերազմ Կովկասյան պատերազմաշրջան (Առաջին համաշխարհային պատերազմ) Բիթլիսի ճակատամարտ
Լուծարվեց	10 դեկտեմբեր 1918[2]
Հրամանատարներ
Հայտնի հրամանատարներ	Ահմեթ Մուհթար փաշա (1873–1876), Վեհիբ փաշա (նոյեմբեր 1914 – փետրվար 1916), Ահմեդ Իզզեթ փաշա (փետրվար 1916 – մարտ 1917), Մուստաֆա Քեմալ փաշա (մարտ–հուլիս 1917), Ֆևզի փաշա (հուլիս-7 նոյեմբեր 1917), Նիհաթ փաշա (7 նոյեմբեր 1917 – 4 փետրվար 1918)

II բանակի ռազմական կազմավորումները մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը

Մարտական կազմը 1877 թվականին

1877 թվականին Օսմանյան կայսրության զինված ուժերի II դաշտային բանակը տեղակայված էր ներկայիս Բուլղարիայի տարածքում։ Այդ բանակը կազմված էր հետևյալ հիմնական ռազմական կազմավորումներից.^[3]

• II դաշտային բանակի վարչակազմ
• I հետևակային դիվիզիա
• II հետևակային դիվիզիա
• Հեծելազորային դիվիզիա
• դաշտային հրետանու զորագունդ
• ամրոցային հրետանու զորագունդ

1877-1878 ռուս-թուրքական պատերազմի համար սկսված զորահավաքի ժամանակ օսմանյան II դաշտային բանակը բաժանվեց երկու մասի. Արևելյան Դանուբյան բանակ (en:Eastern Danube Army) և Արևմտյան Դանուբյան բանակ (en:Western Danube Army)։

Մարտական կազմը 1908 թվականին

1908 թվականի հուլիսի 3-ի Երիտթուրքական հեղափոխությունից և Օսմանյան կայսրության երկրորդ սահմանադրական ժամանակաշրջանի հաստատումից հետո, Օսմանյան նոր կառավարությունը նախաձեռնեց մեծ ռազմական բարեփոխում։ Բանակի շտաբները՝ մասնավորապես՝ երկրորդ դաշտային բանակինը՝ արդիականացվեցին։ II բանակի օպերատիվ շրջանն էր Թրակիան, Դարդանելը։ Բանակի շտաբը տեղակայվեց Ադրիանուպոլիս քաղաքում (այժմ՝ Էդիրնե) և այդ բանակը զորամասեր ուներ թե՛ Եվրոպայում, թե՛ Փոքր Ասիայում։ II բանակի շտաբի ենթակայության ներքո էին գտնվում հետևյալ գործող դիվիզիաները.^[4] Բացի այդ բանակը տեսչական գործառույթներ ուներ վեց ռեդիֆ կամ պահեստազորային դիվիզիաների և մեկ ռեդիֆ բրիգադի նկատմամբ.^[5]

• II դաշտային բանակի վարչակազմ
  • III հետևակային դիվիզիա
  • IV հետևակային դիվիզիա
  • XX հետևակային դիվիզիա
  • XXI հետևակային դիվիզիա
  • II Հեծելազորային դիվիզիա
  • II հրետանային դիվիզիա
  • Ադրիանապոլսի ամրոցային հրետանու զորագունդ
  • II դաշտային բանակի ռեդիֆ դիվիզիաներ. դիվիզիայի անվանումը ցույց է տալիս նրա տեղակայման վայրը
    • XXXV Չանաքքալեի ռեդիֆ դիվիզիա
    • VI Բանդըրմայի ռեդիֆ դիվիզիա
    • VII Ափյոնկարահիսարի ռեդիֆ դիվիզիա
    • VIII Իկոնիայի ռեդիֆ դիվիզիա
    • XXV Ադրիանապոլսի ռեդիֆ դիվիզիա
    • XXVI Քըրջաալիի ռեդիֆ դիվիզիա
    • LIII Քըրք Քիլիսեի ռեդիֆ դիվիզիա

Բացի այդ II դաշտային բանակն ուներ 34 գնդացրային ստորաբաժանում։

Մարտական կազմը 1911 թվականին

Օսմանյան բանակի հետագա վերակազմավորման ընթացքում, երբ կատարվեց բանակային կորպուսների մակարդակով շտաբների ստեղծումը, II դաշտային բանակը 1911 թվականին իր շտաբը տեղակայեց Թեսալոնիկեում։ Այժմ II բանակը պատասխանատու էր Բալկանների համար, ինչպես նաև օպերատիվ վերահսկողություն ուներ Սիրիայում և Պաղեստինում գտնվող օսմանյան զորքերի համար։ Բանակի կազմի մեջ ներառված էին երկու տեսչություններ. Երկրորդ ռազմական տեսչությունը Բալկաններում և V ռազմական տեսչությունը, որին վիճակված էր վերակազմավորվելու որպես Օսմանյան կայսրության V բանակ՝ Սիրիայում։ Առաջին Բալկանյան պատերազմի սկզբին՝ 1912 թվականի դրությամբ ուներ հետևյալ կառուցվածքը.^[6] (տեղանունները տրված են այնպես, ինչպես օսմանցիներն էին օգտագործում դրանք իրենց ժամանակ).

• II դաշտային բանակի վարչակազմ, Սալոնիկ
  • V բանակային կորպուս, Սալոնիկ
    • XIII հետևակային դիվիզիա, Սալոնիկ
    • XIV հետևակային դիվիզիա, Սերեզ
    • XIV հետևակային դիվիզիա, Ուստրումչա
    • VI հեծելազորային բրիգադ, Գևգիլի
  • VI բանակային կորպուս, Մոնաստիր` Մակեդոնիա
    • XVI հետևակային դիվիզիա, Իշթիփ
    • XVII հետևակային դիվիզիա, Մոնաստիր
    • XVIII հետևակային դիվիզիա, Դեբրե
    • VII հեծելազորային բրիգադ, Մոնաստիր
  • VII բանակային կորպուս, Ուսկյուպ (Սկոպյե)
    • XIX հետևակային դիվիզիա, Ուսկյուպ (Սկոպյե)
  • XX հետևակային դիվիզիա, Մետրովիչե
  • XXI հետևակային դիվիզիա, Յակովա
    • VIII հեծելազորային բրիգադ, Ուսկյուպ (Սկոպյե)
  • Առանձին դիվիզիաներ.
    • XXII հետևակային դիվիզիա, Կոզանա
    • XXIII հետևակային դիվիզիա, Յանյա
    • XXIV հետևակային դիվիզիա, Իշկոդրա (Շկոդեր, Տիրանա՝ Ալբանիա)
  • VIII բանակային կորպուս, Դամասկոս՝ Սիրիա
    • XXV հետևակային դիվիզիա, Դերա
    • XXVI հետևակային դիվիզիա, Հալեպ, Սիրիա
    • XXVII հետևակային դիվիզիա, Բեյրութ, Լիբանան
    • IX հեծելազորային բրիգադ, Դամասկոս, Սիրիա։

Լրացուցիչ կերպով՝ երկրորդ ռեդիֆ տեսչությունը Բալկաններում դիվիզիաներ ուներ հետևյալ վայրերում՝

• • • Դրամա, Drama,
    • Սերեզ, Serez,
    • Սալոնիկ, Salonika,
    • Իշթիպ, İştip,
    • Մոնաստիր, Monastir,
    • Ուսկյուպ, Uskup,
    • Պրիշտինա, Piristine,
    • Մետրովիչե, Metroviçe,
    • Պիրզենին, Pirzenin,
    • Յանյա, Yanya,
    • Էլբասան, Elbasan,
    • Նասլիչ, Naslic,
    • Իշկոդրա, İşkodra։

Հինգերորդ ռեդիֆ տեսչությունը Սիրիայում ուներ հետևյալ դիվիզիաները.

• • • Ադանա, Adana,
    • Այնթափ, Antep,
    • Հալեպ, Aleppo,
    • Դամասկոս, Damascus,
    • Երուսաղեմ, Jerusalem,
    • Ակկա, Akka,
    • Տրիպոլի, Tripoli.^[7]

Երբ պատերազմը սկսվեց Երկրորդ դաշտային բանակը դարձավ Արևմտյան դաշտային բանակ՝ հավասարազոր Բանակախմբին։ Սիրիայում գտնվող զորքերը արգելափակվեցին Հունաստանի նավատորմի կողմից՝ թույլ չտալով ուժեղացնելու Բալկաններում գտնվող զորքերը։

Պատերազմից հետո Երկրորդ դաշտային բանակը վերակազմավորվեց այն զինվորականներից, ովքեր ողջ էին մնացել Բալկաններում գտնվող Արևմտյան բանակի ոչնչացումից հետո.^[8] Վերստին կազմավորված երկրորդ դաշտային բանակը նախ ուղարկվեց Իկոնիա (Ikonia, tr:Konia), իսկ ապա՝ Սիրիա։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Երկրորդ դաշտային բանակի շտաբը տեղակայված էր Հալեպում՝ Սիրիա։ Նրա ենթակայության ներքո գտնվում էր երկու բանակային կորպուս, որոնցից յուրաքանչյուրի կազմում առկա էր երկու դիվիզիա։ Ռեդիֆ համակարգն իրեն սպառել էր և թուրքական հրամանատարությունը ծրագրել էր ռեզերվային զինվորներով համալրել գործող զորամասերը, այլ ոչ թե ստեղծել առանձին ռեզերվային զորամասեր։ թվականի հոկտեմբերին երկրորդ դաշտային բանակի հրամանատարն էր գեներալ Վեհիբ փաշան։ Մինչև 1914 թվականի նոյեմբերի մոտերքը Երկրորդ դաշտային բանակը տեղափոծվեց Կոստանդնուպոլիս, և իր ենթակայության ներքո ուներ V և VI բանակային կորպուսները, որոնցից յուրաքանչյուրը կազմված էր երեքական դիվիզիայից^[9]։ 1915 թվականի փետրվարին Թուրքիան վերակազմավորեց Բոսֆոր և Դարդանել նեղուցների պաշտպանությունը^[10]։

Երկրորդ դաշտային բանակը պատասխանատու էր հարավային և արևելյան ափերի պաշտպանության համար։ Հետագայում այդ բանակը զորքեր տրամադրեց Գալիպոլի թերակղզում կռվելու համար, սակայն այլ որևէ դեր չունեցավ։

• II դաշտային բանակի վարչակազմ
  • VI բանակային կորպուս
    • XVI հետևակային դիվիզիա
    • XXVI հետևակային դիվիզիա
  • VIII բանակային կորպուս
    • XXV հետևակային դիվիզիա,
    • XXVII հետևակային դիվիզիա։

Մարտական կազմը 1915-ի ապրիլին

1915 թվականի ապրիլին, երբ Օսմանյան կայսրությունում սկսեց իրականացվել Հայոց ցեղասպանությունը, որին մասնակցում էին և տարիներ շարունակ մասնակցելու էին օսմանյան զինված ուժերը՝ իրենց գրեթե բոլոր զորամասերով ու զորամիավորումներով, Օսմանյան կայսրության Երկրորդ դաշտային բանակն ուներ հետևյալ կառուցվածքը.

• II դաշտային բանակի վարչակազմ
  • V բանակային կորպուս
    • XIII հետևակային դիվիզիա
    • XIV հետևակային դիվիզիա
    • XV հետևակային դիվիզիա
  • VI բանակային կորպուս
    • XVI հետևակային դիվիզիա,
    • XXV հետևակային դիվիզիա,
    • XXVI հետևակային դիվիզիա։
  • XVI բանակային կորպուս, որը հայտնի էր նաև "Սարոսյան զորախումբ" անվամբ, տեղակայված էր թերակղզու պարանոցի հյուսիսում և խնդիր ուներ՝ պաշտպանելու այն Անտանտի ուժերից՝ արգելելով նրանց ափհանումը Սարոսի ծովածոցի կողմից։

Մարտական կազմը 1916-ին

XVI բանակային կորպուսը և Մուստաֆա Քեմալը Բիթլիսում:

1916-ի մարտին Օսմանյան բարձրագույն հրամանատարությունը որոշում կայացրեց II դաշտային բանակը տեղափոխել Կովկասյան ռազմաճակատ, այսինքն՝ Արևմտյան Հայաստան։ Ծրագրված էր, որ II դաշտային բանակը հարձակման կանցնի III դաշտային բանակի հետ փոխգործակցելով։ II դաշտային բանակը կազմված էր Գալիպոլիի կամ Դարդանելի ճակատամարտի վետերաններից, ինչպես նաև ևս երկու նոր դիվիզիայից։ Օսմանյան կայսրության երկաթուղային համակարգի թույլ զարգացվածության պատճառով II դաշտային բանակի զորքերի փոխադրումը շատ երկար ժամանակ խլեց։ Այդ ընթացքում ռուսաստանի զորքերը հարվածեցին III դաշտային բանակին և ծանր կորւստներ պատճառեցին առանց այն էլ ջարդված այդ բանակին։ II դաշտային բանակը, որի հրամանատարն էր այդ ժամանակ գեներալ Ահմեթ Իզզեթ փաշան, վերջապես հարձակման անցավ 1916-ի օգոստոսին,

իր կազմում ունենալով հետևյալ դիվիզիաները.[11]

• II դաշտային բանակի վարչակազմ
  • III բանակային կորպուս
    • I հետևակային դիվիզիա
    • VII հետևակային դիվիզիա
    • XIV հետևակային դիվիզիա
    • LXIII հետևակային դիվիզիա
  • II բանակային կորպուս
    • XI հետևակային դիվիզիա
    • XII հետևակային դիվիզիա
  • IV բանակային կորպուս
    • XLVII հետևակային դիվիզիա
    • XLVIII հետևակային դիվիզիա
  • XVI բանակային կորպուս, հրամանատար՝ Մուստաֆա Քեմալ փաշա
    • V հետևակային դիվիզիա
    • VIII հետևակային դիվիզիա

Բացի այդ, II դաշտային բանակին էր տրված III կանոնավոր հեծելազորային դիվիզիան։

Մինչ Երկրորդ դաշտային բանակի XVI բանակային կորպուսը՝ գեներալ Մուստաֆա Քեմալ փաշայի հրամանատարությամբ հաջողությունների հասավ Բիթլիս և Մուշ քաղաքներում և նրանց գավառներում, Երկրորդ դաշտային բանակի մյուս ուժերի՝ III և IV բանակային կորպուսների կողմից իրականացված գլխավոր հարձակումը անհաջողության մատնվեցին և հանգեցրին մեծ կորուստների։ Արդյունքում Երկրորդ դաշտային բանակը կորցրեց իր 100 հազար զինվորներից 30 հազարը։ Մեծ կորւստեր կրեցին թե՛ վետերանների դիվիզիաները, թե՛ նոր կազմավորված լավագույն դիվիզիաները։ Օսմանյան զինված ուժերը չէին կարող այսպիսի կորուստներ ունենալ, աննշան հաջողություններ ունենալու դիմաց։ Այդ ամենի արդյունքում Երկրորդ դաշտային բանակի հարձակումը վերածվեց ռազմավարական մեծ պարտության^[12]։ Դա օսմանյան բանակի վերջին մեծ ռազմավարական հարձակումն էր Առաջին համաշխարհային պատերազմում։

Ի պատասխան այլ վայրերում տեղի ունեցած պարտությունների, Երկրորդ դաշտային բանակը մի շարք դիվիզիաներ ուղարկեց այլ տարածաշրջաններ, զորօրինակ՝ Միջագետք և Պաղեստին։ 1916-ի դեկտեմբերի դրությամբ Երկրորդ դատային բանակը կազմված էր վեց հետևակային և մեկ հեծելազորային դիվիզիաներից^[13]։ Դրանից հետո այդ բանակն այլևս որևէ նշանավոր դեր չի խաղացել Առաջին համաշխարհային պատերազմում։

Մարտական կազմը 1917-ին

1917-ին Մուստաֆա Քեմալ փաշան առաջ քաշվեց և նշանակվեց Երկրորդ դաշտային բանակի հրամանատարի պաշտոնակատար։ Սակայն այդ պաշտոնում նա երկար չմնաց, քանզի նրան տեղափոխեցին Պաղեստինյան ռազմաճակատ, որպես Յոթերորդ բանակի հրամանատար։ Երկրորդ բանակը 1918 թվականի փետրվարի 4-ի դրությամբ այլևս փաստացի կազմալուծվեցԼ^[14] Հետագայում Երկրորդ բանակը դարձյալ գործի դրվեց և իր կազմի մեջ ստացավ թիկունքային տարածաշրջանի զորքերը, այդ թվում՝ Փոքր Ասիայում և Արևմտյան Հայաստանում գտնվող աշխատանքային զորքերը։ Մեգիդդոյի պարտությունից հետո Երկրորդ դաշտային բանակը կարճ ժամանակով ռազմաճակատ ուղարկվեց, իր կազմում ունենալով երեք հետևակային դիվիզիա՝ XXIII, XLI, LXIV։ Դա Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտական ժամանակաշրջանն էր^[15]։

Տես նաև

• I բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• II բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• III բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• IV բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• V բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• VI բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• VII բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• VIII բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• IX բանակ (Օսմանյան կայսրություն)
• Կովկասյան բանակախումբ (Օսմանյան կայսրություն)
• «Յըլդըրըմ» բանակախումբ
• Արևելյան բանակախումբ (Օսմանյան կայսրություն)
• I բանակային կորպուս
• II բանակային կորպուս
• III բանակային կորպուս
• IV բանակային կորպուս
• V բանակային կորպուս
• VI բանակային կորպուս
• VII բանակային կորպուս
• VIII բանակային կորպուս
• IX բանակային կորպուս
• XI բանակային կորպուս
• XII բանակային կորպուս
• XIII բանակային կորպուս
• XIV բանակային կորպուս
• XV բանակային կորպուս
• XVI բանակային կորպուս
• XVII բանակային կորպուս
• XVIII բանակային կորպուս
• XIX բանակային կորպուս
• XX բանակային կորպուս
• XXI բանակային կորպուս
• XXII բանակային կորպուս
• XXV բանակային կորպուս

Ծանոթագրություններ

1. David Nicolle, colour plates by Rafaelle Ruggeri, The Ottoman Army 1914–18, Men-at-Arms 269, Ospray Publishing Ltd., 1994, ISBN 1-85532-412-1, p. 14.
2. Zekeriya Türkmen, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918–1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001, ISBN 975-16-1372-8, p. 30. (թուրքերեն)
3. Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, (Westport, CT: Praeger, 2003), 6.
4. Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, (Westport, CT: Praeger, 2003), 17.
5. Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, (Westport, CT: Praeger, 2003), 19.
6. Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, (Westport, CT: Praeger, 2003), 375–379.
7. Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, (Westport, CT: Praeger, 2003), 53.
8. Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, (Westport, CT: Praeger, 2003), 320.
9. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 43.
10. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 80.
11. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 128.
12. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 133.
13. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 137.
14. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 180.
15. Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 201.

Գրականություն

• David Nicolle, colour plates by Rafaelle Ruggeri, The Ottoman Army 1914–18, Men-at-Arms 269, Ospray Publishing Ltd., 1994․
• Edward J. Erickson, Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912—1913, (Westport, CT։ Praeger, 2003)
• Edward J. Erickson, Ordered to Die, A History of the Ottoman Army in the First World War, (Westport, CT։ Greenwood Press, 2001)
• Edward Erickson։Ottoman Army Effectiveness in WWI․
• Zekeriya Türkmen, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918–1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001. (թուրքերեն)

Արտաքին հղումներ

• Haşim Söylemez, "Birinci Ordu, kıt’a dur!", Aksiyon, Sayı։ 778 / Tarih։ 2 Kasım 2009. (թուրքերեն)